حسن فلاح/ چندی پیش بود که رهبر معظم انقلاب با اعضای مجلس خبرگان رهبری دیدار کردند. ایشان با تأکید بر ضرورت عمق‌بخشی و کیفی کردن فعالیت‌های مجلس خبرگان، بخشی از فرمان معروف حضرت علی(علیه‌السلام) به مالک اشتر را قرائت کردند. معظم‌له در این جمع از احساس مسئولیت مسئولان سخن گفتند و برای جاانداختن این موضوع به واژگانی چون؛ فوری، ضروری و واجب اشاره کردند. انتظاراتی که از خبرگان داشتند «مردم‌گرایی و اعتماد به مردم»، «عدالت‌طلبی»، «ایستادگی در برابر ظلم و فساد» و «اعتماد‌به‌نفس ملی و عزت ملی» بود. ایشان در کنار تبیین این مبانی و اصول فرمودند حرکت جهادی در همه زمینه‌ها، از جمله عرصه علم ضرورت دارد، یا از خبرگان خواستند برای جلوگیری از گرایش اشرافی‌گری تمهیداتی بیندیشند که متأسفانه در اثر عملکرد برخی از مسئولان یکی از مشکلات امروز جامعه، گرایش به نمایش اشرافی‌گری حتی در طبقات متوسط و پایین است. رهبر معظم انقلاب در بخش دیگری از توصیه‌های‌شان به دلسوزی برای طبقات ضعیف اشاره کردند و آن را از دیگر اصول نظام اسلامی برشمردند. در آستانه اجلاس سراسری مجلس خبرگان رهبری و ضرورت تبیین انتظارات رهبر معظم انقلاب از اعضای این مجلس تأثیرگذار به سراغ آیت‌الله محسن اراکی عضو هیئت‌رئیسه و حجت‌الاسلام محمد حاج‌ابوالقاسم نماینده مردم زنجان در مجلس خبرگان رهبری رفتیم. مشروح این مصاحبه را در ادامه ملاحظه خواهید کرد.
*رهبر معظم انقلاب در دیدار با مجلس خبرگان از واژه «نهاد استثنایی» استفاده کردند، به نظر جناب‌عالی چرا ایشان در میان انبوه واژگان این واژه را برای توصیف مجلس خبرگان رهبری، برگزیدند؟
آیت‌الله اراکی: مجلس خبرگان نه تنها یک نهاد استثنایی در نظام اسلامی، بلکه یک پدیده استثنایی در نظامهای سیاسی معاصر به شمار می‌رود. نهادی استثنایی در نظام اسلامی است؛ چرا که ملاک مشروعیت نظام که ولایت فقیه است به وسیله مجلس خبرگان تحقق عملی می‌یابد. مشروعیت نظام به معنای حقانیت نظام است که مهم‌ترین شاخصه در نظام سیاسی محسوب می‌شود. پدیدهای استثنایی در نظامهای سیاسی معاصر است؛ زیرا نظامهای سیاسی معاصر از ایجاد یک نهاد که بتواند براساس عقلی و منطقی مبنای مشروعیت نظام سیاسی باشد ناتوان ماندهاند و برای نخستین بار در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با ابتکار این نهاد گرانقدر مبنای عقلی و منطقی استواری برای مشروعیت نظام سیاسی پایه‌گذاری شده است.
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: مجلس خبرگان به واسطه داشتن چند ویژگی در نگاه رهبر معظم انقلاب از بسیاری از نهادهای دیگر متمایز شده تا ایشان در بیانات‌شان در کنار نام خبرگان، یک عنوان استثنایی قرار بدهند. اولین ویژگی جنبه خبریت و اجتهاد همه اعضای این مجلس است که سبب می‌شود این مجلس با دیگر مجموعه‌های کشور یک تفاوت بزرگی داشته باشد. ویژگی دوم پایگاه مردمی و آرای مردم است که هر یک از نمایندگان مجلس برخوردار از اکثریت آرای حوزه انتخابیه خودشان هستند. ویژگی سوم حضور اجتماعی در عرصه‌های انقلاب است که تمامی نمایندگان مجلس خبرگان را خادمان نظام و انقلاب می‌شناسیم و می‌شناسند.
از همین رو، این ظرفیت بزرگ می‌تواند اقدامات بسیار بزرگی را انجام دهد. طبیعی است که این مجلس به تعبیر رهبر معظم انقلاب از شرایط خاصی تشکیل شده و در قالب یک مجلس استثنایی قرار می‌گیرد.
* مجلس خبرگان رهبری چقدر توانسته مواضع، دغدغه‌ها و انتظارات رهبر معظم انقلاب را مد نظر قرار دهد و آنها را در جامعه گسترش بدهد؟
آیت‌الله اراکی: مجلس خبرگان در انجام دو وظیفه قانونی خود که انتخاب رهبر و نظارت بر تداوم شرایط رهبری باشد بسیار موفق و قدرتمند عمل کرده است، اما با توجه به اینکه این نهاد فراتر از وظایف رسمی می‌تواند نقش مهمی در تقویت نظام، ارائه توصیه‌ها و پیگیری حل مشکلات داشته باشد، انتظاراتی از مجلس خبرگان وجود دارد که امیدوارم مجلس خبرگان فعلی در این زمینه بتواند نسبت به دورههای پیش موفقتر عمل کند.
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: متأسفانه در مدتی که از عمر مجلس جدید خبرگان گذشت، هنوز اقدام جدیدی در راستای دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب صورت نگرفته البته مجلس خبرگان در مواقع خاصی با صدور بیانیه‌هایی تلاش کرده در مسیر جهت‌دهی به افکار عمومی گام بردارد، اما توقع از این مجلس خیلی بالاتر است. البته دغدغه ایجاد تحول در ساختار مجلس خبرگان و عملکرد نمایندگان جدید مشاهده می‌شود، ان‌شاءالله با تلاش نمایندگان، در آینده این اتفاقات به وقوع خواهد پیوست.
*امروز استکبار و دشمنان ما تحریف انقلاب اسلامی را در پیش گرفته‌اند، خبرگان در این راستا چه وظیفه‌ای برعهده دارند؟
آیت‌الله اراکی: بی‌شک یکی از مهم‌ترین وظایف و تکالیف شرعی و وجدانی خبرگان تبیین مبانی انقلاب اسلامی و شرح و تفسیر اصول قانون اساسی و خط و راه امام(ره) و رهبری انقلاب اسلامی است. تبیین صحیح و روشن مبانی انقلاب اسلامی و افکار و اندیشه‌های سیاسی اجتماعی حضرت امام(ره) و رهبر حکیم انقلاب راه را بر تحریف و تشویه بداندیشان می‌بندد.
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: یکی از مهم‌ترین وظایفی که بر دوش مجلس خبرگان است، تبیین صحیح انقلاب اسلامی، آرمان‌های انقلاب و شاخصه‌های درست حرکت در مسیر امام(ره) و انقلاب است. با عنایت به اینکه دشمنان ما برای تحریف انقلاب اسلامی از همه اهرم‌ها استفاده می‌کنند، مجلس خبرگان رهبری در این راستا وظیفه سنگینی را بر دوش دارد و البته نباید صرفاً به تکرار دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب بسنده کند؛ بلکه باید به صورت ریشه‌ای مبانی انقلاب را تشریح کند. با عنایت به منابع اصلی دین مثل قرآن و حدیث باید آنچه را که امروز از یک جامعه انقلابی انتظار می‌رود ترسیم کند و طبیعتاً در جهت مقابله با حمله دشمنان مجلس خبرگان وظیفه سنگینی بر دوش دارد.
*رهبر معظم انقلاب در جایی خطاب به مجلس خبرگان درباره فرمان معروف حضرت امیر(ع) به مالک اشتر فرمودند، مسئولان باید برای هر اقدام و سخن و حتی سکوت در برابر خدا و مردم حجت داشته باشند و بتوانند پاسخگو باشند، پس چرا مسئولین در دادن پاسخ به مردم ضعیف عمل می‌کنند؟
آیت‌الله اراکی: اگر هر مسئولی نسبت به مسئولیت و جایگاه قانونی پست و مقامش آگاهی و تعهد کافی داشته باشد به یقین نمی‌تواند از پاسخگویی به مردم شانه خالی کند. حضرت امیر(ع) در عهدنامه مالک اشتر بر ضرورت پاسخگویی مسئولان به مردم تأکید کرده و می‌فرماید: «چنانچه مردم درباره تو گمان کردند که در حق آنها ستمی روا داشته‌ای، عذر و دلیل خود را به صراحت اعلام کن و گمان بد آنها را با بیان صریح و روشن تصحیح کن.» بنابراین پاسخگویی مسئولان به مردم از وظایف مدیریتی آنان است و سر باز زدن از آن به معنای سستی در انجام وظایف است.
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: پاسخگویی به مردم یکی از وظایف مسئولان است و طبیعتاً اگر مسئولی وظیفه خودش را درست انجام داده باشد، در مقام پاسخگویی هم شانه خالی نمی‌کند و با افتخار به پرسش‌های مردم پاسخ خواهد داد و احیاناً اگر اشتباهی هم وجود داشته باشد، با عذرخواهی صادقانه از مردم در جهت برطرف کردن مشکلات و اصلاح و جبران اشتباهات تلاش می‌کند؛ اما چنانچه مسئولی وظیفه خودش را درست انجام نداده باشد، طبیعتاً از پاسخگویی هراس خواهد داشت؛ چرا که پاسخ درخوری نسبت به بسیاری از پرسش‌ها نخواهد داشت و ترجیح می‌دهد سکوت را بر پاسخگویی مقدم بدارد. فرهنگ پاسخگویی باید باب بشود و مسئولان باید در قبال وظایفی که به دوش دارند، پاسخگوی مردم باشند و مردم این امکان را داشته باشند در حوزه‌های مختلف پرسش‌های خودشان را از مسئولان مربوطه بپرسند. اگر مردم تنگناها را بدانند و ببینند که مسئولان تلاش خودشان را می‌کنند، تحمل این شرایط برای مردم آسان‌تر خواهد شد؛ اما اگر مسئولان سکوت پیشه کنند و شرایط را برای مردم ترسیم نکنند، طبیعی است که ابهام در وضعیت کشور به شایعات دامن می‌زند و اعتماد عمومی را نسبت به مسئولان سلب می‌کند.
* دایره تعاملات خبرگان با دیگر دستگاه‌ها و نهادها و مردم باید چگونه باشد؟
آیت‌الله اراکی: خبرگان به منزله برترین نخبگان فکری و سیاسی کشور باید رابطه خود را با دستگاه‌ها تقویت کنند تا از یک سو به وظیفه نظارت عمومی بر دستگاه‌های عامل جامه عمل بپوشانند و از سوی دیگر آنجا که خلل و نقصی در عملکرد دستگاه‌ها می‌بینند، با تذکر و پیگیری نسبت به اصلاح آن تلاش کنند؛ همچنین با انتقال مشکلات و نارسایی‌ها به مقامات بالاتر، آنها را نسبت به وظیفه خود در جهت اصلاح خلل و اشکال پیش آمده آگاه و وادار کنند.
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: تعامل مجلس خبرگان با دستگاه‌های دیگر نوعی تعامل دوستانه و تعامل مطالبه‌گرایانه است! البته مجلس خبرگان از نظر قانونی سازوکاری برای بازخواست یا اعمال فشار بر دیگر دستگاه‌ها ندارد؛ اما با توجه به جایگاه و اعتباری که در سطح جامعه و آرای عمومی دارد، می‌تواند مانند مجلس شورای اسلامی مطالبه‌گر باشد. طبیعی است که این نهاد در جایگاه ولی نعمت باید با مردم ارتباط مستمری داشته باشد و طبق بیانات رهبر معظم انقلاب، مسئولان این نهاد باید مشکلات مردم را بشنوند و آن را به مسئولان منتقل کنند؛ آنگاه پاسخ‌های مسئولان را برای مردم بازگو کنند. خود این ارتباط دو سویه بین مردم و مسئولان می‌تواند عامل برقراری اعتماد عمومی در سطح جامعه باشد.
*خبرگان برای نهادینه شدن اقتصاد مقاومتی در جامعه چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟
آیت‌الله اراکی: بسیاری از خبرگان با ارائه نظرها و پیشنهادهای عملی و کارساز کمک فراوانی در جهت عملی شدن اقتصاد مقاومتی انجام دادهاند. عمده مشکل ما در این زمینه خلأ مدیریتهای توانمند جهادی و انقلابی در برخی حوزه‌ها است.
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: یکی از درخواست‌های نمایندگان مجلس خبرگان رهبری این بوده است که کمیسیون ویژه اقتصاد مقاومتی تأسیس شود و در این کمیسیون با همفکری مسئولان مربوطه دعوت از آنها و بیان دیدگاه‌های نمایندگان خبرگان در جهت تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی تلاش شود. البته همان‌طور که اشاره شد، مجلس خبرگان یک نهاد اجرایی نیست و صرفاً می‌تواند از اهرم مطالبه‌گری و درخواست از مسئولان برای تحقق این سیاست‌ها بهره بگیرد.
*با توجه به تشدید تحریمها از سوی آمریکا و موضوع برجام، باید نظر خبرگان در نحوه تعامل دستگاه دیپلماسی ایران با کشورهای دیگر چگونه باشد؟
آیت‌الله اراکی: نظر خبرگان قاعدتاً همان نظر رهبر معظم انقلاب است که ایشان در سخنرانیها و بیانیههایشان تبیین و تشریح کرده‌اند و عمده آنان داشتن روحیه جهادی، خودباوری و تکیه بر امکانات داخلی و نیروی جوان و خلّاق کشور و اعتماد نکردن به بیگانگان، به ویژه آمریکای خائن و عهدشکن است. سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال برجام باید همان باشد که خداوند متعال در قرآن کریم فرمود: «تا آنجا که طرف پیمان به پیمانش پایبند است، پایبند باشید» و نیز فرمود: «هرگاه بیم خیانت از طرف دیگر داشتی، با او معامله برابر کن و دور انداز تعهد خود را، همان‌گونه که آن طرف به تعهدش پشت پا زده است، همانا خداوند خیانت‌کاران را دوست ندارد.»
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: ضروری است در تعامل با کشورهای دیگر سه اصل مهم عزت، حکمت و مصلحت که رهبر معظم انقلاب ترسیم کرده‌اند، مدنظر فعالان عرصه سیاست خارجی باشد و هر اقدامی خارج از این چارچوب قابل پذیرش نیست. درباره مسئله برجام هم باید عزت جامعه اسلامی رعایت بشود و تا مادامی که طرف مقابل به تعهدات خود پایبند است، ما هم باید پایبند باشیم و اگر طرف مقابل عهد شکست، پایبندی بر عهد و پیمان معنایی جز ذلت‌پذیری ندارد و براساس چارچوب کلی عزت، لازم است در چنین شرایطی از قراردادی که به صورت یکطرفه اجرا می‌شود، فاصله گرفت.
*در پایان بفرمایید یکی از موضوعات مغفول مانده بحث فرهنگ است که در برخی موارد نوعی ولنگاری فرهنگی به وجود آمده است؛ خبرگان برای تأثیرگذاری در حوزه فرهنگ چه تمهیداتی اندیشیده‌اند؟
آیت‌الله اراکی: به عقیده اینجانب در عرصه فرهنگ باید دو کار اساسی صورت گیرد: اول، بیّنات فرهنگ تدوین شود و به عرصه عمل و اجرا درآید، البته چنین کاری نیازمند مجریان با تقوا، بااراده و شجاع است. دوم، فقه کلان فرهنگ تحقیق و تبیین شود تا وظایف دولت‌ها و عامه مردم در قبال مسائل فرهنگی و به ویژه تهاجم فرهنگی گسترده دشمن مشخص و معلوم شود.
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: یکی از دغدغه‌های اصلی نمایندگان خبرگان مباحث فرهنگی است. در کمیسیون سیاسی‌ـ اجتماعی، بحث‌های متعددی در این زمینه مطرح شده و از مسئولان مربوطه دعوت به عمل آمده است. گفتنی است، در حوزه فضای مجازی و دیگر حوزه‌های فرهنگی تاکنون چند جلسه برپا شده است که طبیعتاً مسئولیت نمایندگان خبرگان اقتضا می‌کند، در راستای روشنگری و همچنین مطالبه‌گری حرکت کنند که البته در این زمینه تلاش‌های زیادی را انجام داده و خواهند داد.
