محمدابراهيم ميانجي/ طرح توزیع سهام عدالت پیش از دولت نهم و در سال آخر دولت هشتم کلید زده شد که آیین‌نامه‌ای تحت عنوان افزایش ثروت خانوارهای ایرانی در پنجم آبان‌ماه 1384 در هیئت دولت وقت تصویب شد؛ ولی اجرایی نشد. سپس با روی کار آمدن دولت نهم این آیین‌نامه به نام سهام عدالت اصلاح شد كه در ابتدا این آیین‌نامه دو دهک درآمدی (مشمولان بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی(ره) و...) را هدف‌گذاری کرده بود؛ ولي در ادامه به شش دهك افزايش پيدا كرد. دولت نهم اين طرح را نشانهاي از اقدام خود براي تحقق «شعار عدالت اجتماعي» كه در ايام انتخابات داده بود، قلمداد کرد. پس از گذشت 10 سال از توزيع سهام عدالت و فراز و فرودهاي توزيع سود اين سهام و تحويل برگه‌هاي مالكيت آن براي ورود به بورس، اين موضوع یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد کشور و برای دولت‌ها به مثابه گره کور خصوصی‌سازی به شمار مي‌رود.
آزادسازي معاملات
سهام عدالت
در اواخر دولت دهم موضوع آزادسازي سهام عدالت براي ورود به تالار بورس و امكان خريد و فروش آن مطرح شد. براي آزادسازي خريد و فروش سهام عدالت بايد موضوع تسويه بهاي سهام عدالت از محل سود آن و همچنين کمک بلاعوض دولت در اين زمينه مشخص مي‌شد؛ چرا كه براي انجام معاملات اين سهام در بورس باید مالکيت قانوني سهام عدالت مشخص مي‌شد؛ با روي كار آمدن دولت يازدهم موضوع آزادسازي معاملات سهام عدالت با جديت بيشتري مطرح و قرار شد دولت در اين زمينه پيشنهاد خود را به مجلس ارائه کند كه اين موضوع با اتمام دوره چهار ساله دولت يازدهم محقق نشد و موضوع آزادسازي سهام عدالت اتفاقي بود که رفته‌‌رفته به وعده و وعيد منجر شد.
سهام عدالت
دارايي ناشناخته
فارغ از هر اقدام و سیاستی که از سوی چهار دولت، پس از گذشت 10 سال از آغاز توزیع سهام عدالت در سال 1385 تاکنون صورت گرفته است، سهام عدالت برای بیش از 49 میلیون مشمول دریافت آن، همچنان به مثابه دارایی ناشناخته به شمار می‌رود. از یک‌طرف با توجه به پایان مهلت 10 ساله برای تسویه اقساط ناشی از تخصیص سهام عدالت به مشمولان از محل سود شرکت‌های سرمایه‌پذیر، سازمان خصوصی‌سازی تسویه الباقی اقساط 470 هزار تومانی را از مردم طلب می‌کند و از سوی دیگر مشمولان دريافت اين سود از مسئولان امر می‌پرسند، به طور دقیق برای دریافت چه مبلغي باید این پول را به دولت بدهند؟
پرداخت سود سهام
شايد وقتي ديگر
بنابر اظهارات مسئولان دولت يازدهم پیش از برگزاري انتخابات دوازدهم رياست‌جمهوري، قرار بر اين بود كه سود سهام عدالت تا پایان شهریور ماه امسال به حساب سهامداران واریز شود؛ اما این روزها سازمان خصوصی‌سازی این آمادگی را به اذهان عمومی می‌دهد که امکان برگشت سود آنها تا پایان امسال نیز به طول می‌انجامد؛ چرا كه سازمان خصوصي‌سازي به شرکت‌های سرمایه‌پذیر سهام عدالت پنج ماه دیگر فرصت قانونی داده تا سود سهام را در اختیار سازمان خصوصی‌سازی قرار دهند. آنها از اول مرداد تا پایان اسفندماه موظف به پرداخت سودهای مربوط به سهام عدالت به سازمان خصوصی‌سازی بوده و سازمان خصوصی‌سازی موظف به پرداخت آن به سهامداران می‌باشد كه تاکنون فقط ۵۰۰ میلیارد تومان به حساب سازمان خصوصی‌سازی برای پرداخت سهام عدالت واریز شده است.
زمان نامعلوم
پرداخت سود سهام
قرار بود که جلسه‌ای از سوی شورای‌عالی سیاست‌های اصل ۴۴ تشکیل شده و دهک‌ها و میزان پرداختی سود سهام عدالت به مشمولان مشخص شود؛ اما پس از تشكيل جلسه در هفته اول مهر ماه، اعضای این شورا به تمدید مهلت تسویه باقی‌مانده بدهی سهام عدالت از سوی مشمولان به مدت یک ماه موافقت کردند و به پرداخت سود این سهام رأی منفی دادند؛ بنابراین هنوز زمان پرداخت سود این سهام نامعلوم است. به گفته شهرياري، یکی از اعضای شورای‌عالی اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، هنوز حسابرسی تمام ۶۱ شرکت دولتی که سهام آنها به مردم فروخته شده، انجام نشده است. حسابرسی‌ها ادامه دارد تا میزان سود سبد سهام عدالت نهایی شود؛ اما احتمالاً اولین واریزی سود سهام عدالت علی‌الحساب خواهد بود تا زمانی که محاسبه سود به پایان برسد و رقم سود نهایی مشخص شود.
ساز ناكوك
سازمان خصوصي‌سازي
به تازگی سازمان خصوصی‌سازی از موضوع تازه‌ای درباره سهام عدالت پرده برداشته است. در این باره پوری‌حسینی، رئیس سازمان خصوصی‌سازی گفته است: «اگر مشمولان دريافت سود سهام عدالت مابقی سهام خود تا یک میلیون تومان را نپردازند، فقط به اندازه همان میزان کنونی سهام خود، سود دریافت می‌کنند و باقی سهام پس از اتمام مهلت مقرر (پایان مهرماه) به مالکیت دولت خواهد رسید.»
وعده دولت
در عمل به تعهد
در جلسه شورای‌عالی اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور سهام عدالت را طرحی پراهمیت ارزیابی کرد و گفت: «براساس طرح سهام عدالت، تعدادی از بهترین و سودآورترین شرکت‌ها و کارخانه‌های کشور به این طرح اختصاص داده شده‌اند و عملاً مشمولان سهام عدالت به نسبت مبلغ واریزی و به نسبت سهامی که دارند از سود این طرح برخوردار خواهند شد.» او همچنین به مردم دلگرمی داد و گفت: «دولت متعهد به پرداخت سود سهام عدالت به مردم است و قطعاً به این تعهد خود عمل خواهد کرد. در حال حاضر به گفته دولتمردان موانع و مسائلي پیش روی ساماندهی طرح سهام عدالت وجود دارد که با دستور معاون اول رئیس‌جمهور دستگاه‌های ذی‌ربط یک ماه فرصت دارند تا راهکارهای حل این موانع را تدوین و در جلسه آینده شورای‌عالی ارائه کنند.»
دريافت سود
بهانه افزايش موجودي
با این وجود، به نظر می‌رسد که سهام عدالت به این زودی به دست سهامداران نمی‌رسد؛ چرا كه از يك‌سو به شرکت‌ها پنج ماه فرصت داده شده تا سود سهام را در اختیار سازمان خصوصی‌سازی قرار دهند و از سوي ديگر به همان دليلي كه شركت‌ها تاكنون نتوانسته‌اند سود را به سازمان ارائه کنند، از اين به بعد هم توان اين كار را نخواهند داشت و اين مهلت باز هم تمديد خواهد شد. از طرف ديگر سازمان خصوصي‌سازي در تلاش است تا با اطلاع‌رسانی وسیع به مشمولان سهام عدالت، آنها را مجاب کند تا صورت حساب خود را افزایش دهند و با پرداخت مبلغي بالغ بر پنج ميليون ريال، سود كامل وعده داده شده را دريافت کنند كه اين امر نشان از آن دارد كه دولت مي‌خواهد از اين طريق آورده خود در اين حوزه را افزايش دهد و كسري موجود را جبران کند.
