شهناز سلطانی/ ماه مبارک رمضان واپسین روزهای خود را سپری می‌کند؛ ماهی که در پیدا و پنهان خود رازهای بسیاری دارد. ماه خوب خدا یک بار دیگر به پایان خود نزدیک می‌شود و همین بهانه‌ای است تا آثار این ضیافت را در ابعاد مختلف مرور کنیم. شاید در نگاه اول همه آنهایی را که بر سر این خوان گسترده می‌نشینند با روزه و نماز و قرآن همنشین ببینیم، ولی در عمق این محسنات اثرات و برکات مهم‌تری وجود دارد که سبب می‌شود پا را از دایره فردی بیرون بگذاریم و وارد دایره بزرگ‌تری به نام «اجتماع» شویم. آن وقت است که به این معنا دست می‌یابیم که روزهای طولانی و سخت روزه‌داری نه تنها محافظ ما که حافظ جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم نیز بوده است.
درک همنوع
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «رمضان ماه خدا و بهار فقیران است.» همین جمله گوهربار حضرت به خوبی گویای این مطلب است که ماه رمضان ماه تکریم نیازمندان است. البته در روایات و احادیث بسیاری از بزرگان و عالمان دینی این نگاه مورد توجه بوده است. وقتی روزه بر همگان واجب می‌شود و در آن فقیر و غنی باید یکسان بر سر خوان این نعمت خداوندی بنشینند به این معناست که همه یکسان دیده شده‌اند و فرقی بین دارا و ندار وجود ندارد. اما آن که دستش به دهانش می‌رسد، مسئولیت بیشتری بر دوش دارد و این احساس مسئولیت در این ماه بیشتر است. همین احساس تکلیف و درک همنوع به خوبی نشان می‌دهد که خود را از قید فردیت رها کرده‌ایم.
ارتباطات صمیمی
حتی در بین بهترین دوستان و در بین اعضای صمیمی خانواده گاهی کدورت‌هایی به وجود می‌آید که به واسطه آنها خاطر آدمی مکدر می‌شود. گاهی این کدورت‌ها طولانی و کشدار می‌شود، اما کافی است در این بحبوحه، ماه رمضان از راه برسد، آن وقت است که عمر این کدورت‌ها کوتاه و کوتاه‌تر می‌شود و عملاً رنگ می‌بازد و صمیمیت‌ها جای آن را می‌گیرد. خلاصه انگار منتظر یک بهانه خوب بوده‌ایم. همین ارتباطات صمیمی سبب می‌شود از لاک خود بیرون بیاییم و به جمع بپیوندیم.
دست‌ها کوتاه از خطا
اگر از سفره‌های پر زرق و برق برخی‌ها در سال‌های اخیر بگذریم و سفره‌های ساده و مهربانانه سال‌های نه چندان دور گذشته را پهن کنیم و دوست و آشنا و فامیل را بر سر خوان کرم الهی بنشانیم آن وقت خواهیم دید تا چه اندازه این دور هم بودن‌های سالم و پاک ذهن آدم‌ها را دور می‌کند از اینکه دست از پا خط کنند؛ خطایی که گاهی نه فقط دامن خودشان که دامن بی‌گناهان بسیاری را می‌گیرد.
کاهش تخلفات اجتماعی
جالب است بدانید که آمار تخلفات اجتماعی در ماه رمضان به طور چشمگیری پایین می‌آید. در تحلیل این کاهش گفته می‌شود وقتی فرد روزه می‌گیرد در واقع معنویت را با خود همراه کرده است و همین سلطه معنویت بر فرد است که راه را برای ارتکاب جرم بر او می‌بندد؛ جرمی که اگر به وقوع بپیوندد تر و خشک را با هم می‌سوزاند.
مشق صبر
به طور حتم به دفعات دیده‌اید رانندگانی را که با کوچک‌ترین ناملایمتی آنقدر عصبانی می‌شوند و زود از کوره در می‌روند که اگر کسی نداند سرمنشأ این عصبانیت چیست، باور نمی‌کند که موضوع کم‌اهمیتی تا این اندازه آن فرد را عصبانی و ناراحت کرده باشد، ولی واقعیت این است که بخشی از پرونده‌های دادگاه را همین عصبانیت‌های گاهاً نابجا و البته به تبع آن خطاها و جرم‌هایی که پیش می‌آید، تشکیل می‌دهد. در حالی‌که اگر اندکی صبر و تحمل پیشه می‌کردیم، چه بسا چنین اتفاقات تلخی هرگز رخ نمی‌داد. اما در این ماه پربرکت، روزه‌داری صبر و تحمل را به آدمی می‌آموزد که اگر آن را خوب یاد بگیریم، ناملایمت‌ها تحمل‌پذیرتر خواهند شد و می‌توان از اتفاقات احتمالی ناخوشایند جلوگیری کرد.
احساس امنیت
روزه‌داری فقط بستن دهان و دوری آن از خوردن و آشامیدن نیست. در این ماه خواه ناخواه بخشی زیادی از چشم و گوش و زبان فرد روزه‌دار هم روزه می‌گیرد. همین ویژگی به تنهایی سبب می‌شود ما کمتر دیگران را به واسطه اعضا و جوارح‌مان آزار بدهیم و به عبارت دیگر، دیگران در کنار ما بیشتر احساس امنیت و آرامش کنند.
بیداری عواطف انسانی
وقتی به واسطه روزه آن هم در این روزهای طولانی گرسنه و تشنه می‌شویم تازه عاطفه انسانی بسیاری از ما بیدار می‌شود. تازه حال گرسنگان جامعه را می‌فهمیم، دل‌مان به رحم می‌آید و برای دستگیری از آنها گامی برمی‌داریم.
سد راه سقوط
بسیاری از ناهنجاری‌ها در جامعه به واسطه سلطه فقر بر افراد ناهنجار شکل می‌گیرد. ماه مبارک رمضان تمرین خوبی است برای درک فقرا و کمک به آنها. گاهی دستگیری مداوم از نیازمندان و رها نکردن آنها از همین ماه شروع می‌شود؛ شروع خوبی که می‌تواند سد راه سقوط برخی افراد جامعه به قعر نیستی باشد.
کمک به نظام سلامت
کم خوردن و به اندازه و درست خوردن برای روزه‌دار موضوع با اهمیتی است و بی‌شک در سلامت فرد نقش مهمی دارد. اگر به موضوع سلامت فرد در سطح کلان و نه فقط در چارچوب فردی نگاه کنیم، آن وقت درمی‌یابیم که سلامت فرد مساوی است با کم کردن بخشی از بار اقتصادی سنگین تأمین سلامت جامعه. سلامت جسم و روح و روان ما گاهی با پرخوری‌ها و بدخوری‌ها به مخاطره می‌افتد که اگر بیفتد نه گریبان ما که گریبان نظام سلامت جامعه را هم می‌گیرد.
تمرین قناعت
اگر قناعت برای نسل پدران و مادران ما امری مأنوس و قریب بوده، متأسفانه امروزه برای بسیاری از ما ناآشنا و غریب است. آن هم به واسطه فهرست بلندبالای نیازهای تمام‌نشدنی‌ای که برای خود تعریف کرده‌ایم و هر لحظه به دنبال تأمین یکی از آنهاییم، هرچند آسایش و آرامش و فراغت ما را سلب کنند، ولی گویا چاره‌ای در خود نمی‌بینیم. اگرچه مطمئن باشیم بخشی از آنها در زمره غیر ضرور‌هاست و اگر پاسخی برای آنها نداشته باشیم، آب از آب تکان نمی‌خورد. این روزهای ماه رمضان تمرین خوبی است برای قناعت. اگر بخواهیم از آرامش مثال‌زدنی آدم‌های قانع بگوییم گفتنی بسیار است، اما آنچه از این آرامش مهم‌تر است این است که هر جامعه‌ای در گذر زمان با بحران‌هایی مواجه می‌شود که قناعت‌پیشگی سبب می‌شود از این بحران‌ها با دغدغه کمتری بگذریم.
تقویت اراده جمعی
اراده جمعی از گذرگاه اراده‌های فردی حاصل می‌شود. برای پیشبرد جامعه اراده جمعی لازم است که در خود قدرتی نهفته دارد. برای دستیابی به این اراده باید تقویت‌‌کننده خوبی در برابر اراده فردی باشیم. روزه از آن دست محرک‌هایی است که اراده فردی را به محک آزمایش می‌برد.
نماز عید فطر و همبستگی اجتماعی
وقتی ماه بندگی بی‌چون و چرا رخت بر می‌بندد، افسوس می‌خوریم که چه نعمتی بود که بیشتر قدرش را ندانستیم، اما وقتی بدرقه باشکوهی برای آن ترتیب می‌دهیم و در صف‌های پرهیبت نماز عید فطر کنار هم قرار می‌گیریم، این افسوس قدری کم‌رنگ می‌شود. در واقع، این بدرقه مفهوم مهم‌تری در بر دارد و آن چیزی نیست جز اینکه وحدت دینی خود را در معرض نمایش قرار داده‌ایم که این انسجام به خوبی گویای همبستگی اجتماعی ما نیز هست.
حرف آخر
به تعداد سال‌های عمرمان سفره میهمانی الهی گشوده می‌شود و ما میهمان این خوان پرنعمت الهی می‌شویم. روزهای واپسین ماه ضیافت از راه می‌رسند و آنچه در دل می‌ماند حسرتی است که شاید به دلیل از دست دادن فرصت‌های این ماه ذهن ما را به خود مشغول کرده است؛ حسرتی که امید به تشرف به میهمانی‌های بعدی آن را کم‌رنگ‌تر می‌کند.
