عبدالله عبادی/ جمهوری ازبکستان کشوری در آسیای میانه و دارای مرز مشترک با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان است. پایتخت این کشور تاشکند و مساحت آن 447 هزار کیلومتر مربع است.
از نظر اقتصادی ازبکستان دارای چهارمین ذخایر طلای جهان است، این کشور سالیانه هشت تن طلا تولید میکند و هفتمین تولیدکننده بزرگ طلا در جهان است، ذخایر مس این کشور در جهان رتبه دهم و ذخایر اورانیوم آن رتبه دوازدهم را دارد. همچنین از نظر منابع گازی نیز رتبه یازدهم جهان را داراست. در سال ۲۰۱۱ ازبکستان هفتمین تولیدکننده بزرگ و پنجمین صادرکننده بزرگ پنبه و هفتمین تولیدکننده بزرگ طلا در جهان بود.
آغاز روابط
پس از فروپاشی شوروی سابق در سال 1990 آمریکا در 25 دسامبر 1991 استقلال ازبکستان را به رسمیت شناخت و در مارس 1992 سفارتخانه خود را در تاشکند افتتاح کرد. اهمیت ازبکستان در منطقه آسیای میانه سبب شد تا آمریکا اندک اندک روابط خود را با این کشور توسعه دهد؛ اما وقوع 11 سپتامبر و حمله آمریکا به افغانستان در چارچوب نبرد علیه تروریسم سبب شد تا سطح روابط دو کشور به یکباره سیر صعودی بگیرد.
حضور چند هزار نیروی آمریکایی و ناتو در افغانستان و استفاده از چندین هزار خودروی زرهی برای مقابله با طالبان، آمریکا را با یک چالش بزرگ برای تأمین سوخت مورد نیاز تجهیزات خود روبهرو کرد، از اینرو با توجه به منابع عظیم نفت و گاز ازبکستان این کشور به بزرگترین تدارکاتچی ارتش آمریکا در نزدیکی مرزهای افغانستان تبدیل شد. پیشتر به دلیل چالشهای فراوان ناتو با پاکستان و افزایش خطرات در کریدور جنوب برای تأمین نیازمندیهای ناتو و واشنگتن مذاکراتی با ترکمنستان و تاجیکستان در این باره انجام شد؛ اما عملاً جایگزینی بهتر از ازبکستان پیدا نشد؛ بنابراین ازبکستان نقش مهمی در ترانزیت محمولههای نظامی آمریکا در منطقه یافت .
به دنبال حمله ناتو به افغانستان دولت آمریکا از ازبکستان درخواست کرد تا پایگاه هوایی (خانآباد) را در اختیار ارتش این کشور قرار دهد، این درخواست با مخالفت مسئولان ازبکستان روبهرو نشد و این پایگاه مهم هوایی در اختیار آمریکا و ناتو قرار گرفت، اما در سال 2005 و پس از حوادث (اندیجان) نظامیان آمریکایی به دلیل حمایت از تظاهرکنندگان به طور موقت از این پایگاه اخراج شدند .
در 13 ماه مه 2005 تعداد زیادی از مسلمانان شهر اندیجان که از سیاستهای ظالمانه اسلام کریماف رئیسجمهور این کشور به تنگ آمده بودند، با ریختن به خیابانها علیه وی و سیاستهایش تظاهرات کردند، اسلام کریماف که به شدت از جریانهای اسلامی در کشورش هراس داشت، دستور داد تا با شدت تمام با تظاهرکنندگان برخورد شود، در اثر حمله پلیس به تظاهرکنندگان حدود 300 نفر از مسلمانان این کشور به شهادت رسیدند .
سازمانها و نهادهای طرفدار حقوق بشر در سراسر جهان از جمله سازمانهای آمریکایی به شدت از این عمل وحشیانه عمال کریماف انتقاد کردند و خواستار تحریم ازبکستان شدند .
با بروز این اتفاق و تحت فشارهای نهاد حقوق بشری دولت آمریکا ضمن محکوم کردن این اقدام تحریمهای زیادی، از جمله محدودیت در زمینه فروش سلاح و تجهیزات را برای دولت ازبکستان وضع کرد، با این وجود به دلیل موقعیت راهبردی ازبکستان در منطقه و منابع عظیم نفتی آن روابط دوکشور دچار چالش جدی نشد؛ زیرا هم آمریکا به ازبکستان و هم ازبکستان به آمریکا نیاز داشت. آمریکا به خوبی میدانست که از دست دادن ازبکستان موجب خواهد شد دو رقیب جدی آن، یعنی روسیه و ایران به سرعت جایگزین آن شده و نفوذ خود را در این کشور آغاز کنند، ازبکستان از یک سو یکی از مهمترین جمهوریهای شوروی سابق بود و مسکو بسیار تمایل داشت تا بار دیگر چتر حمایتی خود را بر سر آن بگسترد و از سوی دیگر وجود میلیونها مسلمان در این کشور و فشار زیاد حکومت اسلام کریماف زمینه را برای نفوذ جمهوری اسلامی ایران مهیا کرده و کوچکترین کوتاهی در این زمینه میتواند برای همیشه ازبکستان را از صفحه شطرنج آمریکا در منطقه محو کند، از سوی دیگر ازبکستان نیز با توجه به وضعیت بغرنج اقتصادیاش نیاز فراوانی به کمکهای اقتصادی و تسلیحاتی آمریکا داشت .
در سال 2012 تاشکند در حمایت از آمریکا عضویت خود در پیمان امنیت جمعی روسیه را به حالت تعلیق درآورد و بلافاصله دفتر نمایندگی ناتو را در تاشکند افتتاح کرد؛ از اینرو کنگره آمریکا نیز در 22 سپتامبر 2012 از سرگیری فروش سلاح و تجهیزات به ازبکستان را تصویب و تحریمهای سال 2005 را لغو کرد . به دنبال این اتفاق (ری مابوس) از مقامات عالیرتبه نیروی دریایی آمریکا عازم تاشکند شد و با مقامات ازبکستان در زمینه تحکیم روابط نظامی و حمایت آمریکا از ارتش این کشور دیدار و گفتوگو کرد .
به دنبال این دیدار آمریکا محمولهای شامل وسایل مینروبی، عکس هوایی، دوربینهای دید درشب و تجهیزاتی مخصوص کنترل اینترنت را در اختیار ارتش این کشور قرار داد .
در حال حاضر نیروهای آمریکایی و ناتو در فرودگاه «ترمذ» که یکی از مهمترین فرودگاههای ازبکستان است حضور یافته و آمادهاند در صورت به خطر افتادن منافع آمریکا در منطقه به سرعت وارد عمل شوند .
در زمینه اقتصادی سفارت آمریکا در ازبکستان در سال 1392 مبلغ 320 میلیون دلار کمک به کشاورزان این کشور اختصاص داد. مقامات سفارت آمریکا عنوان کردند که کمک مالی آمریکا به کشاورزان ازبک، سبب تقویت همکاریهای دو کشور در بخش کشاورزی شده و زارعان ازبک میتوانند محصولات خود را به بازارهای جهانی عرضه کنند.