اکبر کریمی/ مغان از شهرهای مرزی استان اردبیل است که افزون بر شهره بودن به زمین‌های حاصلخیز کشاورزی، سابقه و قدمت ارزشمندی در حوزه فعالیت‌های هنری دارد.
ورنی از هنرهای دستی عشایر مغان قدیم بوده و در حال حاضر از بافته‌های منحصر به فرد ایرانی است که با حفظ رونق و افزایش تولیدات مصرفی از آن در مغان، به برخی از مناطق دیگر نیز گسترش یافته است.
محصولی شبیه به گلیم
و بافتی شبیه به فرش
در گذشته عشایر مناطق اردبیل، پشم حاصل از دام‌های‌شان را با دوك‌های معمولی می‌ریسیدند و به روش ابتدایی رنگ‌ریزی کرده و آن را برای بافت ورنی آماده می‌کردند.
ورنی گلیمی تک‌روست که از نظر بافت در حد وسط گلیم و فرش قرار می‌گیرد. ورنی بر روی دار عمودی بافته می‌شود و طرح و نقش‌های بدیع و زیبایی از نقوش حیوانی و گیاهی، با اشکال هندسی و انتزاعی دارد که زنان و دختران روستایی به صورت ذهنی و بدون نقشه آن را بافته و به بازار عرضه می‌کنند.
«سیاب کاظم‌زاده» یکی از فعالان این حوزه در شهر مغان، قدمت این هنر دستی را از قول پدر، بیش از دویست سال برآورد می‌کند. خود او بافندگی ورنی را از سنین کودکی و نزد مادر یاد گرفته و از 18 سالگی به صورت حرفه‌ای به بافت ورنی روی آورده است. کاظم‌زاده به فاصله پنج سال از شروع فعالیت حرفه‌ای خود در این حوزه هنری، اقدام به سفارش بافت ورنی به بافندگان مغانی کرده و به حوزه فروش ورنی مغان به دیگر شهرهای کشور وارد می‌شود.
در حال حاضر، وی با بیش از 20 سال سابقه بافندگی، 50 کارگاه بافندگی خانگی را در سطح شهر مغان و روستاهای اطراف آن اداره می‌کند. بافندگان این کارگاه‌ها، وسایل و مواد اولیه را از کاظم‌زاده تحویل می‌گیرند و در نهایت با قیمت منصفانه و تضمینی، محصول تولید شده را به او می‌فروشند و او نیز محصولات را به شهرهای هدف ارسال می‌کند.
تنوع محصولی در هنر ورنی‌بافی
ورنی در اندازه و ابعاد گوناگون و با توجه به نیاز بازار، تولید و عرضه می‌شود. تا دهه‌های اخیر، عشایر دشت مغان از ورنی به عنوان زیرانداز، روانداز و تزیین آلاچیق‌ها استفاده می‌کردند؛ اما امروزه خانواده‌های ایرانی از ورنی مصارف متنوعی دارند و انواع طرحها و اندازه‌ها از ورنی‌های بافته شده در بازار وجود دارد که جنس نخ آن با توجه به نوع مصرفی، ترکیبی از ابریشم و پشم گوسفندی است. محصولات ورنی طیف گسترده‌ای از انواع زیرپایی، رو مبلی، تابلوهای دیواری، تولید کیف، کفش، رومیزی و... را شامل می‌شود.
ورنی‌بافی؛ فعالیت اقتصادی دارای مزیت
بنا به گفته کاظم‌زاده، در شهر مغان که مرکز تولید محصولات ورنی کشور است، ورنی‌بافان مغانی ابریشم مورد نیاز این حرفه را از شهرهای کاشان و قم و نخ پشم را از کارخانه‌های ریسندگی تبریز تهیه می‌کنند. افزون بر مواد اولیه این حرفه، دیگر ابزار و وسایل کار مورد نیاز نیز تماماً در داخل تولید می‌شود و هیچ‌گونه نیازمندی به واردات در این حوزه وجود ندارد.
با توجه به استقلال پایه‌ای در این حرفه و قابلیت‌های بالا و بالفعل در شهر مغان، این رشته هنری با برنامه‌ریزی بلندمدت و حمایت‌های دولتی، می‌تواند به منزله یکی از رشته‌های اقتصادی مزیت‌دار در منطقه توسعه یابد و مایه اشتغال و رونق اقتصادی بیشتر مغان و روستاهای آن شود.
معاون صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری استان اردبیل، آذر ماه امسال اعلام کرده بود شاغل شدن بیش از ده هزار نفر در صنعت تولید گلیم و ورنی اردبیل نشان از قابلیت و توانایی بسیار بالای این هنر سنتی در بین اهالی استان دارد.
سال گذشته، ورنی اردبیل نشان ملی جغرافیایی گرفته و به اذعان همین مقام دولتی، علت این امر، استفاده از مصالح بومی، نوع نقش و طرح منحصر به فرد و نوع بافت محصول بوده است.
قابلیت‌های صادراتی محصولات ورنی
ظرافت و لطافت بافت و طرحها و نقش‌های متنوع و زیبای ورنی، هر هنردوستی را مجذوب خود می‌کند. نوع بافت ورنی با ابریشم از زیبایی خاصی برخوردار است و از نظر وزن، سبك‌تر و کم‌حجم‌تر از نوع پشمی آن است و توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب كرده است.
ورنی از نظر صادرات در درجه نخست تولیدات صنایع دستی اردبیل قرار گرفته است؛ به گونه‌ای كه هم اکنون این بافت به كشورهای حاشیه خلیج فارس، كشورهای اروپایی و آسیایی صادر می‌شود.
کاظم‌زاده که طی سال‌های اخیر در بیشتر نمایشگاه‌های صنایع دستی کشور شرکت داشته، معتقد است: «مردم کشورمان نیز علاقه زیادی به خرید محصولات ورنی دارند. فروش ما در نمایشگاه‌های داخلی خوب است. امسال در نمایشگاه بین‌المللی تهران، شهروندان عزیز تهرانی استقبال خوبی از محصولات ما داشتند.»
مشکلات این راه
همه قابلیت‌های موجود در این هنر دستی و اشتغال و کسب معیشت هزاران نفر از مردم عزیز کشورمان از این حوزه در حالی است که به جای ایجاد مشوق‌های اقتصادی از سوی دولت، برای توسعه و تقویت آن در منطقه و کشور، وضعیت فعلی بیمه بازنشستگی فعالان این عرصه در شهرستان مغان نامناسب است. کاظم‌زاده در این زمینه می‌گوید: «برخی از بافندگان ورنی مغان با مشکل بیمه بازنشستگی مواجه شده‌اند و از سه سال پیش فشار روی برخی از آنها برای حذف بیمه‌شان افزایش یافته است.» کاظم‌زاده اضافه می‌کند: «سازمان تأمین اجتماعی در جواب معترضان گفته است، بر اساس سقف سهمیه‌هایی که به این سازمان اعلام شده، تعداد بیمه‌شدگان مازاد بر سهمیه ابلاغی است؛ علاوه بر اینکه نمی‌توانیم افراد جدید را در این حوزه بیمه کنیم، باید تعدادی از بیمه‌شدگان قبلی را نیز حذف کنیم تا به سهمیه تعیین شده برسیم.»
در حال حاضر، به علت این بی‌برنامگی‌ها شاهد دست کشیدن بخشی از بافندگان ورنی از کارشان، طی همین سه سال اخیر در مغان هستیم که به قول آقای کاظم‌زاده، با تداوم چنین سیاستی، در کمتر از چند سال، دیگر اثری از تولید ورنی در منطقه باقی نخواهد ماند.
برای تهیه گزارش از فعالیت‌های اقتصاد مقاومتی در استان خود با شماره تلفن 09193472981 تماس بگیرید.
