دکتر یدالله جوانی/ دولت انقلابی از چه شاخصه‌ها و ویژگی‌هایی برخوردار است؟ با گذشت نزدیک به چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی، چه ضرورتی دارد که دولت، انقلابی باشد؟ تفاوت دولت انقلابی با دولت غیر انقلابی در چیست؟ پاسخ به این پرسش‌ها بسیار مهم و تعیین‌کننده است. اهمیت پاسخ دادن به این نوع پرسش‌ها، از آن نظر است که دیدگاه‌های متفاوتی در کشور نسبت به اصل انقلاب و تداوم انقلابی‌گری در میان مسئولان، نخبگان و جریان‌های فکری سیاسی وجود دارد. دیدگاهی انقلاب را تمام شده تلقی کرده و آن را، محدود به شرایط خاص زمانی می‌داند. دیدگاه دیگری بر استمرار حرکت انقلاب و ضرورت تداوم داشتن تفکر و روحیه انقلابی در کشور تأکید دارد. در این دیدگاه تأکید بر آن است که باید تمامی قوای سه‌گانه، دستگاه‌ها، نهادها و سازمان‌ها، همگی انقلابی باشند. در این دیدگاه، انقلابی‌گری تنها راه‌حل مشکلات کشور، عبور از موانع و تحقق بخشیدن به آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی به شمار می‌آید. بر همین اساس در این دیدگاه تأکید بر آن است که دولت باید انقلابی باشد. رهبر معظم انقلاب، پرچمدار این دیدگاه است و همواره بر تداوم تفکر و روحیه انقلابی‌گری در کشور تأکید دارند. در این نوشتار شاخصه‌های دولت انقلابی از منظر رهبر حکیم انقلاب بررسی می‌شود.
تعریف انقلاب از دیدگاه رهبر معظم انقلاب
در حالی که عدهای انقلاب را به همان تحول بهمن ماه سال ۱۳۵۷ خلاصه کرده و آن را تمام شده تلقی می‌کنند؛ رهبر معظم انقلاب اسلامی و عمده صاحب‌نظران در حوزه انقلاب اسلامی، از انقلاب به یک حرکت مستمر یاد می‌کنند. معظم‌له در تاریخ ۲۴/۶/۱۳۸۱ در دیدار با فرماندهان سپاه، در تعریف انقلاب می‌فرمایند: «انقلاب یک حرف و یک حرکت دفعی نیست؛ یک حرکت مستمر است و اقتضائاتش در زمان‌های مختلف، متفاوت است. کسانی که با انقلاب دشمنی می‌کنند، با آنچه در بهمن ماه ۱۳۵۷ اتفاق افتاد دشمن نیستند، آن که گذشت و رفت، آنها با یک موجود زنده حی و حاضر، دشمن و مخالفند، پس انقلاب تداوم و حضور دارد، انقلاب زنده و پویاست.»
ایشان در تعریف دیگری از انقلاب، خصوصیت در حرکت بودن انقلاب را این‌گونه توصیف می‌کنند: «انقلاب پیش‌رونده و پیش‌برنده است، حفظ انقلاب یعنی حفظ همین حالت پیش‌روندگی و پیش‌برندگی.»
رابطه انقلاب با جمهوری اسلامی
عدهای معتقدند با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن سال ۱۳۵۷ و استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران و در سال ۱۳۵۸، انقلاب به نظام تبدیل شد. در این دیدگاه جمهوری اسلامی جایگزین انقلاب شده و دوران انقلابی‌گری پایان یافته است، اما دیدگاهی که از انقلاب به یک حرکت مستمر یاد می‌کند، بین انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی تفاوت قائل است و بین این دو، رابطه‌ای خاص برقرار می‌کند. رهبر معظم انقلاب درباره رابطه انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی چنین فرموده‌اند: «اگر فرض ما این است که جمهوری اسلامی را توأم و آمیخته با انقلاب اسلامی فهمیدیم و قبول کردیم، پس بایستی فرض ما بر این باشد که دشمن و تهدید برای این انقلاب که مثل روح در کالبد این جمهوری وجود خواهد داشت، همواره متصور خواهد بود و نیرویی که از انقلاب باید دفاع کند، همیشه لازم است.»
از دیدگاه ایشان رابطه انقلاب با جمهوری اسلامی، رابطه روح با کالبد است. بر اساس چنین نگاهی معظم‌له، بر حفظ هویت انقلابی جمهوری اسلامی تأکید دارند. به اعتقاد ایشان دشمنان به دنبال تهی کردن جمهوری اسلامی از همین هویت و روح انقلابی هستند. به عبارتی، دشمن با جمهوری اسلامی انقلابی (جهتگیریها، سیاست‌ها، اهداف و...) مخالف است.
دولت انقلابی کدام دولت است؟
دولت انقلابی، دولتی است که تمامی افرادش؛ انقلابی باشند، انقلابی فکر کنند و انقلابی عمل کنند. دولت انقلابی دولتی است که، به آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی از بن دندان اعتقاد داشته باشد و برای تحقق آنها، سیاست‌گذاری کند و هر نوع اقدام لازم را در چارچوب موازین به عمل آورد.
با این نگاه، برای دولت به معنای قوه مجریه در این یادداشت سه حالت متصور است؛ ۱ـ دولت انقلابی، ۲ـ دولت غیر انقلابی، ۳ـ دولت با رویکردهای ضد انقلابی.
دولت اگر انقلابی نباشد، الزاماً ضد انقلاب نیست؛ بلکه می‌تواند رویکردهای غیر انقلابی داشته باشد، البته یک دولت از جهت رویکردها و خط‌مشی‌ها، ممکن است در حوزه‌هایی انقلابی، در حوزه‌هایی غیر انقلابی و در مواردی هم رفتارها و مواضع ضد انقلابی داشته باشد. بر همین اساس تعیین شاخصه‌های دولت انقلابی یک ضرورت است. با این شاخصه‌ها می‌توان، جهتگیریها و رویکردهای یک دولت و دولتمردان آن را از حیث انقلابی بودن یا انقلابی نبودن، مورد ارزیابی و سنجش قرار داد.
شاخصه‌های دولت انقلابی
برای دولت انقلابی دو شاخصه را می‌توان مورد توجه و تبیین قرار داد. الف‌ـ شاخصه‌های کلان، ب‌ـ شاخصه‌های خرد.
الف‌ـ شاخصه‌های کلان
شاخصه‌های کلان در واقع همان شاخصه‌های اصلی و کلی انقلابی‌گری است.
رهبر حکیم انقلاب در مراسم سالگرد رحلت حضرت امام خمینی(ره) در تاریخ ۱۴/۳/۱۳۹۵، به پنج شاخصه انقلابی‌گری، انقلابی بودن، انقلابی ماندن و انقلابی عمل کردن اشاره و آنها را تشریح کردند. این شاخصه‌ها، شاخصه‌های یک دولت انقلابی است. دولت با این شاخصه‌ها می‌تواند نقش مهمی در ساختن دولت اسلامی داشته باشد. ساختن دولت اسلامی، شرط لازم برای ساختن جامعه اسلامی و رسیدن به تمدن اسلامی یا حیات طیبه به مثابه آرمان اصلی انقلاب اسلامی محسوب می‌شود.
این پنج شاخصه اصلی انقلابی‌گری عبارتند از:
۱ـ پایبندی به مبانی و ارزش‌های اساسی اسلام و انقلاب؛
۲ـ هدف‌گیری آرمان‌های انقلاب و همت بلند برای رسیدن به آنها؛
۳ـ پایبندی به استقلال کشور؛
۴ـ حساسیت در برابر دشمن و نقشه دشمن و تبعیت نکردن از آن؛
۵ـ تقوای دینی و سیاسی.
هرگاه دولت اعم از رئيس‌جمهور و تک‌تک اعضای کابینه، به همراه تمامی کارگزاران و مدیران دارای مسئولیت در قوه مجریه مانند رؤسای سازمان‌ها، استانداران، فرمانداران، بخشداران، سفرا، رؤسای دانشگاه‌ها و دیگر مؤسسات و شرکت‌های دولتی، از ویژگی‌های پنج‌گانه فوق برخوردار بودند، می‌توان گفت، چنین دولتی انقلابی است.
ب‌ـ شاخصه‌های خرد
شاخصه‌های خرد در واقع از همان پنج شاخصه اصلی انقلابی‌گری نشئت می‌گیرد. این شاخصه‌ها با توجه به جایگاه قوه مجریه و رئيس آن در اداره کشور و همچنین امکانات در اختیار، می‌تواند در حوزه‌های گوناگون فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علم و فناوری و... تعیین و تبیین شود. اما در این نوشتار بر اساس اصل اختصار، مهم‌ترین این شاخصه‌ها عبارت است از؛
۱ـ پرچمداری از گفتمان انقلاب اسلامی
در جامعه گفتمان‌های متعددی از سوی جریان‌های فکری‌ـ سیاسی دنبال می‌شود؛ لکن دولت جمهوری اسلامی، باید پرچمدار گفتمان انقلاب اسلامی باشد. این گفتمان باید در شعارها، مواضع و عملکردهای دولت جلوه‌گر باشد. رهبر حکیم انقلاب در همین زمینه در دیدار با رئيس‌جمهور و اعضای دولت در تاریخ ۵/۶/۱۳۹۴ می‌فرمایند: «به نظر من کاری که علی‌العجاله باید کرد این است که در اتخاذ مواضع انقلابی، باید صراحت داشت، یعنی رودربایستی نکنیم. مواضع انقلابی را، مبانی امام بزرگوار را صریح بیان کنیم، خجالت نکشیم، رودربایستی نکنیم، ترس نداشته باشیم.»
۲ـ کارآمدی
کارآمدی به معنای توانایی در انجام وظایف تعریف شده، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های دولت انقلابی است. دولت باید بتواند در راستای وظایف، مشکلات کشور و مردم را حل کند و به نیازهای اساسی و معقول جامعه پاسخ دهد. دولت باید سازوکارهای لازم برای پیاده‌سازی سیاست‌های کلی نظام در حوزه سیاست خارجی، سیاست داخلی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را فراهم سازد. هم‌اینک بخش عمده‌ای از نارضایتی مردم، به این دلیل است که احساس می‌کنند، مسئولان توانایی حل مشکلات کشور را ندارند. دولت انقلابی، یک دولت کارآمد برای پیشبرد کشور و حل مشکلات است. حل مشکلات اقتصادی و ایجاد اشتغال با حمایت از تولید داخلی، یکی از عرصه‌های آزمون کارآمدی دولت است.
۳ـ عدالت‌گرایی
عدالت از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی است. دولت انقلابی، دولتی است که در تمامی حوزه‌های عمل رویکردی عدالت‌محور داشته باشد. دولت انقلابی، دولتی است که تمامی مسئولان و کارگزاران و مدیرانش، با تبعیض، رانت، خاصه‌خواری، رشوه‌گیری و هر نوع فساد دیگری که بر ضد عدالت باشد، مبارزه کنند.
۴ـ قانون‌گرایی
دولت انقلابی، دولت قانون‌گرا است. بسیاری از مشکلات در کشور، ریشه در قانون‌گریزی‌ها و دور زدن قانون دارد. قانون باید ملاک و معیار عمل دولت باشد. دولت در وضع آیین‌نامه‌ها، مقررات و دستور‌العمل‌ها و اتخاذ سیاست‌های اجرایی در حوزه‌های مختلف، باید تابع سیاست‌های کلی نظام باشد.
اکنون بسیاری از مشکلات کشور، ریشه در بی‌اعتنایی به سیاست‌های کلی نظام دارد. برای نمونه در بحث اقتصاد مقاومتی یا مسائل فرهنگی، دولت سیاست‌های کلی نظام را به صورت جدی مورد توجه قرار نمی‌دهد. سیاست‌های کلی قانون و ستاره راهنما برای عمل دولتمردان است. دولت انقلابی، دولتی است که تمام همتش را برای پیاده‌سازی سیاست‌های کلی نظام به کار بندد.
۵ـ مردمی بودن
دولت انقلابی، دولت مردم‌دار، مردم‌یار و مردم‌باور است. مردم را باید باور کرد و خدمتگزار آنها بود. حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب، خود را خدمتگزار مردم دانسته و می‌دانند. هر کارگزار و مسئول در یک دولت انقلابی، باید از چنین روحیه خدمتگزاری برخوردار باشد.
۶ـ شایسته‌سالاری
دولت انقلابی، دولت خاندان‌سالار، قوم‌سالار، جناح‌سالار و قبیله‌‌سالار نیست، در یک دولت انقلابی، انتخاب افراد برای واگذاری مسئولیت‌ها، بر اساس شایستگی‌‌ها، تجارب و توانمندی‌ها است.
۷ـ ولایتمدار و متدین
دولت انقلابی، دولتی است که تابع ولایت باشد و تک‌تک اعضای آن افراد مؤمن و پایبند به احکام اسلامی باشند. مسئول ولایتمدار تمام تلاش خود را در مسیر نصرت ولایت متمرکز می‌کند. بدیهی است که اگر مسئولان در کشور این‌گونه باشند، بسیاری از مشکلات کشور به سرعت حل می‌شود. امروز تمام همت رهبر عزیز انقلاب بر حل مشکلات مردم و کشور در حوزه‌های گوناگون است. ولایتمداری به معنای واقعی کلمه، کمک به ایشان برای پیشبرد کشور و حل مشکلات مردم است.
۸ـ استکبارستیزی و مظلوم‌پناهی
از شاخصه‌های مهم دولت انقلابی، داشتن رویکرد جدی در راستای مبارزه با استکبار جهانی و حمایت از مظلومان و مستضعفان است. اکنون آمریکا مصداق اصلی استکبار است. دولت انقلابی باید تمام‌قد، هوشمندانه و مقتدرانه در مقابل آمریکا بایستد و از منافع ملی در برابر زیاده‌خواهی‌های آمریکا دفاع کند. دولت انقلابی باید با تمام وجود در کنار مستضعفان و از جمله ملت مظلوم فلسطین بایستد.
۹ـ ساده‌زیستی
دولت انقلابی دارای رویکرد اشرافی، تجمل‌گرایی و عافیت‌طلبی نیست. دولت انقلابی دولتی است که تمامی اعضایش دارای زندگی ساده و در سطح اقشار جامعه باشند. این ویژگی، مردمی بودن دولت را به نمایش گذاشته و اعتماد مردم را به دولت روزافزون می‌کند.
۱۰ـ تفکر و روحیه جهادی
سبک مدیریتی دولت انقلابی، جهادی است. بدون مدیریت جهادی نمی‌توان کشور را به پیش برد و مشکلات مردم را با توجه به محدودیت منابع و امکانات از یک‌طرف و توطئه‌ها و فشارها و تحریم‌های دشمنان از طرف دیگر، حل کرد.
بنا بر آنچه گفته شد، اگر دولتی ۱۰ شاخصه مذکور را داشته باشد، به یقین یک دولت انقلابی خواهد بود. چنین دولتی دارای رویکردهای معطوف به ارزش‌ها و خدمتگزاری به مردم است. در چنین رویکردهایی، مصالح اسلامی و منافع ملی، بر منافع فردی، حزبی و باندی مرجّح است. در چنین رویکردهایی، حرکت‌ها بر مبنای اصول و در راستای تأمین منافع ملی و تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی طرح‌ریزی و انجام می‌شود.
