محمد نوری/ با نگاهی به تاریخ شکلگیری اجتماعات بشری، همواره محصولات کشاورزی اصلیترین منبع تأمین نیاز اولیه بشر، یعنی غذا معرفی شده است؛ به همین دلیل این عرصه پس از پیدایش و گسترش جوامع انسانی، نقش مهم و اساسی را در رفع نیاز افراد جامعه و تولید محصولات و ملزومات مورد نیاز و نیز تبادلات تجاری بین جوامع برعهده داشته است.
پس از افزایش قیمت نفت بعد از سال 1352 و بالا رفتن درآمد ایران، موضوع واردات، به ویژه واردات محصولات کشاورزی به طور سرسامآوری رو به افزایش گذاشت و دولتهای وقت با تکیه بر درآمد نفت، هر روز به بخش کشاورزی بیتوجهتر شده و در نتیجه واردات محصولات کشاورزی، به بهانه تقویت عرصه صنعت در داخل کشور، افزایش چشمگیری یافت که متأسفانه این بیتوجهی به بخش کشاورزی نه تنها سبب از بین رفتن کشاورزی در ایران شد؛ بلکه کشور نیز در مسیر صنعتی شدن قرار نگرفت و جز صنایع مونتاژ، صنعت دیگری در کشور ایجاد نشد. این در حالی است که کشاورزی به قدری حائز اهمیت است که بسیاری از صاحبنظران بخش اقتصادی و دفاعی، کشاورزی را یکی از مهمترین مؤلفههای ایجاد و حفظ استقلال و امنیت پایدار و با ثبات برای کشورها تلقی کرده و عاملی مهم و تأثیرگذار در معادلات بینالمللی به شمار میآورند. با توجه به این مهم، جایگاه بخش کشاورزی در روند رشد و توسعه اقتصادی بررسی میشود.
جایگاه کشاورزی
در اسناد بالادستی
سند چشمانداز بیست ساله نظام جمهوری اسلامی به منزله سند بالادستی برای تحقق برنامهها و فعالیتهای مورد انتظار است که در آن جامعه ایرانی در افق چشمانداز بیست ساله، کشور برتر منطقه بوده و دارای ویژگیهایی، از جمله برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، به دور از فقر، تبعیض و بهرهمندی از محیط زیست مطلوب و پایدار خواهد بود که در این سند کشاورزی ایران در مقایسه با رقبای منطقهای خود، توانایی رساندن کشور به اهداف چشمانداز را دارد.
سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی با هدف تأمین رشد پویا و بهبود شاخصههای اقتصاد مقاومتی و دستیابی به اهداف سند چشمانداز بیست ساله و با رویکردی جهادی، انعطافپذیر، فرصتساز، مولد، درونزا، پیشرو و برونگرا تهیه و برای اجرا ابلاغ شده است. در راستای تحقق اهداف بلند این سیاستها، کشاورزی از جایگاه مهم و استراتژیکی برخوردار است و میتواند در مسیر تحقق اهداف بلند سیاستهای اقتصاد مقاومتی نقش تأثیرگذاری ایفا کند.
قابلیت بخش کشاورزی
در رشد اقتصادی
بخش کشاورزی با داشتن زیر بخشهای چهارگانه زراعت، دامپروری، شیلات و جنگلداری یکی از مهمترین بخشهای اقتصاد کشور به شمار میآید. این بخش با وجود اهمیت اقتصادی، اجتماعی و امنیتی فراوانی که دارد، ولی به اندازه کافی و لازم مورد توجه مسئولان، برنامهریزان و دستاندرکاران عرصه اقتصادی کشور قرار نگرفته است. کشاورزی در ایران با داشتن ویژگیهای بسیار، از جمله چهار فصل بودن، توانایی زیادی برای تبدیل شدن به موتور محرکه اقتصاد در چارچوب اقتصاد مقاومتی و جایگزینی نفت را دارد. با گسترش فعالیتهای کشاورزی در بخشهای گوناگون، از جمله زراعی، باغی، مرتعداری، جنگلکاری، دامداری و دامپروری، زنبورداری، پرورش طیور و آبزیان و دیگر جانداران موردنیاز صنعت کشاورزی و ایجاد تنوع در محصولات این بخش، میتوان موجبات رشد اقتصادی کشور را فراهم کرد.
با تشدید تحریمهای ظالمانه دشمن علیه نظام اسلامی در سال 91، بیشتر بخشهای اقتصاد کشور رشد منفی را تجربه کردند و این در حالی بود که بخش کشاورزی رشدی معادل 3/6 را نشان میداد. این موضوع نشاندهنده ظرفیت مناسب این بخش برای مقاومسازی اقتصاد داخلی و کاهش وابستگی اقتصاد کشور به نفت است که تحریم آن محور تحریمهای ظالمانه دشمنان این نظام و انقلاب است.
بخش کشاورزی
موتور محرک صنعت
بخش کشاورزی در صورتی که مورد توجه قرار گیرد و از ظرفیتهای موجود در آن استفاده شود، میتواند با ایجاد صنایع بالادستی، صنایع پاییندستی و صنایع تبدیلی وابسته به خود، صنعت کشور را به حرکت درآورد. بخش کشاورزی با ایجاد صنایع بالادستی، مانند صنایع تولید ماشینآلات کشاورزی، صنایع تولید تجهیزات آبیاری نوین، صنایع تولید تجهیزات دامداری و دامپروری، صنایع تولید کود شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی و... میتواند موجب پویایی و تحرک صنعت در کشور شود یا با ایجاد صنایع پاییندستی، مانند صنعت تولید پارچه و پوشاک، صنعت تولید کاغذ، بخش تولید خوراک دام و طیور و دیگر موارد مشابه و همچنین صنایع تبدیلی، مانند صنایع تولید کنسانتره، کنسرو و کمپوت و نیز صنایع واسطهای، مانند صنعت بستهبندی، انبارداری و سردخانهای، حملونقل و توزیع و نگهداری، سهم مهمی در ایجاد اشتغال و نیز تولید ثروت ملی ایفا کند.
روند رو به رشد
بخش کشاورزی
با رواج و گسترش استفاده از فناوریهای نوین در حوزه کشاورزی، حضور سرمایهگزاران در این بخش افزایش یافته و گرایش جوانان به فعالیت در حوزه کشاورزی بیشتر شده است. رویکرد مناسبی در این حوزه برای استفاده بهینه از منابع و امکانات در حال شکلگیری است؛ به گونهآی که یک میلیون هکتار طرح توسعه آبیاری نوین در سطح کشور برنامهریزی و اجرا شده و سرمایهگذاریهای موجود در بخش کشاورزی صورت گرفته است که آینده خوبی را در بخش کشاورزی نوید میدهد. مسئولان و دستاندرکاران به این مهم رسیدهاند که بخش کشاورزی نجاتدهنده اقتصاد کشور است و باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
افزایش سهم صادرات محصولات کشاورزی در سالهای گذشته میتواند مؤید این نکته باشد. ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از ۶/۵ میلیارد دلار در سال 94 به ۷/۵ میلیارد دلار در سال 95 رسید و به این ترتیب سهم این گروه از کل صادرات غیر نفتی کشور در سال گذشته به حدود 13 درصد رسیده است که روند رو به رشدی را نشان میدهد؛ هر چند که به تقویت نیاز دارد.
توسعه صادرات
محور کشتوکار
به اعتقاد برخی کارشناسان بخش کشاورزی، راهکارهای توسعه و رونق صادرات محصولات کشاورزی و غذایی اجرایی شدن ماده 33 قانون برنامه ششم و تخصیص حداقل 20 درصد منابع صندوقهای حمایت از بخش کشاورزی به منظور تسهیلات برای صادرات این بخش، اختصاص بودجه مناسب برای توسعه صادرات این بخش، کاهش محدودیتها و ممنوعیتها در صادرات، واگذاری امور اجرایی حوزه صادرات غیر نفتی به تشکلهای تولیدی و صادراتی، به ویژه در بخش کشاورزی و نیز تشکیل شورای عالی توسعه صادرات غیرنفتی است که موجبات پویایی این بخش و دیگر بخشهای اقتصادی کشور را فراهم میکند.