گزارش هشدارآمیز صبح صادق از افزایش آمار معتادان و مهارت‌های خانواده برای مقابله با آن
شهناز سلطانی/ اعتیاد عنوان مهم‌ترین آسیب اجتماعی را در جامعه ما دارد. این آسیب در بازه سنی 16 تا 25 سال که از آن به سن سرنوشت‌ساز نام می‌برند، شروع می‌شود. به گواه آمارها شیوع آن نیز هر سال رو به افزایش است. طبق آمار رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر تعداد معتادان در مقایسه با پنج سال گذشته رقمی نزدیک به دو برابر را نشان می‌دهد. از سویی به استناد پژوهش‌های علمی در کشور نیمی از والدین، سه تا پنج سال پس از گرفتار شدن فرزندان‌شان در دام اعتیاد از آن آگاه می‌شود. بنابراین گسترش چشمگیر مصرف مواد مخدر و معتادان مبتلا به آن در کنار ناآگاهی بسیاری از خانواده‌ها از این مسائل از آن دست موضوعات تأمل‌برانگیزی است که به هیچ عنوان نباید آن را ساده‌انگارانه تصور کنیم.
آمارهای رسمی و البته تلخ
دکتر «پرویز افشار» سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر سال گذشته از آخرین آمار سنجش تعداد معتادان در کشور خبر داد. این آمار پس از پنج سال، یعنی سال 90 ارائه شد. آمارهای جدید از افزایش جمعیت معتادان کشور به 2 میلیون و 808 هزار نفر خبر می‌داد. با یک حساب سر انگشتی به واقعیتی تلخ می‌رسیم که در فاصله سال‌های 90 تا 96 تعداد معتادان دو برابر رشد داشته است. بر اساس آمارهای جدید بیشترین مصرف‌کنندگان در بازه سنی 15 تا 64 سال قرار گرفته‌اند. الگوی مصرف مواد و جنسیت مصرف‌کنندگان هم از تغییرات سریع خبر می‌دهد. اما ماده مخدر تریاک همچنان صدرنشین است و شیره تریاک و شیشه رتبه‌های دوم و سوم را دارند.
به گفته دکتر افشار، 3 هزار و 600 دانش‌آموز پر خطر و در معرض خطر هم شناسایی شده‌اند که متأسفانه خبر تلخی است.
همین چند روز پیش «عارف وهاب‌زاده» مدیر کل پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور خبرهای تازه‌ای از آمارهای جدید ارائه کرد. به گفته وی، سن شروع مصرف مواد 15 سال است و 16 تا 34 سالگی بازه سنی‌ای است که بیشترین مصرف‌کنندگان در این بازه تعریف شده‌اند و البته بیش از 50 درصد والدین زمانی از موضوع اعتیاد فرزندان خود مطلع می‌شوند که سه تا پنج سال از زمان شروع مصرف گذشته است. از سویی بسیاری از خانواده‌ها مصرف سیگار و قلیان از سوی فرزندان‌شان را نه تنها جدی نمی‌گیرند که حتی گاهی نگرش مثبتی هم نسبت به آن دارند.
دکتر «سعید صفاتیان» رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص نیز یادآور شد که 10 میلیون نفر در کشور به طور مستقیم درگیر اعتیاد هستند که این یعنی اعتیاد بالاترین آسیب اجتماعی در جامعه ماست.
فاصله‌ای نزدیک با فرزندان ما
اگر از این آمار و ارقام رسمی و قابل تکیه که مجامع علمی و دانشگاهی جمع‌آوری کرده‌اند بگذریم، به این حقیقت مهم می‌رسیم که آسیب اجتماعی‌ای به اسم اعتیاد در کمین فرزندان ما نشسته است و بسیار نزدیک‌تر از آن است که ما تصور می‌کنیم. در حالی که هر روز به انواع مواد مصرفی مخدر افزوده می‌شود، تعداد معتادان رو به فزونی است، سن مصرف کاهش پیدا کرده است و جنسیت مصرف دچار تحول شده، یعنی اگر در گذشته فرد معتاد وجود یک جنس مرد را به ذهن متبادر می‌کرد، با کمال تأسف امروز زنان هم در این دام گرفتار می‌شوند، ما باید بیش از پیش نگران باشیم و مهم‌تر اینکه نسبت به این موضوع آگاه باشیم.
خانواده مهم‌ترین ضلع پیشگیری
جامعه، مدرسه و خانواده سه ضلع مهم مثلث پیشگیری از اعتیاد هستند که کافی است هر یک از آنها به تنهایی دچار کاستی در کارکردهای خود شوند، به همین میزان احتمال سقوط فرزندان در دام اعتیاد بالا می‌رود. در این میان به یقین سهم خانواده بیشتر از بقیه و مهم‌تر و اثرگذارتر است.
بسیاری از نوجوانان و جوانانی که امروز در آمار مبتلایان به اعتیاد شمارش می‌شوند، نه خودشان و نه والدین‌شان هرگز تصور نمی‌کردند به این ورطه سقوط کنند، این یک هشدار جدی برای پدر و مادرهاست که صورت مسئله اعتیاد را برای بچه‌های‌شان پاک نه، بلکه به درستی حل کنند. درست همان وقت که باید به آنها آگاهی بدهند، یا به پرسش‌های‌شان درباره اعتیاد به درستی پاسخ.
تحقیقاتی که در سراسر جهان انجام گرفته یک وجه مشترک را نشان می‌دهد و آن، این است که اگر افراد در دوران کودکی سلامت جسمی و روحی داشته باشند و زندگی رضایت‌بخشی را تجربه کنند، کمتر در خطر اعتیاد گرفتار می‌شوند و برعکس.
ما در جایگاه والدین بچه‌ها و اولیای مدرسه و رسانه‌ها وظیفه داریم اطلاعات صحیح و لازم را درباره اعتیاد به بچه‌ها بدهیم، اما این اطلاع‌رسانی مستلزم این است که ابتدا خودمان از منابع موثق اطلاعات درست دریافت کنیم. مواظب باشیم با اطلاعاتی که در اختیار آنها قرار می‌دهیم آنها را بیش از اندازه از اعتیاد نترسانیم و نگران نکنیم و البته اگر مسائل را بیش از حد برای آنها تشریح کنیم ممکن است کنجکاوی آنها را تحریک کنیم.
مهارت فرزندپروری
گفته می‌شود مهارت‌های فرزندپروری و تربیت فرزند را از دوران بارداری باید شروع کرد. این به این معناست که مهارت والدین تا چه اندازه اهمیت دارد. ما هرگز نباید خودمان را از کسب آگاهی‌های تربیتی بی‌نیاز ببینیم. مسائل و مشکلات جدید به مطالعه و آگاهی‌های جدید هم نیاز دارد. رابطه خودمان با فرزندان‌مان را به گونه‌ای تعریف کنیم که ما را محرم اسرار خود بدانند و در این فضا احساس آرامش کنند. دوستان‌شان را بشناسیم و با خانواده آنها ارتباط برقرار کنیم. نحوه خرج کردن پول توجیبی بچه‌ها مهم است، باید بدانیم آنها چگونه آن را هزینه می‌کنند.
برای بچه‌ها وقت بگذاریم؛ با آنها تفریح کنیم، به خرید برویم، به سفر برویم. اوقات فراغت آنها را به درستی پر کنیم. رابطه خودمان را با بچه‌های‌مان تقویت کنیم. به حرف‌های‌شان خوب گوش کنیم پیش از آنکه قضاوت کنیم.
مهارت «نه» گفتن را خوب به آنها بیاموزیم. اگر خوب آموخته باشیم، آنها در برابر خواسته‌های نامعقول دیگران و هر خواسته‌ای که برخلاف میل‌شان است قاطعانه نه می‌گویند بدون اینکه خجالت بکشند یا نگران از دست دادن موقعیت‌شان در کنار دوستان‌شان باشند.
به بچه‌ها اعتمادبه‌نفس بدهیم. اعتمادبه‌نفس به آنها کمک می‌کند «نه» را خوب تمرین و تکرار کنند و به وقتش به کار بگیرند. آنها باید مطمئن باشند که از امنیت روحی برخوردارند و از محبت والدین بهره‌مندند. این اطمینان خاطر به آنها کمک می‌کند تا آنها در جایی به جز خانه محبت را جست‌وجو نکنند و در برابر کوچک‌ترین مهر و عاطفه‌ای که با آنها نشان داده می‌شود، سست نشوند.
بچه‌ها را از سنین کودکی می‌توان مسئولیت‌پذیر تربیت کرد. این مسئولیت از آب دادن به گلدان شروع می‌شود و با بالا رفتن سن او بیشتر و بزرگ‌تر می‌شود. این کار سبب می‌شود او عواقب کارهای اشتباهی را که انجام می‌دهد بر عهده بگیرد، بنابراین مراقب است اشتباه نکند.
حفاظ بسازیم
اعتیاد مترصد است هر روز قربانی بیشتری بگیرد و در این میان کسانی را که با خلأیی روبه‌رو هستند، زودتر و راحت‌تر صید می‌کند. پس هرچه ارتباط ما با فرزندان‌مان عمیق‌تر باشد در واقع حفاظ بهتری برای آنها مهیا کرده‌ایم و البته این لازم بوده، ولی کافی نیست. این مهم را هم باید بدانیم که فرزندان‌مان پیش از روبه‌رو شدن با موضوعی به نام مواد مخدر باید اطلاعات لازم را درباره آن از زبان پدر و مادر به درستی کسب کنند؛ چرا که اگر آنها این اطلاعات را در اختیار بچه‌ها و در وقت مناسب قرار ندهند، دیگرانی هستند که آنها را به بیراهه خواهند برد که چه بسا بازگشت از این بیراهه دشوار و شاید ناممکن باشد.
