محمدابراهیم میانجی/ مسعود کرباسیان، وزیر اقتصاد پس از دیدار با دبیر کل سازمان جهانی گمرک در پاسخ به این پرسش که چرا همچنان شاهد قاچاق کالا از مبادی رسمی هستیم، گفت: «ما از مبادی رسمی قاچاق نداریم.» او تصریح کرد: «ممکن است داشته باشیم؛ اما نام آن قاچاق نیست و باید تخلف را از قاچاق جدا کرد.» کرباسیان با بیان اینکه در این موضوع حسابرسی پس از ترخیص را باید مد نظر قرار داد، افزود: «مثلاً کسی آمد و کالایی را اشتباه اظهار کرد، ما سیستمی داریم که تا سه سال میتوانیم برویم بررسی کنیم و صحت آن را به دست بیاوریم.» در خصوص تبیین موضوع قاچاق و تعاریف و مصادیق آن نکات زیر ضروری است.
تعریف لغوی قاچاق
قاچاق واژهای ترکی و از نظر لغوی به معنای «کاری است که پنهانی و با تردستی انجام شود.» در ترمینولوژی حقوقی، قاچاق اینگونه تعریف شده است: «حملونقل کالا از نقطهای به نقطهای (خواه دو نقطه مزبور در داخل کشور باشد «قاچاق داخلی»، خواه یک نقطه در داخل و یک نقطه در خارج باشد که آن را «قاچاق خارجی» میگویند) برخلاف مقررات مربوط به حملونقل، به طوری که این عمل ناقض ممنوعیت یا محدودیتی باشد که قانوناً مقرر شده است.
تعریف قاچاق
در قانون انحصار تجارت خارجی
بند الف از ماده (۱۱) قانون انحصار تجارت خارجی «قاچاق» را چنین تعریف کرده است: «کلیه اجناسی که برخلاف مقررات این قانون وارد مملکت میشود قاچاق محسوب و به نفع دولت ضبط و فروخته میشود و مرتکبین به حبس از ۶ ماه الی یک سال محکوم خواهند شد.»
یکی از این مقررات، انحصار تجارت خارجی برای دولت است که در آن مقرر شده است: «تجارت خارجی ایران در انحصار دولت بوده و حق صادر کردن و وارد کردن کلیه محصولات طبیعی و صنعتی و تعیین میزان و شرایط ورود و صدور آنها در حدود مقررات این قانون به دولت واگذار میشود» و در آن ورود هر نوع از محصولات طبیعی یا صنعتی خارجی به ایران به استثنای موارد معینه، مشروط به شرط حتمی صدور محصولات طبیعی یا صنعتی ایرانی و با مراعات مقررات قانونی مربوط بوده و دولت مجاز است حق وارد کردن محصولات خارجی که خود نمیخواهد به طور مستقیم عهدهدار شود، به شرط معینه و تحت مقررات مخصوص مانند اخذ مجوز از وزارت بازرگانی یا دیگر نهادهای ذیصلاح قانونی، به اشخاص یا مؤسسات مختلف تجاری
واگذار کند.
تعریف قاچاق
بر اساس قانون امور گمرکی
ماده ۲۹ قانون امور گمرکی در ۱۱ بند مواردی از قاچاق را احصا و در بند ۱ آن به تعریفی مبادرت میکند که نسبت به دیگر بندها اهمیت خاصی دارد و مقرر میکند: «وارد کردن کالا به کشور یا خارج کردن کالا از کشور به ترتیب غیرمجاز مگر آنکه کالای مزبور در موقع ورود یا صدور ممنوع یا غیرمجاز یا مشروط نبوده و از حقوق گمرکی و سود بازرگانی و عوارض بخشوده باشد. این بند از یک اقدام که عبارت است از فعل مثبت مادیـ در مقابل ترک فعلـ که به وسیله افراد انجام میشود صحبت میکند، به نحوی که در این بند عمل وارد کردن یا خارج کردن خود پیکره جرم قاچاق محسوب میشود، اعم از اینکه اقدام، نوعی عمل ساده باشد یا مرکب، یعنی به وسیله انواع عملیات متقلبانه.
بنابراین ورود غیر قانونی کالا به کشور مطابق تعاریفی که در قوانین و مقررات کشور وجود دارد، قاچاق تلقی میشود، نه تخلف.
اظهارات آقای کرباسیان در دوره وزارت در حالی مطرح شده که اردیبهشت ماه سال جاری رئیسکل گمرک در گفتوگو با یک نشریه گفته بود: «به هر حال با وجود اینکه حجم قاچاق کاهش یافته، اما ما همچنان این معضل را برای اقتصاد کشور تهدید میدانیم.» این ادبیات به آن معنا است که اولاً، وجود قاچاق از مبادی رسمی را قبول دارد و در وهله بعد، از کاهش آن سخن میگوید. حال چگونه ناگهان بعد از گذشت 6 ماه دیگر قاچاق از مبادی رسمی نداریم؟! در اینکه توان گمرک برای کشف قاچاق افزایش یافته شکی نیست، اما از اساس منکر این موضوع شدن تفکر خطرناکی برای مقابله با این پدیده شوم محسوب میشود. افزون بر این مباحث، آبان ماه امسال نیز فرود عسگری، رئیس کل گمرک که پیشتر معاون کرباسیان بوده است در اظهاراتی گفته بود؛ 900 میلیون دلار قاچاق کالا پیشبینی پارسال از گمرک بوده است. البته وی ورود انبوه کالای قاچاق از مبادی رسمی را منکر شده بود.
تأیید ورود کالای قاچاق
از مبادی رسمی
مرداد سال جاری نیز خورشیدی، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا با تأیید ورود کالای قاچاق از مبادی رسمی گفته بود کمی بیشتر از 30 درصد از کالای قاچاق در سال 95 از مبادی اصلی بوده که حدود چهار میلیارد دلار است.
وزیر اقتصاد با وجود آمار ارائه شده از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز معتقد است قاچاق از مبادی رسمی نداریم. این در حالی است که فروردین ماه سال جاری پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در برنامه گفتوگوی ویژه خبری گفته بود؛ برآوردها حاکی از آن است که سالیانه حدود 20 تا 25 میلیارد دلار حجم کالای قاچاق به کشور است که بخشی از آن بعضاً از مبادی رسمی کشور صورت میگیرد. وی در آماری متفاوت از مسئولان ستاد قاچاق کالا عنوان کرد؛ حدود هفت میلیارد دلار از کالای قاچاق به کشور از مبادی رسمی صورت میگیرد.
ورود بیش از 70 درصد کالاهای قاچاق از مبادی رسمی
در همین زمینه سیدحسین نقویحسینی در واکنش به صحبتهای وزیر اقتصاد گفت: «به طور میانگین سالیانه 20 میلیارد دلار کالای قاچاق به کشور وارد میشود؛ به هیچ عنوان امکان ندارد که این حجم از کالای قاچاق، تنها از طریق مبادی غیررسمی به کشور وارد شده باشد. واردات از مبادی غیررسمی ممکن است با وسایل نقلیه کوچک یا با حیوانات به صورت محدود به کشور وارد شود، اما واردات از این مکانها به صورت 10 یا 20 تریلی امکانپذیر نیست؛ بنابراین به جرئت میتوان ادعا کرد که حداقل بیش از 70 درصد کالاهای قاچاق از مبادی رسمی و گمرکات به کشور ما وارد میشود.» وی افزود: «در اینجا اگر تخلف گمرکی هم صورت بگیرد در نهایت کالای قاچاق به کشور وارد خواهد شد؛ در واقع قاچاق بودن کالا منتفی نخواهد شد.»
نکته مهم در این باره آنکه مسئولان امر در حوزه واردات و صادرات کالا به جای ارائه گزارشهای غیر واقعی از وضعیت موجود در عرصه اقتصادی کشور با اندیشیدن تدابیر لازم، سازوکار مورد نیاز برای جلوگیری از بروز تخلف را فراهم کنند تا افزون بر کاهش ورود کالای قاچاق به کشور موجب رونق تولید داخلی و ایجاد اشتغال شوند.