شاه‌ویسی کارشناس مسائل اقتصادی گفت: اهداف اقتصادی دولت را معاون اول رئیس‌جمهور تعیین کرده و هر کسی که اعلام آمادگی کند، می‌تواند در فهرست پیشنهادی برای وزیر اقتصاد حضور یابد. در نتیجه خیلی جای تعجب نیست که آقای آخوندی که الآن وزیر راه و شهرسازی است به سِمت وزیر پیشنهادی اقتصاد در دولت دوازدهم معرفی شود. اگر امروز شاهد برخی ناکارآمدی‌ها در بدنه اقتصاد کشور هستیم، به دلیل ناکارآمدی تیم اقتصادی و نبود هماهنگی بین این تیم است.

 سعید مهدوی/ يكي از اولويت‌هاي اقتصادي دولت يازدهم حركت به سمت ارز تك‌نرخي بوده است. ثبات نرخ ارز و تك‌نرخي شدن آن از شاخصه‌هاي مهم كسب‌‌‌‌‌‌و‌‌‌‌كار و سرمايه‌گذاري در اقتصاد به شمار مي‌رود. ثبات اقتصادی کشور، شرایط مناسب برای سرمایه‌گذاری و کنترل قیمت‌ها به شدت به ثبات در بازار ارز وابسته است. از سوي ديگر اين شاخصه به صورت مستقيم بر حجم توليد داخلي و صادرات و در مقابل بر ميزان واردات به كشور نقش دارد. تجربه نشان داده كه تلاطم و بي‌ثباتي در بازار ارز قابلیت مسری بودن به تمام بخش‌های جامعه حتی سطوحی که با بازار ارز در ارتباط نیستند را دارد و بر کسی پوشیده نیست که بروز و هرگونه تغییر چه از نظر افت و چه از نظر بهبود در این بازار، می‌تواند تأثیرات اساسی در اقتصاد کشور و خانوارها ایجاد کند.

برخي معضلات

 ارز چند نرخي

وجود نظام ارز دو يا چند نرخي زمينه و بستر مناسبي براي رانت، تبعيض و فساد فراهم مي‌كند. به دلیل پایین نگه داشتن نرخ برخی کالاها، نرخ ارز برای مصرف و واردات گروهی از کالاها پایین نگه داشته می‌شود و از این طریق، امتیازهایی به گروهی تعلق می‌گیرد و در نتیجه ارز چند نرخی می‌شود. همچنین، نظام‌های چند نرخی ارز، زمینه‌ساز تخصیص منابع نامناسب ارزی هستند که سبب رانت‌جویی‌های ناشی از تفاوت نرخ‌های ارز می‌شوند و در نتیجه این موضوع، بخش زیادی از توان جامعه به جای اینکه صرف تلاش برای تولید و نوآوری شود، صرف استفاده از رانت‌های حاصل از تفاوت قیمت ارز خواهد شد. از سوي ديگر، بیشترین ضرر ارز چند نرخی به قشر آسیب‌پذیر جامعه وارد می‌شود که قرار است برخي با نرخ پایین ارز کالاهای اساسی به کشور وارد کرده و کار تولیدی کنند يا به مصرف عموم برسانند، ولی در عمل افرادی وارد صحنه می‌شوند و با ارز دولتی‌ کالاهای لوکس وارد می‌کنند و به تولید و صادرات ضربه می‌زنند و اگر هم كالاي اساسي وارد مي‌كنند با احتساب ارز آزاد به مردم مي‌فروشند.

سيف رکورددار وعده‌های

 عمل نشده در بازار ارز

رئیس کل بانک مرکزی با چهار بار وعده دادن درباره تک نرخی شدن ارز رکورددار وعده‌های عمل نشده در زمینه بازار ارز به شمار می‌رود. ولی‌الله سیف از ابتدای سال 93 به طور متوسط هر شش ماه یک‌‌بار درباره تک‌نرخی شدن دلار یک وعده به مردم و فعالان اقتصادی داده و در نهایت هم قول داد تا با اجرای برجام، زمینه تک‌نرخی شدن ارز را فراهم کند. سيف به طور مشخص شهريور سال گذشته در برنامه گفت‌وگوي ويژه خبري اعلام كرد كه «یکی از ملاحظات در زمینه تک‌نرخی شدن ارز برقراری ارتباطات بین‌المللی در حوزه بانکی است که پس از برجام این ارتباطات برقرار شده و به تدریج در حال افزایش است؛ اما قطعاً تا پایان سال، ارز تک‌نرخی می‌شود.» ولی امروز با وجود گذشت حدود یک‌ سال‌و‌نیم از اجرای برجام هنوز نتوانسته دلار را تک‌نرخی کند.

 آخرین وعده سیف درباره تک‌نرخی شدن دلار هم در روزهاي اخير بوده كه در اين زمينه اظهار داشت: «تک‌نرخی شدن ارز کاری است که به سادگی می‌تواند عملیاتی شود و هم‌اکنون نیز دستورالعمل‌های آن آماده ابلاغ است،... در اولین فرصت ممکن، سیاست تک‌نرخی شدن ارز را عملیاتی می‌کنیم و امیدواریم این سیاست در طول سال 96 عملیاتی شود.»

تک‌نرخی شدن

 ارز با پايان دولت دوازدهم

محمدرضا سبزعلیپور، رئيس مركز تجارت جهانی ايران با بیان به تعویق افتادن وعده‌ها و توفیق نداشتن دولت‌ها در اجرای تک‌نرخی کردن قیمت ارز گفت: «ده‌ها سال است که گوش‌های‌مان به شنیدن این جملۀ مسئولان دولتی عادت کرده‌اند که «ان‌شاءالله به‌ زودی قیمت ارز تک‌نرخی می‌شود» لاجرم وعده تک‌نرخی شدن قیمت ارز در سال‌های اخیر بیش از پیش بر زبان مسئولان امر جاری می‌شود، به طوری‌که هر سال برای سال بعد صد در‌صد قول می‌دهند که دیگر سال آینده ارز را در ایران تک‌نرخی می‌کنیم، از همین رو دقیقاً دو سال پیش بود که مسئولان ارشد بانک مرکزی سخن از یکسان‌سازی نرخ ارز در سال ۱۳۹۵ را بر زبان جاری ساختند بدون اینکه برای تحقق این مهم‌ترین پارامتر اقتصادی، برنامه یا راهکارهای جامع و دقیقی را اعلام کرده باشند.» اين اقتصاددان همچنين اظهار داشت: «برخلاف میل باطنی‌ام به شما اطمینان می‌دهم که متأسفانه سیاست تک‌نرخی شدن قیمت ارز تا سال ۱۴۰۰ و پایان دولت دوازدهم اعمال نخواهد شد، مگر اینکه با مدیریت صحیح و حرکتی جهادگونه، معجزه‌ای رخ دهد که باز هم تأکید می‌کنم اگر بخواهیم درواقع شدنی و امکان‌پذیر است.»

سابقه يكسان‌سازي نرخ ارز

 در ايران

در فروردین ماه سال 72 برای اولین بار ارز در اقتصاد ایران تک‌نرخی شد که این روند هفت ماه تداوم یافت، اما با روی کار آمدن دولت جدید و در پی آن تغییر سیاست‌های اقتصادی نظام، ارز تک‌نرخی حفظ نشد و بار دیگر شاهد بروز دو نرخ آزاد و دولتی برای ارز در اقتصاد بودیم؛ اما در سال 80  باز هم نرخ بازار آزاد و دولتی یکسان شد و تا سال 89 ادامه پیدا کرد تا اینکه در سال 89 به دلیل افزایش نرخ تورم و رشد نقدینگی باز هم فاصله بین نرخ ارز دولتی و ارز آزاد ایجاد شد؛ به طوری که معنا‌‌دار بین نرخ ارز دولتی و آزاد به وجود آمد. در پی این امر دولت دهم به دلیل افزایش شکاف قیمتی بین نرخ ارز مرجع و بازار آزاد و حضور سودجویان در این بازار و استفاده از ارز مرجع برای ورود کالاهای غیر ضروری، با هدف ساماندهی بازار ارز و کنترل نرخ دلار مرکز مبادلات ارزی را در مهر ماه سال 91 راه‌اندازی کرد و در نتیجه شاهد وجود سه نرخ برای ارز در اقتصاد کشور بودیم. از سال 92 به بعد نيز برخلاف ادعای دولتمردان تدبیر و امید و مسئولان بانک مرکزی درباره ثبات در قیمت ارز، طی سال‌های فعالیت دولت یازدهم، بررسی‌ها نشان می‌دهد که دولت تدبیر و امید یکی از پرنوسان‌ترین دوران را برای قیمت دلار رقم زده است. به گونه‌اي كه دلار 3200 تومانی پایان دوره دولت دهم در سال گذشته نرخ 3620 تومان را نيز تجربه كرد. روی هم رفته باید گفت؛ در حال حاضر با توجه به حجم در اختيار داشتن ارز، دولت تنها منبع عرضه ارز به‌شمار مي‌رود و اين يعني دولت نقش بسيار مهمي در تعيين نرخ ارز دارد و با توجه به سهم بالاي دولت از اقتصاد، در عمل ظرف‌ عرضه و تقاضاي ارز در انحصار دولت است. اگر تصور كنيم كه بخش خصوصي همه صادرات غير نفتي را انجام می‌دهد که تقریباً پایین‌تر از 20 درصد صادرات نفتي است، در مقايسه با دولت، ارز بسیاری در اختيار ندارد. بنابراین بدون خواست و اقدامات زمينه‌ساز دولت، به هيچ وجه نمي‌توان از ارز چند نرخي به سمت ارز تك‌نرخي حركت كرد و اين رؤيا را در دولت يازدهم به واقعيت تبديل كرد.

 محمد نوری/ خبری از سوی معاون شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران مبنی بر مصرف بنزین بیش از ۸۳ میلیون لیتر در روز، در رسانه‌ها بازتاب‌های زیادی داشت. به این خبر از این جهت توجه شد که پیش‌بینی افزایش مصرف در حد پنج درصد بود که در حال حاضر به بالای نه درصد رسیده و به نظر می‌رسد که یک امر غیرعادی باشد.

 این میزان مصرف باعث شده با وجود تولید روزانه 67 میلیون لیتر بنزین در کشور همچنان نیاز به واردات 16 میلیون لیتری وجود داشته باشد که با احتساب قیمت حداقلی 1200 تا 1500 تومانی برای هر لیتر بنزین وارداتی، در سال جاری هزینه‌ای بیش از دو میلیارد دلار، معادل هفت تا هشت هزار میلیارد تومان به واردات بنزین اختصاص یابد. برای تحلیل این وضعیت باید به چند نکته توجه شود:

 1ـ با اینکه سرانه خودرو (تعداد خودرو به ‌ازای هر نفر) در ایران نسبت به کشورهای در حال توسعه پایین است، اما مصرف به خاطر کیفیت پایین خودروها به شدت بالا رفته است و جا دارد اسناد بالادستی که برای ارتقا و کیفیت خودروها که مصرف سوخت هم جزء آن است، مد نظر خودروسازان قرار گیرد.

 2ـ ثبات قیمت بنزین و رشد نکردن آن در دو سال گذشته، یکی از عوامل رشد مصرف بنزین از سوی کارشناسان مطرح می‌شود. چون مردم با قیمت یک‌هزار تومانی به نوعی کنار آمده‌اند و از سوی دیگر تورمی هم که در دو سال گذشته داشته‌ایم؛ ولی در این بخش اضافه نشده است، کانه قیمت بنزین برای مصرف‌کننده حداقل 20 درصد کاهش داشته است.

 بررسی‌ها نشان می‌دهد در صورتی که قیمت‌ها آزاد نشوند، این احتمال وجود دارد که بنزین نیز به سرنوشتی مشابه گاز تبدیل شود که تمامی رشد تولید، جذب مصرف‌کنندگان داخلی شود. ایران با وجود داشتن بزرگ‌ترین‌ ذخایر گازی جهان و داشتن رتبه سوم در تولید این ماده، سهم بسیار اندکی در تجارت گاز دارد زیرا نبود بهینه‌سازی مصرف و بهره‌وری صحیح، ایران را به یکی از بزرگ‌ترین‌ مصرف‌کنندگان گاز جهان تبدیل کرده است. برای برون‌رفت از این وضعیت باید چند اقدام اساسی صورت بگیرد، اول اینکه از ظرفیت 40 میلیون مترمکعبی سی‌ان‌جی که تنها نیمی از این ظرفیت یعنی 20 میلیون مترمکعب در روز استفاده می‌شود، به صورت کامل بهره‌برداری شود چون اگر مصرف سی‌ان‌جی به 30 میلیون متر مکعب در روز برسد حدود 10 میلیون لیتر از مصرف روزانه بنزین کاهش می‌یابد.

 برای تحقق این امر می‌توان از تشویق‌های مرتبط با آن مانند قیمت پایین‌تر سی‌ان‌جی و کارگاه‎های ساخت مخزن سی‌ان‌جی استفاده کرد. دوم؛ برقراری مجدد سامانه کارت سوخت که واقعاً در کنترل مصرف بنزین در چند سال اخیر مفید بود، احیاء شود چون حذف کارت سوخت علاوه بر مصرف در داخل، قاچاق سوخت را هم در مرزهای کشور افزایش داده است.

 بهینه‌سازی مصرف سوخت و تقویت استفاده از سوخت‌های جایگزین، توزیع تعطیلات در طول سال، اصلاح الگوی غلط مصرف‌کنندگان، نظارت صحیح و کافی بر ساخت خودرو، اصلاح برخی قوانین شهری و ایجاد سیستم حمل‌ونقل عمومی مناسب، از مواردی است که می‌تواند از تحریک رشد مصرف بنزین در داخل کشور کاهش دهد تا مشکلی در تأمین این سوخت ایجاد نشود.

 آمریکا در صدر کشورهای صادرکننده گاز

به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، برخلاف میزان گاز مورد تقاضا در آمریکا که بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده گاز است، تا سال ۲۰۲۲ میلادی، آمریکا میزان ۴۰ درصد گاز جهان را تولید می‌کند که دلیل آن رشد چشمگیر تولید نفت شیل است. بر اساس این گزارش تقاضا برای گاز در پنج سال آینده به میزان ۶/۱ درصد به طور سالانه افزایش می‌یابد و در این میان، کشور آمریکا تا سال ۲۰۲۲ میلادی، میزان ۴۰ درصد بیش از نیاز خود را تولید خواهد کرد.

میزان درآمد دولت

 از مالیات سیگار

آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی حاکی از آن است که مجموع درآمدهای کسب شده دولت از محل مالیات‌های غیرمستقیم در سال 1395، 52 هزار و 90 میلیارد تومان بوده که مصوب شده بود رقم 53 هزار و 680 میلیارد تومان باشد که بخشی از آن وصول نشده است. از این میزان درآمد دولت، بالغ بر 330 میلیارد تومان از طریق مالیات بر فروش سیگار در سال 95 بوده است.

رکوردزنی مصرف بنزین

 در تابستان

شاهرخ خسروانی، معاون شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران گفت: «متوسط میزان مصرف بنزین در کشور بعد از ماه مبارک رمضان به بیش از ۸۳ میلیون لیتر رسیده و کاهش هم پیدا نمی‌کند که یک امر غیرعادی است. پیش‌بینی افزایش مصرف در حد پنج درصد بود که در حال حاضر به بالای ۹ درصد رسیده است.»

میزان سقف پرداختی

 حقوق مدیران

محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت در پاسخ به این پرسش که آیا براساس مصوبه اخیر هیئت دولت میزان سقف پرداختی حقوق مدیران شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی برداشته شده است یا خیر، اظهار داشت: «خیر، منتهی حداکثر سقف در دو حد تعیین شد؛ یکی برای مدیران سیاسی و مقامات است که همه باید کمتر از 10 میلیون تومان باشد و برای سایر مدیران و مدیران شرکتی با توجه به این تعاریف این رقم تا حد 17 یا 18 میلیون تومان در ماه می‌رسید.»

 سید فخرالدین موسوی/ «وزیری که برای برجام، تمام حیثیتش را گذاشت و تا آخرین نفس پای توافق هسته‌ای ایستاد، ظاهراً آب و هوای ایالات متحده به جای آنکه ادبیات او را با دولت این کشور همسان‌تر و همخوان‌تر بکند، برعکس، خوی ضد آمریکایی وی را تشدید کرده است. او در این چند روز در مصاحبه‌هایش سخنان تند و تهدیدآمیزی به زبان آورده. با صراحت، ترامپ را نه تنها به نقض‌کننده روح برجام، بلکه ناقض متن آن نیز معرفی می‌کند. در حالی که آمریکا از وفای ایران به تعهدات و تمدید لغو تحریم‌های هسته‌ای ایران خبر می‌دهد، از موضعی دیگر وارد شده و به جای حرف‌ها‌ی دیپلماتیک و گفتمان مذاکرات، از گزینه خروج از برجام حرف می‌زند و آمریکا را تهدید می‌کند و آیا مشی انقلابی ظریف در گفت‌وگوهای اخیرش در چنین برهه‌ای باعث تحریک طرفین برجام برای خط و نشان کشیدن‌های بیشتر و دست آخر در خطر انداختن برجام تعبیر می‌شود؟ از چه روی، ظریف که همواره از مذاکره و گفت‌وگو می‌گفت، این‌بار در نیویورک این‌گونه لب به سخن گشوده و در مصاحبه‌هایش در آمریکا تابوشکنی کرده است؟... اظهارات ظریف نشان می‌دهد که موضع‌گیری او، پیشتر در ایران از سوی نظام اتخاذ و به ایشان ابلاغ شده است. همان‌طور که روز گذشته هم مجلس ایران علیه آمریکا موضع‌گیری کرد... به ‌هر حال ایران و آمریکا سابقه طولانی اختلاف با یکدیگر دارند و طبیعی است که هر از گاهی شاهد مواضع تند حتی از سوی ظریف باشیم.»

 برای شما هم حتماً حیرت‌انگیز خواهد بود اگر بدانید این عبارات را یک روزنامه ایرانی و با تیتر «دلواپسی ظریف» نوشته است! روزنامه اصلاح‌طلب «آفتاب یزد» که اولین روز پس از انعقاد برجام  در سرمقاله‌اش ظریف را «امیر کبیر عصر ما» خواند و تصویری از وزیر امور خارجه دولت اعتدال در شمایل و لباس امیرکبیر بر صفحه اول خود نشاند، روزنامه‌ای که حتی چاپ آن شماره خود را تسریع کرد تا حامیان توافق آن را در جشن خیابانی بر سر بگیرند؛ البته تنها حکایت روزنامه آفتاب یزد نیست و راهبرد دیگر روزنامه‌های اصلاح‌طلب نیز در همین راستا بود. اگرچه انتقاد از ظریف با این ادبیات برعهده آفتاب یزد قرار گرفته بود، دیگر روزنامه‌های اصلاح‌طلب با حذف و سانسور محمدجواد ظریف و سخنان او در واشنگتن، نارضایتی خود را از مواضع و اقدامات وزیر امور خارجه دولت تدبیر و امید نشان دادند در حالی که گفت‌وگوها و اظهارات ظریف در صدر اخبار رسانه‌های مختلف قرار گرفته بود؛ اما نقض برجام کار را به جایی رساند که حتی ظریف، روحانی و عراقچی هم سرانجام لب به شکایت گشودند، که البته روزنامه‌های اصلاح‌طلب با ندیدن و حذف این اعتراض‌ها، ترجیح دادند در هفته گذشته همچنان موضوعات دیگری، چون تشکیل کابینه و پروژه سهم‌خواهی از روحانی را دنبال کنند تا «فصل رايزني براي كابينه»، «ما را دنبال نخود سیاه نفرستند» و «كابينه در پيچ بهارستان» پر تکرارترین عناوین روزنامه‌های اصلاح‌طلب باشد و روزنامه‌های منتقد به منعکس‌کننده اظهارات مقامات دولتی بدل شوند.  اما در مقابل این روزنامه‌های منتقد بودند که اخبار اظهارات وی را منعکس کردند چنانکه مهدی محمدی در سرمقاله وطن امروز با عنوان «یک گام به جلو» می‌نویسد: «تهدید آقای ظریف به خروج از برجام در نشست شورای روابط خارجی آمریکا را اگر تعارفات نباشد، می‌توان «یک اقدام راهبردی» تلقی کرد. من فکر نمی‌کنم و نشانه‌ای هم نیست که در تئوری‌های سیاست خارجی آقای ظریف تغییری حاصل شده باشد؛ ولی همین که او به این نتیجه رسیده که «تهدید به خروج از برجام» یک «گزینه روی میز» برای ایران است، اتفاق کوچکی نیست. همه داستان این است: دکتر ظریف و تیمش تا دیروز تصور می‌کردند «برد متقابل» عاملی است که پایبندی آمریکا به برجام را تضمین خواهد کرد؛ اما من امیدوارم جمله دیروز ظریف علامتی از این باشد که تنها یک عامل هست که می‌تواند پایبندی طرفی مانند آمریکا به برجام را تا حدی و نه کاملاً تضمین کند و آن «ترس از به هم خوردن توافق و از دست رفتن مواهب ناشی از آن» است. این یک اصل راهبردی است. آمریکا تا زمانی و تا جایی به برجام-و شاید هر توافق دیگری پایبند خواهد بود که حس کند عدم پایبندی به برجام، ریسک خروج ایران از توافق را در پی دارد.»

 مهدی فرهادی/ آمار نشان می‌دهد، در جهان امروز 95 درصد از نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، تا جایی که آنها برخی گفت‌وگوها، عکس‌ها و اطلاعات زندگی خود را با دوستان خود و حتی گاهی کلاهبردارانی که در قالب دوست ظاهر می‌شوند، به اشتراک می‌گذارند؛ افرادی که گاهی سن آنها کمتر از سن قانونی است و به صورت تمام وقت در این شبکه‌ها مشغول و به طور غیر قابل باوری به آنها وابسته‌اند. در دنیای دیجیتال امروز، استفاده از دستگاه‌های محاسباتی مانند موبایل، تبلت، لپ‌تاپ و... از سنین خیلی پایین شروع می‌شود و کودکان ساعات زیادی را در اینترنت به سر می‌برند. زندگی اجتماعی آنها تنها محدود به فاصله بین زندگی دیجیتالی و زندگی در شبکه‌های اجتماعی می‌شود، به طوری که تمام فکر آنها این است که چگونه در شبکه‌های اجتماعی، با دوستان مجازی خود ارتباط برقرار کنند و هرگز علاقه‌ای به روابط اجتماعی خانوادگی و دوستانه در فضایی به جز شبکه‌های اجتماعی ندارند. با وجود آنکه مقابله با این سوء‌استفاده‌کنندگان در آمریکا هم شروع شده است، اما به دلیل اینکه برخی، از این مبارزه غیر اخلاقی به دنبال سود خود هستند، تقریباً کنترل‌ناپذیر است. چندی پیش خبرگزاری یونایتدپرس اعلام کرد مسئولان آمریکایی 190 فرد مظنون به دست داشتن در شبکه‌های سوء‌استفاده جنسی از کودکان را دستگیر کرده و موفق به نجات 18 کودک شدند. جان مورتون، رئیس اداره اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﮔﻤﺮک (ICE) آمریکا در  هشداری از شهروندان آمریکایی خواست تا در طول تعطیلات تابستان توجه بیشتری به کودکان و زمانی که آنها در فضاهای مجازی می‌گذرانند، داشته باشند.