احمد امامی/ رقابت سیاسی، مفهومی متعلق به جوامع انسانی و مبتنی بر یک سابقه و تجربه طولانی است. این مفهوم که بیان‌کننده نوعی صف‌بندی در جامعه برای کسب یا حفظ قدرت سیاسی و تلاش برای اداره امور اجتماعی و سیاسی جامعه است، در گذشته با اهداف و اشکال مختلفی خودنمایی می‌کرد؛ اما در دنیای مدرن و نظام‌های مردم‌سالار، رقابت سیاسی در بستر مشارکت سیاسی و به صورت تلاشی سازمان‌یافته تجلی پیدا کرده است که متداول‌ترین شیوه آن، انتخابات است و احزاب و جریان‌های سیاسی، از فعالان عمده و سازمان‌یافته این صحنه هستند که در درون نظام سیاسی و در چارچوب قانون و مقررات تعیین شده با یکدیگر رقابت می‌کنند.
رقابت سیاسی مانند بسیاری از مفاهیم با توجه به کارکرد، آثار و پیامدهای آن فهم می‌شود و زمانی یک مفهوم ارزشی در جامعه بشری تلقی می‌شود که به صورت منطقی و سالم جریان یابد، سبب ثبات سیاسی و استحکام پایه‌های قدرت و اقتدار ملی شود، زمینه پویایی و نشاط سیاسی و اجتماعی را فراهم کرده و وفاق اجتماعی و ملی را تقویت کند.
با پیروزی انقلاب اسلامی، همه ساختارهای حقوقی و تشکیلاتی نظام جمهوری اسلامی ایران با مشارکت آزادانه آحاد مردم و رأی آنها و در بستر انتخابات شکل گرفت و امام و امتش، با برگزاری پنج انتخابات بزرگ در همان سال اول پس از پیروزی و تکرار انتخابات در سال‌های بعد، مردم‌سالاری دینی واقعی را در جهان امروز به نمایش گذاشتند. نهضت بزرگ امام، شناسنامه حزبی ندارد و حضرت امام هیچ‌گاه احزاب و گروه سیاسی را در رقابت‌های سیاسی و انتخابات نمایندگی نکردند؛ اما نظامی را پایه‌ریزی و رهبری کردند که صحنه انتخابات آن همواره عرصه رقابت سیاسی جدی نهادهای مدنی، احزاب و جناح‌های سیاسی بوده است؛ رقابت‌هایی که در کنار مزیت‌های نسبی، گاه چالش‌هایی را نیز برای نظام و انقلاب در پی داشته است.
پرسش این است که با وجود افت‌وخیزهای ناشی از برخی کشمکش‌های سیاسی و هزینه ـ فایده‌های آن، رقابت سیاسی چه جایگاهی در گفتمان امام دارد؟
واکاوی سیره نظری و عملی امام نشان می‌دهد نگرش امام(ره) به رقابت سیاسی، مانند بسیاری از مفاهیم مشابه در حوزه سیاست و حکومت، در مبانی معرفتی، فلسفه حکومت و مشروعیت آن و همچنین نقش مردم در حکومت ریشه دارد. بر اساس این، حضرت امام(ره) اصل رقابت سیاسی را به منزله یکی از الزامات مردم‌سالاری و مشارکت سیاسی پذیرفته‌اند؛ اما آن را در ذیل حکومت اسلامی و رعایت اصول و چارچوب‌هایی مشروع می‌دانند.
1ـ دال مرکزی گفتمان امام خمینی(ره) «اسلام» است. اولین بیانیه سیاسی که تاریخی‌ترین سند مبارزات انقلابی ایشان است، در سال 1323 با فراخوان مردم و علما به «قیام‌الله» آغاز شد و امام در طول دوران مبارزه، تنها برای تجدید حیات اسلام ناب محمدی(ص) و «اجرای احکام اسلام در جامعه» مجاهدت کرد و سرانجام مردم‌سالاری دینی بر مبنای تئوری ولایت فقیه، الگوی اسلامی ـ ایرانی موردنظر امام جایگزین رژیم پهلوی شد. امام که تمام مقصدش مکتب اسلام بود، هم پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و هم استقرار نظام جمهوری اسلامی و استحکام‌بخشی به ساختارهای آن را با مشارکت توده‌های مردم و فراهم کردن شرایط مناسب و آزاد برای رقابت سیاسی افراد و جریان‌های سیاسی به پیش برد؛ اما همواره هدف امام از مشارکت سیاسی یا رقابت‌های انتخاباتی در نهايت حفظ اسلام بود.(صحيفه امام خمینی(ره)، ج 21، ص 11) امام فارغ از جناح‌بندی‌های سیاسی، مردم را به شایسته‌سالاری و گزینش اصلح برای اسلام و پیشبرد جمهوری اسلامی هدایت و توصیه می‌کرد و بر این تأکید داشت که «كى و از كجاست مطرح نيست، از هر گروهى باشد، حزب باشد يا غير حزب، نه حزب اسباب اين مىشود كه غير آن فاسد و نه صد درصد حزبى بودن باعث صلاح آنهاست.»(همان، ج 18، ص 197)
2ـ وحدت ملی و انسجام اجتماعی يكي از مؤلفه‌هاي مهم قدرت ملي و برقراری نظم و ثبات سياسي در هر جامعه است و رقابت سیاسی سالم و صحیح نقش مهمی در آن دارد. اهمیت این مؤلفه را می‌توان در مجموعه تدابیر و بیانات امام(ره)، پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی بازخوانی کرد. امام در فرازی از وصیت‌‌نامه سیاسی ـ الهی خود، «وحدت» و اجتماع ملت در سراسر كشور با وحدت كلمه را در کنار «مقصد عالی حکومت» به منزله دو مؤلفه کلیدی و رمز پیروزی و بقای انقلاب اسلامی معرفی و بر آن تأکید و توصیه کردند.
امام(ره) با هر گونه رقابت سیاسی و رفتار انتخاباتی که سبب خدشه وارد شدن به وحدت ملی و سوء‌استفاده دشمنان شود و همچنین با دوقطبی‌سازی‌های کاذب در فضای انتخاباتی که بر تقابل و تعارض جناح‌هاى مؤمن دامن بزند و شکاف اجتماعی ایجاد کند، مخالف بود. از نگاه امام، «وقتى نيروهاى مؤمن به انقلاب حتى به اسم فقه سنتى و فقه پويا به مرز جبهه‌بندى برسند، آغاز باز شدن راه استفاده دشمنان خواهد بود. جبهه‌بندى در نهایت معارضه پيش مىآورد. هر جناح براى حذف و طرد طرف مقابل خود واژه و شعارى انتخاب مىكند»، امام «نگران تقابل و تعارض جناح‌هاى مؤمن به انقلاب» بود كه «مبادا منتهى به تقويت جناح رفاه‌طلب بى‌درد و نق‌بزن گردد.»(همان، ج 21، ص 288)
3ـ در بررسی رقابت سیاسی و رفتار انتخاباتی، قانون‌گرایی یکی دیگر از شاخصه‌های مهم گفتمان امام(ره) است. از نگاه امام، «مسئله انتخابات يك امتحان الهى است كه گروه‌گرايان را از ضوابط‌گرايان ممتاز مىكند، و مؤمنين و متعهدين را از مدعيان جدا مىنمايد.»(همان، ج 18، ص 336) ایستادگی امام در برابر رفتار اشخاص و گروه‌های سیاسی در دهه اول پس از پیروزی انقلاب و مواجهه با فتنه‌های این دوران نشان می‌دهد مدارای امام تا جایی است که همه اقشار و گروه‌ها در عرصه سیاسی و رقابت‌ها، به قانون و الزامات آن پایبند باشند. از نگاه امام، «كساني كه مي‌خواهند قانون را بشكنند اينها ديكتاتوراني هستند كه به صورت اسلامي پيش آمده‌اند يا به صورت آزادي و امثال اين حرف‌ها، ...بعد از آنكه قانون وظيفه را معين كرد، هر كس بخواهد كه برخلاف او عمل بكند اين يك ديكتاتوري است.»(همان، ج 14، ص 416)
4ـ مؤلفه دیگر، حفظ نظام و منافع ملی است. وجود و تعدد گروه‌های سیاسی و رقابت بین آنها از الزامات مردم‌سالاری و رویه‌های متداول در انتخابات است؛ اما در گفتمان امام، تکثر گروه‌های سیاسی و رقابت میان آنها، در صورتی که مقصد واحد باشد، هر چند راه‌های رسیدن به مقصد مختلف باشد، آسیبی متوجه نظام نخواهد شد و اگر اين‌طور نشود، به درگيرى منجر مىشود.(همان، ج 15، ص 271) امام در فرازی از منشور برادری، تأکید می‌کنند «اختلاف اگر زيربنايى و اصولى شد، موجب سستى نظام مىشود»، «موضع‌گيري‌ها بايد به گونهاى باشد كه در عين حفظ اصول اسلام براى هميشه تاريخ، حافظ خشم و كينه انقلابى خود و مردم عليه سرمايه‌دارى غرب و در رأس آن آمريكاى جهانخوار... باشند. هر دو جريان بايد با تمام وجود تلاش كنند ذرهاى از سياست «نه شرقى و نه غربى جمهورى اسلامى» عدول نشود كه اگر ذرهاى از آن عدول شود، آن را با شمشير عدالت اسلامى راست كنند. هر دو گروه بايد توجه كنند دشمنان بزرگ مشترك دارند كه به هيچ يك از آن دو جريان رحم نمىكند.»(همان، ج 21، ص 179)
