انقلاب اسلامی و مدیریت جهادی(مقالات)

باسمه‌تعالی
 انقلاب اسلامی و مدیریت جهادی

 براساس گفتمان رهبر معظم انقلاب فرآيند تحقّق هدف هاى اسلامى درپنج گام مهندسی شده است. این مراحل یا یا اهداف عبارتند از: 1. انقلاب اسلامی2. نظام اسلامی3. دولت اسلامی 4. کشوراسلامی5.  دنیای اسلامی یا تمدن نوین اسلامی.[1]براساس بیانات رهبر معظم انقلاب، انقلاب اسلامی در حال حاضر در گام سوم، یعنی ساخت دولت  اسلامی قرار دارد. ساخت نظام اسلامی در ابتدای انقلاب و براساس آرمان ها و اهداف بنیان گذار انقلاب که برگرفته از منابع  اسلامی  بود، با موفقیت انجام شد، اما این سوال مطرح می شود که چرا علی رغم سپری شدن سه دهه از انقلاب اسلامی هنوز گام سوم تحقق نیافته است؟ بی‌تردید در این روند وقتی نقش عوامل مختلف برای این منظور بررسی می شود دلالت براین حقیقت دارد که از انگیزه مردم در حفظ و تدوام و تعمیق انقلاب، نقش رهبری در هدایت کلان آن، وجود منابع و ظرفیت های نظام و سرمایه انقلاب در تحقق بخشی گام سوم کاسته  نشده است. در این میان، به نظر می رسد حلقه مفقوده این روند، نوع و سبک مدیریت بوده که با فراز و نشیب‌هایی روبرو بوده است.

 الف) سبک های مدیریت در فرایند انقلاب اسلامی

1. سبک مدیریت غیرجهادی با ویژگی‌هایی نظیر:

1-1. دارای مبانی برون دینی و برون مرزی

2-1. تصلب در اعمال روش های علمی در مدیریت بدون لحاظ تعهد و معنویت

3-1. سود محوری

4-1. خاص‌گرایی و نداشتن باور عمیق به توان سایر منابع انسانی 

5-1. رفاه طلبی و عافیت طلبی

6-1. عدم دغدغه مردمی و درد مردم نداشتن

7-1. نگاه به مدل های مدیریتی رایج غربی

8-1. بی توجهی و عدم باور به عدالت اجتماعی

2. سبک مدیریت جهادی با ویژگی‌هایی نظیر:

1-2. مبتنی بر تفکر اسلام ناب و تلاش برای گسترش ارزشهای دینی

2-2. محصول و مولود انقلاب اسلامی

3-2. تکلیف گرایی معطوف به نتیجه

4-2. عقلانیت و درایت محور توأم با اخلاق و معنویت

5-2. دانش پایه همراه با تعهد و برخورداری از نیروی انسانی متعهد، متخصص و با انگیزه

6-2. آرمان گرای واقعبینانه

7-2. ایثار و اخلاص و تقید به اخلاق اسلامی در فعالیتهای سازمانی

8-2. باور عمیق به توانایی فردی، گروهی و ملی و اعتماد به جونان و برقراری ارتباط سالم و سازنده میان مردمی و مسئولین جهادی

9-2. کار و تلاش بی فقه با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت و قرار دادن رضای حق در انجام کارها، تلقی عبادت از کار،

10-2. استفاده از همه ظرفیتها  و راه های میان بر برای رسیدن به هدف

11-2. روحیه مبارزه با فقر و عشق به محرومان

ب) ضرورت مدیریت جهادی در دهه چهارم انقلاب

1. قرارگرفتن در مرحله ساخت دولت اسلامی

2. درس آموزی و عبرت از کارکرد مدیریت های غیرجهادی در فراز نشیب روند انقلاب اسلامی

3.  ضرورت کاهش فاصله رشد و پیشرفت با رقبای جهانی

4.ضرورت تحقق اهداف مندرج در سند چشم انداز

5. عبور از انباشت مشکلات در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی

6. مقابله با فشارهای بی سابقه قدرت های سلطه گر

7. تداوم ارزش ها و آرمان های انقلاب اسلامی

8. اقتضای اقتصاد مقاومتی

9. و .....

ج) موانع مدیریت جهادی

1. عدم درک لازم از ابعاد، ماهیت و ضرورت های مدیریت جهادی بویژه در دهه چهارم انقلاب

2. وجود رویکردهای متعارض و بی اعتقاد به مدیریت جهادی و نفوذ تفکرات وایده های روشنفکری غرب گرا

3. عملکرد برخی از مدیران منتسب به نیروهای ارزشی و سوء استفاده مخالفان مدیریت جهادی

4.وجود غفلت ها در میان مسئولان و بی توجهی به دغدغه ها و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب

5. عدم بازتولید صحیح ایده و تفکر جهادی از دهه 1370 به بعد توسط مسئولان،  نخبگان، رسانه ها و مراکز علمی، پژوهشی و آموزشی

6. و....

د) مصادیق مدیریت جهادی

1-    اقدامات جهادی در محرومیت زدایی از روستاها و مناطق محروم در ابتدای انقلاب

2-    مدیریت هشت ساله دفاع مقدس

3-    محرومیت زدایی با طرح جهاد سازندگی پس از سالهای دفاع مقدس

4-    مدیریت بحران های طبیعی مثل زلزله بم

5-    پیشرفت فن آوری هسته ای، نانو تکنولوژی، سلول های بنیادی، هوا و فضا و...

6-    و....

و) دستاوردهای مدیریت جهادی

1-  افزایش کارآمدی حکومت دینی و نظام اسلامی در اداره جامعه.

2-  ارتقائ ضریب امنیت ملی از طریق کسب رضایتمندی مردم.

3-  تولید قدرت نرم در ابعاد مختلف و خنثی سازی تهدیدات نرم

4-  شکوفا سازی خلاقیت های فردی و نوآوری.

5-  شناخت و به فعل رساندن ظرفیت های نهفته.

6-   نقش آفرینی بیش از پیش مردم در فرآیند پیشرفت و توسعه.

7- حاکمیت یافتن روحیه ایثارگری  و باورها و آموزه های اسلامی

8- و...

پیوست؛ مقالات برگزیده انقلاب اسلامی و مدیریت جهادی

فهرست

مقاله اول؛ فرهنگ جهادی در اندیشه امام خمینی... 4

 مقاله دوم؛ مديريت جهادي تجربه‌اي موفق در جمهوري اسلامي ايران.. 8

مقاله اول؛ فرهنگ جهادی در اندیشه امام خمینی

 گنجینه گهربار بجای مانده از فرمایشات خردمندانه حضرت امام بستر اصلی را برای بازیابی معیارها و جهت گیریهای مبنایی وزارت جهاد کشاورزی در زمینه های مختلف فراهم می کند. به همین سبب شناخت ابعاد و زوایای گوناگون روحیه جهادی از منظر بانی آن همیشه و خاصه در شرایط فعلی پس از ادغام و تحولات حاصل از آن ضرورتی است انکارناپذیر. به این منظور ما در مقاله حاضر با سیری اجمالی در گستره افکار امام عظیم الشان به تشریح فرهنگ جهادی بعنوان طریقتی نوین عناصر اساسی آن جهت گیریها و بایسته های آن و بطور کلی معیارهای بنیادین این فرهنگ پرداخته ایم.

کلام اول

قل انما اعظکم بواحده آن تقوموا لله مثنی و فردی

اندیشه های تابناک حضرت امام ـ بزرگ جهادگر عصر ما ـ در زمینه فرهنگ و روحیه جهادی گنجینه گرانبهایی برای نیل به توفیقات مضاعف و فزاینده جهاد کشاورزی است. به همین علت می توان گفت ژرف نگری در رهنمودهای امام راحل منشور حرکت و تلاش جهادگران را در مسیر زندگی شغلی شان بخوبی نمایان می کند. این مهم بعلاوه تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت تقویت فرهنگ جهادی ما را بر آن داشت تا با کالبد شکافی فرامین حضرت امام از سال 58 تا 68 معیارهای بنیادی این فرهنگ عناصر اساسی جهت گیریهای کلی و بایسته های آن را استخراج و ارائه نمائیم. امید است در این زمینه توفیق لازم حاصل شده باشد.

فرهنگ جهادی طریقتی نوین

در نخستین صبحگاهان پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی که نسیم تحول و امید و سرافرازی و آبادانی ملت و کشور وزیدن گرفت و بیرق استقلال و آزادی بر بامسرای این دیار به اهتزاز درآمد جهادگر بزرگ امت ما ـ خمینی کبیر ـ بانگ سازندگی و نوسازی سرداد و فریاد برآورد که “خرابیها زیاد هست و ما باید به همت ملت آن خرابیها را ترمیم کنیم.... همه قشرهای ملت زن و مرد پیر و جوان دانشگاهی و دانشجو مهندسان و متخصصان شهری و دهاتی همه با هم باید تشریک مساعی کنند و این ایران را که خراب شده است بسازند... و سازندگی و جهاد سازندگی را شروع کنند. ” این فرمان آغازی بود بر طریقتی نوین بنام “فرهنگ جهادی” که با دم مسیحایی خورشید جماران پی ریزی شد و طی سالیان چند در پیچ و خم حوادث و رویدادهای بیشمار انقلاب و در عرصه ها و میادین مختلف خدمت رسانی به مناطق محروم و دفاع مقدس و در کوران عداوتهای ضد انقلاب و شهید و مجروح شدن جمعی از جهادگران شجاع این فرهنگ نوین سازمانی چنان تکوین تکمیل و صیقل یافت که متمایز و برتر از همه فرهنگهای سازمانهای سنتی و وارداتی و ناکارآمد پیشین گردید.

عناصر اساسی فرهنگ جهادی

فرهنگ جهادی بر سه عنصر کلی و اساسی استوار است که بدون این عناصر شاکله وجودی آن از میان می رود. این عناصر عبارتند از:

اول) عشق به ارزشهای مقدس اسلام ناب محمدی اسلامی که به زعم امام راحل “غرب و در راس آن آمریکای جهانخوار و شرق در راس آن شوروی جنایتکار را به خاک مذلت خواهد نشاند. (که خوشبختانه شوروی سابق چنین شد و آمریکا نیز چنین خواهد شد) اسلامی که پرچمداران آن پابرهنگان و مظلومین و فقرای جهانند و دشمنان آن ملحدان و کافران و سرمایه داران و پول پرستانند. اسلامی که طرفداران واقعی آن همیشه قدرتمندان بازیگر و مقدس نمایان بی هنرند”

در فرهنگ جهادی اسلام راستین اسلام ناب محمدی است و به لحاظ همین ویژگی است که حضرت امام خطاب به حاملان این فرهنگ می فرماید: “فرزندان عزیز جهادی ام ! به تنها چیزی که باید فکر کنید به استواری پایه های اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و سلم است”

دوم) عشق به امام و ولایت در تار و پود فرهنگ جهادی اطاعت از امام و ولایت موج می زند و چنان شور و نشاطی در وجود جهاد گران ایجاد می کند که چون رایحه دل انگیز جنه الماوی شیفتگانش را مجذوب خود می نماید بطوریکه با هر فرمان او سر از پا نشناخته و چون پیروان موسای کلیم به هر بحر و بر پرخطری پا می نهند. از سازندگی روستاها و سنگر سازی دفاع مقدس و بازسازی مناطق جنگ زده گرفته تا خطه های سیل زده زلزله زده و محروم واقصی نقاط دور افتاده عرصه گامهای مستحکم و سازنده آنان است.

براستی که تعبیر دل نشین “از تو به یک اشاره از ما بسر دویدن” مصداق بارز چنین فرهنگی است. چنانکه رهبر معظم انقلاب نیز بر این نکته تصریح فرموده اند که جهادگران عاشق امامند و رگ جانشان به امام وصل است.

به همین علت بود که حضرت امام از همان ابتدا نماینده ای از سوی خود در میان جهادگران تعیین کردند که نقش اساسی در برقراری ارتباط متقابل و استحکام و استقرار فرهنگ جهادی ایفا نموده است

سوم) عشق به خدمتگزاری خالصانه بدون شک شیفتگی به اسلام ناب و ولایت بستر ساز عشق دیگری است که همان “خدمتگزاری به مردم” می باشد. چرا که در فرهنگ جهاد کار نه فقط یک وظیفه صرف اداری بلکه امری مقدس و عبادی شمرده می شود. در حقیقت فلسفه اجرایی همه سیاستها طرحها برنامه ها و پروژه های سازمانی در فرهنگ جهاد خدمت خالصانه و صادقانه به مردم خصوصا محرومان و مستمندان است. به همین سبب در فرهنگ جهاد خدمت خالصانه به بندگان خدا و رفع مشکلات و مصائب آنان و تامین نیازهای اساسی شان عبادت محسوب می گردد.

چنانکه کارنامه درخشان این فرهنگ حاکی از آن است که وجب به وجب نقاط دورافتاده و ناشناخته و محروم این مرز و بوم مزین به تلاش و پیکار جهادگران میباشد. بطوری که ستمدیدگان و خان گزیده ها و روستائیان عزیز هنوز خاطرات خوش آن دوران را در محافل خود زمزمه می کنند.

براستی چه زیبا امام بزرگوار در آخرین پیام خود عنصر خدمتگزاری جهادگران را توصیف کرده است: “عشق جهاد در خدمت به اسلام و مردم چشم دل عشاق خدمت به دین و مردم را روشن نموده است. شجاعت دلیرمردان و شیرزنان جهادی مان در جهادمان علیه کفر و بیداد زبانزد خاص و عام است. وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهاد جنگ و صلح بزرگ و کوچک فقیر و غنی این مرز و بوم را فرا گرفته است”

جهت گیری های بنیادی فرهنگ جهادی

براساس رهنمودهای حضرت امام دو جهت گیری اساسی برای فرهنگ جهادی وجود دارد که جهادگران می بایست همه فعالیتها و برنامه های خود را معطوف به آن دو نمایند.

1 ـ جهت گیری اعتقادی: در عرصه اعتقادی فرهنگ جهاد در مسیر استوار کردن و ترویج و تحکیم اسلام ناب محمدی (ص) پیش می رود. تا آنجا که حضرت امام خطاب به فرزندان جهادی خود می فرمایند به تنها چیزی که باید فکر کنید استواری پایه های اسلام ناب محمدی (ص) است.

به همین علت امام بزرگوار کرارا حاملان فرهنگ جهاد را توصیه به خودسازی اخلاص در کارها جهاد با نفس و پرهیز از انحراف نموده اند. بنابراین جهت گیری اعتقادی مهمترین نوع جهت گیری در فرهنگ جهادی است و معیار اصلی سنجش ارزشی بودن و قداست فعالیتها و هر نوع رفتار سازمانی بحساب می آید.

2 ـ استقلال واقعی: حضرت امام همواره بر بریدن رگه های وابستگی به خارج و خود کفا کردن کشور که همان استقلال واقعی است بخصوص در بخش کشاورزی و امنیت غذایی تاکید نموده اند. در حقیقت امام راحل سمت و سوی همه سیاستها و برنامه های فرهنگ جهادی را از بعد اجرایی تنها و تنها نیل به خودکفایی و استقلال می داند نه چیز دیگر. چنانکه در آخرین پیام خود خطاب به جهادگران فرموده اند: “امیدوارم که از سیاست صحنه های سخت نه شرقی و نه غربی جمهوری اسلامی عبور کنید که اگر ایران را بر پایه استقلال واقعی پایه ریزی نکنیم هیچ کاری نکرده ایم” در جای دیگر می فرمایند: “ما باید خودکفا بشویم در همه چیز منجمله در قضیه کشاورزی” و باز در جای دیگر تاکید می کنند: “مسئله کشاورزی در کشور ما در راس امور است. به حمدالله مملکت از نظر منابع طبیعی همه چیزش خوب است. آب و زمین خوب دارد و مردمش آگاه و در فکر کشاورزی هستند” و “آن عده ای که می گویند از نظر کشاورزی نمی شود خودکفا شد اطلاع دقیق ندارند” بطوریکه “ایران می تواند یکی از استانهایش مال خودش را کفاف بدهد و مابقی صادر شود”

بایسته های فرهنگ جهاد

حال باید دید چگونه می شود هم عناصر اساسی فرهنگ جهاد را حفظ نمود و هم جهت گیریهای اعتقادی و اجرایی آن را جامه عمل پوشاند. به این منظور نیز می توان با غور در گلشن اندیشه های پر فیض امام راحل بایسته های زیادی را استخراج و بعنوان ملزومات فرهنگ جهادی ارائه نمود که بی تردید جهادگران یا حاملان این فرهنگ تنها با تمسک به این بایسته ها می توانند هم بر توفیقات اعتقادی خود یعنی استواری پایه های اسلام ناب محمدی بیفزایند و هم توفیقات اجرایی خود را که نیل به استقلال و خودکفایی است افزایش دهند. برخی از این بایسته ها از منظر امام عبارتند از:

1 ـ توجه داشتن به خدا و اخلاص در کارها

2 ـ خودسازی و جهاد با نفس یا جهاد اکبر در کنار تلاش و سازندگی

3 ـ پرهیز از انحراف تخریب شلوغ کاری و امور خلاف مصلحت اسلام و انقلاب

4 ـ داشتن روحیه اخوت اسلامی و همه با هم برای پیشبرد امور (به عبارت دیگر توجه به اصل مشارکت و مردم گرایی دینی)

5 ـ رعایت قانون و انجام وظیفه و اجتناب از تداخل در سایر امور

6 ـ تلاش بی وقفه و مستمر در کارها

7 ـ داشتن روحیه گذشت ایثار و فداکاری

8 ـ سنگرساز بی سنگر بودن در عرصه جنگ و دفاع (متناسب با شرایط و در عرصه های گوناگون)

9 ـ اشتیاق خدمت به اسلام و مسلمین بخصوص محرومان جامعه

10 ـ داشتن روحیه شجاعت و دلیری در انجام کارها

11 ـ تلاش و پیکار بر علیه فقر و تنگدستی و رذالت و ذلت

12 ـ کوشش برای نیل به آزادی واستقلال و خودکفایی واقعی بویژه در بخش کشاورزی

13 ـ داشتن روحیه شور و نشاط اسلامی در کارها

14 ـ آشنایی با علوم جدیدی که برای خدمت به مردم و آبادانی مملکت مفید است

15 ـ اعتقاد به اولویت کشاورزی در توسعه کشور

16 ـ الگو و نمونه شدن جهادگران برای سایر جوانان مسلمان و متعهد

17 ـ انجام بیشترین خدمات با کمترین امکانات (خدمت بیشتر توام با صرفه جویی در بیت المال)

18 ـ اطلاع رسانی اقدامات ارزنده فرهنگی و عمرانی از طریق صدا و سیما

19 ـ بهره مندی از جمیع عوامل تاثیرگذار از جمله رسانه ها و نفوذ روحانیون برای جلب توجه و اعتماد مردم

20 ـ تقویت روح ایمان در میان مخاطبان

21 ـ اجتناب از دلسردی در هنگام بروز کسری بودجه یا مشکل در امور

22 ـ نجات مظلومین از ظلم و گرفتاری

23 ـ کوشش جهت انجام کارهای بسیار خوب و عالی برای اسلام و مسلمین

24 ـ عبادت شمردن خدمت به مستمندان و محرومان جامعه

کلام آخر

کلام آخر اینکه بنظر حضرت امام که بانی و مبتکر اصلی فرهنگ و روحیه جهادی در عصر حاضر است جهاد شمایل دنیای آزادی واستقلال در عرصه کار و تلاش و پیکار علیه فقر و تنگدستی و رذالت و ذلت است.

همین فرهنگ جهادی بود که بزرگترین آبرو را به انقلاب اسلامی داد و باز همین فرهنگ بود که نهال انقلاب را در روستاها و شهرهای دورافتاده به گةل نشاند.

لذا نباید تردید به خود راه داد که بازگشت به فرهنگ جهادی ضرورتی است انکارناپذیر بطوریکه بارها این مهم توسط رهبر معظم انقلاب نیز مورد تاکید قرار گرفته است. چنانکه معظم له در یکی از سخنرانی های خود قبل از ادغام این وزارتخانه توصیه فرمودند که ارزشهای جهادی در وزارتخانه جدید حاکم شود و باز در سخنرانی دی ماه سال 82 خود ضمن یادآوری این نکته که “آنچه انقلاب اسلامی به مردم ما داد فرهنگ جهادی بود. فرهنگ جهادی در همه صحنه ها و عرصه ها به کار می آید و در زمینه کارهای زیربنایی کشاورزی و دامداری و امثال اینها هم از اول انقلاب روح و فرهنگ جهادی وارد میدان شد” تاکید نمودند که “ما این روحیه را باید حفظ کنیم. این روحیه با کارعلمی و نظم تشکیلاتی هیچ منافاتی ندارد بلکه اتفاقا کار علمی را هم همین روحیه جهادی بهتر میکند... آن جایی که حرکت و روح جهادی وجود دارد انسان در ایمان آرمان و خدمت به دیگران حل می شود و خود را فراموش می کند. این روحیه را باید در جامعه تقویت کرد. کشاورزی و دامداری ما با این روحیه رونق واقعی خود را پیدا خواهد کرد. ” فرمایشات مقام معظم رهبری حاکی از نگرانی ایشان در این زمینه است. این نگرانی که به وضوح می توان در سخنرانی دی ماه سال 82 معظم له مشاهده کرد.

امید است مجموعه قوانین ساختارها و بسترهای سازمانی و پرسنلی در وزارت جهاد کشاورزی چنان تدوین و تعریف شوند که هر روز بیش از گذشته روحیه جهادی در این تشکیلات و نظام بوروکراسی کشور تقویت گردد.

در پایان با ذکر دو توصیه از سفارشات و وصایای حضرت امام مطالبم را به پایان می برم:

الف) امیدوارم که از سیاست صحنه های سخت نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی عبور کنید که اگر ایران را بر پایه استقلال واقعی پایه ریزی نکنیم هیچ کاری نکرده ایم.

ب) وصیت من به همه آن است که با یاد خدای متعال به سوی خودشناسی و خودکفایی و استقلال با همه ابعادش به پیش و بی تردید دست خدا با شماست اگر شما در خدمت او باشید و برای ترقی و تعالی کشور اسلامی به روح تعاون ادامه دهید.

منابع و مآخذ

1 ـ فرمایشات حضرت امام از صفحات متعدد “کتاب امام خمینی (ره) و جهاد سازندگی” ـ تالیف غلامرضا خارکوهی ـ چاپ موسسه تنظیم و نشر آثار امام نقل شده است.

2 ـ فرمایشات مقام معظم رهبری از “کتاب ده سال تلاش” (چاپ وزارت جهاد سازندگی) و “مجله پیام جهاد کشاورزی” ـ شماره 25 نقل گردیده است.

 مقاله دوم؛ مديريت جهادي تجربه‌اي موفق در جمهوري اسلامي ايران[2]

 چكيده :

با صدور فرمان حضرت امام در تاريخ 26 خرداد 1358، انبوه امت هميشه در صحنه، متشكل از اقشار مختلف مردم، اعم از زن و مرد، پير و جوان، كارمند، نظامي، روحاني  و دانشجو به دعوت آسماني آن حضرت لبيك گفته و جهادي براي ترميم خرابيهاي روستاها تشكيل دادند. جهادگران با عشق به ولايت و خدمت به مردم مسلمان و به منظور تحقق آرمانهاي آن بزرگوار در همه صحنه‌هاي انقلاب حضور يافتند.

جهاد سازندگي با توجه به نحوه تشكيل و فعاليت خود ويژگيهاي خاص دارد كه در جايي ديگر اتفاق نيفتاد. اين ويژگي در تمامي اركان جهاد از جمله نظام مديريتي جهاد نيز تحقق يافت. مديريت جهادي متأثر از فرهنگ جهادي مي‌باشد كه به صورت يك رفتار در جهاد سازندگي بروز نموده است. از ويژگيهاي مديريت جهادي مي‌توان مسئوليت‌پذيري، پركاري و سخت كوشي، احساس رضايت از خدمت به مردم، رعايت شئونات اسلامي و اخلاقي در رفتار با ارباب رجوع، اخلاص و ده‌ها مورد ديگر را نام برد.

مديريت در جهاد در قالب يك نظام شورايي به وجود آمد. اين شورا سه عضو داشت و به همراه نماينده امام در جهاد سازندگي نظارت بر كارهاي جهاد را بر عهده گرفتند. از بدو تأسيس جهاد سازندگي تاكنون تحولات كاركردي و در نتيجه تحولات مديريتي فراوان داشته است كه هدف اين مقاله تبيين كردن ويژگيهاي مديريتي آن مي‌باشد.

براي تحقق اهداف مقاله سعي شده است از تجارب شخصي نويسنده و سخنان شخصيتهاي كشوري در خصوص جهاد استفاده گردد. در اين رابطه مقاله به چهار بخش تقسيم مي‌شود. پس از مقدمه در بخش اول، ويژگيهاي مديريت جهادي در بخش دوم آورده مي‌شود. بخش سوم به معرفي مدل مديريت جهادي مي پردازد.نتيجه گيري و پيشنهادها در بخش چهار بيان مي‌گردد.

1- مقدمه

بعد از به ثمر رسيدن انقلاب اسلامي ايران، رهبر كبير انقلاب با فرماني تاريخي مردم را به جهاد خواند، به جهادي براي ساختن ويرانه‌ها، براي زدودن جهل‌ها، به جهاد عليه نظام استثماري حاكم بر روستا، عليه ستم، عليه غارت و چپاولي كه سالهاي سال بر جان روستاها رفته بود. جمعي از مردم مسلمان و متعهد و برومند ايران اسلامي به قصدقربت و در جهت خدمت به قشر مستضعف و محروم راهي روستا شدند. جهاد، مركزي براي پرورش انسانها و رشد نيروهاي مؤمني كه آمادگي داشتند كه در تخصصهاي بالا و تعهدهاي فراوان كار كنند تبديل گرديد. نيروهاي مؤمن به انقلاب با انگيزه‌هاي ارزشي و انقلابي به جهاد سازندگي پيوستند و در شكل آن تأثير گذاشتند و روحيه خاص در آن ايجاد كردند. بطوري كه رهبر انقلاب فرمودند: "جهاد سازندگي از معجزات انقلاب اسلامي و از ارجمندترين دستاوردهاي انقلاب است."(روابط عمومي، 1359: 7)

هر چند كه در ابتداي كار نه سازماني بود و نه مديريتي متشكل، ولي پس از زماني كم، جهاد انسجام لازم خود را بدست آورد. و نظام مديريتي جهاد شكل گرفت. اساس مديريت در نظام جهادي بر پايه رهبري و هدايت انسانها به سوي وظايف خودشان و به سوي سازندگي پايه‌گذاري شد. مديران در جهاد وظيفه هدايت، رهبري و نقش سوق دادن انگيزه هارا براي كار و تلاش داشتند. مديران جهادي در همه عرصه‌ها و زمينه‌ها، تلاش خود را بر اين گذاشته‌اند كه با امر رهبري و اطاعت از رهبري در تمام صحنه‌هاي حساس انقلاب حضور رسانند و به عنوان بازوي انقلاب باشند. مديران جهاد از متن جامعه برخاستند و به همين جهت رابطه‌اي عميق با بقيه جامعه داشته و از اين عامل به بهترين نحو در اجراي كارهاي جهاد بهره‌برداري كردند. ارزشهايي كه مديران جهادي به وجود آوردند توانسته تمايز آنها را از ديگر ادارات و سازمانها ايجاد كند. در اين رابطه است كه نظام مديريتي جهاد از تمامي لحاظ مي‌تواند به عنوان الگويي مناسب براي سازمانها و دستگاههاي اجرايي كشور قرار گيرد. اكثر مسئولين هميشه جهاد را مورد تأييد قرار داده‌اند. بطوري كه حضرت امام در آخرين پيام خود خطاب به جهادگران فرمودند:

" عشق جهاد در خدمت به اسلام و مردم چشم دل عشاق خدمت به دين و مردم را روشن نموده است." (ايرواني،1379 : 25)

براي نشان دادن ديدگاه مسئولين كشور نسبت به جهاد، سخنان بعضي از آنها ارائه مي‌شود. مقام معظم رهبري خطاب به جهادگران فرمودند:

" جهاد سازندگي به حقيقت يكي از زاده‌هاي انقلاب است و بركات آن در جنگ و صلح، در دفاع و سازندگي براي همه مشهود بود و اميدوارم كه روز بروز اين نهاد مقدس تقويت شود."

2- ويژگي‌هاي مديريتي جهاد

تاريخچه تشكيل جهاد سازندگي نمايانگر رهيافت‌هاي جديد مديريتي است كه منجر به تحولات شگرفي در عرصه مديريت كلان و مديريت مياني جامعه گرديده است. عملكرد مثبت جهاد در مقايسه با ساير دستگاههاي اجرايي مؤيد اين نظريه است.

مديريت جهادي چه ويژگيهايي دارد كه توانسته الگو براي ساير دستگاههاي اجرايي شده و اين نهاد را نسبت به ديگر دستگاهها متمايز نمايد؟ مقام معظم رهبري در ديدار با جهادگران در تاريخ 20/11/76 در مقابل ويژه گيهاي مديريت جهادي بعضي از آفتهاي سازمانهاي دولتي را چنين دسته بندي كردند:

1- عدم احساس مسئوليت در اجراي مجموعه‌ها

2- غلط بودن شكل چيدن افراد

3- پرداختن مسئولان سطح بالا به خود

4- عدم ارتباط مناسب سازماني بين مديران با كاركنان

و اما خصوصيت مدير جهادي برخاسته از مكتب و مفاهيم اعتقادي او است. اين ويژگيها منبعث از ارزشهاي اسلامي مي‌باشد. بطور معمول در جهاد، باتقواترين و متخصص‌ترين افراد در رده‌‌هاي مديريت برگزيده مي‌شوند.

از جمله دلايل توفيق مدير جهادي، درك ضروريات و نيازهاي جامعه بوده و با سرعت و آينده‌نگري، كار جهاد را انجام دادن است. مديريت همراه با روح معنوي و ديني و شعور انقلابي كه توانسته الگو براي ساير دستگاههاي اجرايي شود. مقام معظم رهبري درباره خصوصيات جهاد در مصاحبه‌اي فرمودند:

" از ويژگي جهاد سازندگي جوان بودن آن است زيرا جواني يك حالت درخشندگي دارد. گرچه جوان تجربه ندارد اما يك چيزي معادل تجربه دارد و آن عبارت از شور و شوق و احساس و گستاخي و خطرپذيري است.

از خصوصيت جهاد اين است كه مقرراتي براي خودش پيدا كرد و اين مسأله خيلي حائز اهميت است."

بطور كلي ويژگيهاي مديريتي جهاد را مي‌توان به صورت زير دسته‌بندي كرد.

1-2- مديريت براي خدا:

در مديريت براي خدا ضمن اينكه دو اصل عدم تقدم برخدا و رسول و همچنين ايمان به آخرت محور انديشه‌ها و كارها قرار مي‌گيرد، رفتارهاي مدير در كليه شئون با يكديگر تزاحمي نداشته و در كليه وضعيتها با هم هماهنگ بوده و حركات با يكديگر تعامل مثبت دارند. يك مدير الهي مسئوليت را به عنوان امانت الهي مي‌داند و به دنبال رضايت اوست.

حضرت امام در جمع مسئولين جهاد مي‌فرمايند كه براي خدا به بندگان خدا خدمت كنيد و ثنا و اجر را از او طلب كنيد كه او جزاي شما را و اجر شما را عطا مي‌فرمايد. آن چيزي ك حجم عمل را زياد مي‌كند ولو حجم ماديش كم است و آن لله بودن و اخلاص است. لذا يكي از خصوصيات مديرجهاد، اعتقادي كار كردن و كار براي خدا و تلاش براي زدودن فقر و محروميت از روستاها است. او با اخلاص و تقوا و احساس رضايت از خدمت به مردم و روحيه كار بدون چشم داشت، كار مي‌كند. كار براي او عبادت است.

مديريت جهاد، مديريت ايثاري و داشتن هدفي والا و برتر از اهداف مادي است. هيچ يك از مشكلات اقتصادي، اجتماعي و حتي وضعيت خانوادگي، او را از مسير اصلي دور نمي‌كند. او اولويت كار جهاد را بر كار خانواده قرار مي‌دهد. در اين رابطه است كه حضرت امام در خرداد سال 59 خطاب به جهادگران مي‌فرمايند:

" همه احساس مي‌كنند اين زحمتهايي كه مي‌كشند نظير همان جوانهايي كه در صدر اسلام زحمت مي‌كشيدند كه دنبال اين نبودند از مردم اجرتي بگيرند، است."

مقام معظم رهبري نيز به جهادگران اين گونه خطاب فرمودند:

" مديران جهاد اين احساس را دارند كه براي به نوا رساندن انسانهاي بينوا رنج مي‌برند و آن روستايي محروم و بينوا از تلاش آنها لذت مي‌برند."

  2-2- مديريت ولايتي:

از آنجاييكه تأسيس جهاد بر مبناي فرمان ولي فقيه و رهبر انقلاب مي‌باشد، اطاعت و تبعيت از ولايت فقيه و التزام عملي به آن از اولين و مهمترين خصوصيت مديريت جهادي است. اين اعتقاد از طريق دفتر نمايندگي ولايت فقيه در جهادسازندگي نهادينه شد.

3-2- انعطاف پذيري ساختار و تشكيلات مناسب با شرايط:

تغييرات تشكيلاتي متناسب در دوره‌هاي زماني مختلف با توجه به وظايف و شرايط خاص زماني از جمله ويژگيهاي جهاد در دوره‌هاي مختلف مي‌باشد. مديران جهاد در هر زمان متناسب با نياز خود آيين نامه‌هايي را طراحي كردند. ايجاد نظام اداري غير متمركز، مطرح كردن شخصيت حقوقي مستقل براي جهاد استانها تحت عنوان سازمان، از طرحهاي نو محسوب مي‌گردد كه جهاد براي خود طراحي نمود. البته مديران جهادي با بازخوردگيري از نتايج تغييرات تشكيلاتي و آيين‌نامه‌اي به دنبال رسيدن به يك ساختار تشكيلاتي بهينه بوده است.

4-2- مديريت داوطلبانه، تحول آفرين، پويا و انعطاف ‌پذير در مأموريتها:

استقبال جهاد از پذيرفتن مسئوليتهاي خطير در هر دوره با توجه به نياز انقلاب و تطبيق آن با تشكيلات جهاد از معرفهاي بارز پويايي در جهاد است. روحيه ريسك پذيري يكي از ويژگيهايي است كه مديران جهادي با اين روحيه توانسته‌اند با سختيها درآويزند و با مشكلات دست و پنجه نرم كنند. براي اين كار جهاد با انعطاف مناسب براي انجام هرگونه فعاليت لازم و تغيير و تحول مناسب با وظايف و مأموريتها در مقطع حساس و قالبهاي مناسب، خودش را سازماندهي كرده است. مدير جهادي در قبول وضع موجود ناآرام بوده و به دنبال ايجاد تحول مي‌باشد. البته در انجام مأموريتها انعطاف لازم را نيز دارد. روحيه توكل از روحيه هايي است كه در درون جهاد هميشه زمينه مناسب را براي رشد فراهم كرده است و مدير جهادي هميشه آماده پذيرش مسئوليتهاي جديد و مهم در سطح كشور را دارد.

5-2- خودباوري:

ويژگي خودباوري يكي از اصول مورد استفاده در عمر سازماني جهاد مي‌باشد. اين خصيصه با خون و فرهنگ انقلاب و جهاد عجين شده است. انجام كارهاييكه براي بار اول توسط جهاد تجربه شده دلالت بر استفاده صحيح از اين ويژگي دارد. اين ويژگي مديريت جهادي الهام گرفته از فرمايشات امام خميني(ره) در بهمن ماه سال 1358 به جهادگران مي‌باشد. ايشان خطاب به جهادگران فرمودند:

"انشاءاله اين جهاد سازندگي ايران را خودكفا كند."

با توجه به اين ويژگي جهاد درخصوص انجام طرحهاي كلان و زيربنايي و به وجود آمدن ساختار تشكيلاتي متناسب با آن نيازها، پيشتاز مي‌باشد.

6-2- توجه به نيروي انساني به عنوان منابع مهم كاري:

عمده‌ترين سرمايه جهاد سازندگي نيروهاي انساني هستند كه با احساس تكليف معجزات چشمگيري را انجام مي‌دهند. ديدگاه مديران جهاد با اين سرمايه عظيم از ويژگيهاي ذيل برخوردار است:

1- توجه خاص به كرامت والاي انساني نيروها و نگهداري آنها در جو معنوي از سرلوحه كارهاي مدير جهادي است.

2- عدم برخورد ابزاري با آنها

3- حساسيت نسبت به حل مشكلات آنها. هميشه زماني براي گوش دادن به مسائل آنها در نظر مي‌گيرد. در مراسم شادي يا غم كاركنان در خارج از محل كار شركت نموده يا نماينده‌اي به مراسم اعزام مي‌دارد. حتي‌الامكان با مشكلات آنها آشنا شده و در رفع آن بطور اساسي مي‌كوشد.

4- توقع از نيروها در حد توان آنها

5- توجه به افزايش دانش و مهارت از نكات بارز جهاد مي‌باشد. مدير جهادي با توجه به تغييرات و تحولات سريعي كه در جهان امروز وجود دارد، آموزش مداوم، منظم و اصولي كاركنان را ضروري مي‌داند. لذا آموزش برنامه‌ريزي شده و هميشگي از كارهاي مدير جهادي است. مدير جهادي در آموزش نيروهاي جهاد خست به خرج نمي‌دهد.

6- ايجاد ارتباط عاطفي با كاركنان. مدير با برگزاري جلسات خارج از محل كار به ايجاد رابطه عاطفي با كاركنان كمك مي‌نمايد.

7-2- پركاري، سخت‌كوشي، خستگي ناپذيري و سرعت عمل در كارها:

از آنجاييكه مدير جهادي در كارها انگيزه عبادي دارد، او در برابر سختيها ايستادگي كرده و اراده قوي در رفع مشكلات دارد. او به موقع در محل كار حضور پيدا مي‌كند و آخرين كسي است كه از اداره جهاد خارج مي‌شود. او در كارها داراي تعهد و صداقت مي‌باشد. توجه به كار و سرعت انجام آن با در نظر گرفتن شرايط و نيازها جامعه از اهداف مدير جهادي است. بطوري كه مقام معظم رهبري در بسياري از سخنرانيهاي خود تأكيد بر سرعت عمل جهادگران دارند.

عشق، صبر، ايمان و توكل به خداوند منان، پايبندي به انجام فرايض ديني و مذهبي، كم توقع بودن، آمادگي پذيرش مسئوليت، انعقادپذيري، خلوص در كارها،  دينداري، مردم باوري،  اخلاق حسنه،  تلاشگري،  خطرپذيري،  تعصب كاري، بها دادن به نيروها، از خود‌گذشتگي، خستگي‌ناپذيري، داشتن وجدان كاري، خلاقيت و ابتكار عمل در كارها، دوري از تشريفات زايد، احساس الفت و يكي بودن با نيروها، صداقت دركارها، رعايت شئونات، روحيه شهادت‌طلبي و ايثارگري همه و همه اين خصيصه‌ها از ويژگي‌هاي مديريت جهادي است كه در طول بيش از بيست سال كه از عمر جهاد مي‌گذرد همچنان پابرجا و عامل اين شده است كه مديران جهاد مقبوليت بالايي در بين مسئولين كشور برخوردار هستند.

8-2- مديريت مشاركت‌پذير:

لبيك اقشار مختلف مردم اعم از دانشجو، كارمند، بازاري و ... به فرمان حضرت امام خميني (ره) درخصوص حضور در جهاد سازندگي و سرلوحه قرار گرفتن شعار"همه با هم" نشان دهنده توجه به مشاركت مردمي در جهاد دارد.

مدير جهادي مردم را دوست داشته و باور دارد كه عزيزترين مردم نزد خداي رحمان، روستاييان محروم، مستضعف و مؤمن هستند. ارتباط نزديك با مردم موجب تلفيق دانش نو با دانش بومي شده است كه در نتيجه با شناخت هر چه بيشتر معضلات، راهكار براي مشكلات سريع انجام مي‌گيرد.

از يك سو روابط بين مردم و جهاد، روابطي بسيار ساده، بي‌آلايش و خودماني بوده كه باعث ايجاد محبت جهاد در دل مردم شده و از سوي ديگر روابط بين نيروها و مدير در جهاد بسيار انساني و دوستانه است.

مديريت در جهاد به صورت شورايي به وجود آمد كه فرهنگ مشاركتي كار كردن را در جهاد پايه گذاري نمود. اين ويژگي در بالاترين مقطع تصميم‌گيري جهاد در وزارت و همچنين در استانها باعث شده كه تصميم‌گيري و مديريت جهادي بر مبناي تخصص نيروهاي جهاد و كارآمديهاي آنها در انجام وظايف باشد. ايجاد فضاي صميمي و مسالمت‌آميز و برادرانه در حل مسائل و مشكلات و تحمل يكديگر در مقابل حل مسائل از ويژگيهايي است كه هركس مي‌تواند در درون جهاد آن را حس كند و اين زمينه همكاري همه اعضاء را فراهم كرده است.

ارتباط با مردم و برخورد خوب با آنها و استفاده از امكانات، نيروها و ابتكارات آنها از ويژگي‌هاي جهاد است. بطوريكه حضرت امام در آبان ماه سال 1358 در تأييد اين امر خطاب به جهادگران فرمودند:

" اين همدردي كه پيدا شده است اسباب اطمينان است. اينها اسباب اين مي‌شود كه خود آن اهالي آنجا هم به كار واداشته مي‌شوند."

اعتماد داشتن به نيروهاي جهاد، اهميت دادن و لحاظ كردن نظرات آنها، ميدان دادن و تفويض اختيار به جهادگران از ويژگيهاي مديريت جهادي است. از انتقاد آنها نمي‌هراسد و پاسخگوي به سئوالاتشان مي‌باشد. هر چند كه در محل كار مهربان و صميمي مي‌باشند اما در كارها جدي و قاطع هستند. احترام متقابل مسئول و نيرو در جهاد وجود داشته و اصل اين نكته كه هر يك از نيروهاي جهاد تنها از يك رئيس مافوق دستور گرفته و رعايت سلسله مراتب و تعيين خطوط اختيار و ارتباط در بين جهادگران وجود دارد.

9-2- نهادينه كردن اخلاق و ارزشهاي ديني در محيط كار:

رعايت شئونات اسلامي و اخلاقي در رفتار با ارباب رجوع، حساسيت به مسايل شرعي و حفظ شعائر و ظواهر اسلامي در محيط كار از ويژگي‌هاي مديريت جهادي است. مديران جهادي هميشه با توجه به اين فرمان امام عمل مي‌نمايند:" علاوه بر اينكه جهاد سازندگي مي‌كنيد جهاد با نفس خودتان هم بكنيد."

10-2- مديريت قناعتي با اهميت دادن به بيت‌المال:

دلسوزي در جهت حفظ بيت‌المال و استفاده از آن در جاي خود و انجام كارها با كمترين هزينه و بيشترين راندمان و كارآيي از ويژگي هاي مدير جهادي است. با توجه به وصيت نامه الهي سياسي حضرت امام (ره) كه فرمودند: "بودجه‌اي كه از آن ارتزاق مي‌كنيد مال ملت است و بايد همه خدمتگزار ملت و خصوصاً مستضعفان باشيد." از تجملات پرهيز كرده و تعهد و دلسوزي در حفظ بيت‌المال مي‌كوشد و از اسراف در هزينه‌ها دوري كرده و با آن مقابله مي‌كند.

3-  مدل مديريت جهادي

شايد بتوان قرن بيستم را قرن خلق مدلها و تئوريهاي مهم مديريت به شمار آورد.ايجاد يك سازمان، فرايندي است كه توجه خود را به رفتار، زمينه ها و ساختار معطوف مي دارد. در اين رابطه ارزشها و مفاهيم سازماني جهادسازندگي را مي توان در قالب نظري مدل سه شاخگي (ساختار، رفتار و زمينه)ارائه نمود.  

منظور از بعد ساختار، همه عناصر، عوامل و شرايط فيزيكي و غير انساني سازمان مي باشند كه با نظم، قاعده و تركيب خاصي بهم پيوسته و چهار چوب و بدنه فيزيكي سازمان را مي سازند. همچنين بعد ساختاري مدل بر اساس يك رويكرد وظيفه‌اي و فرآيندي به مديريت تبيين شده است و بر اين پايه كه مديريت يك فراگرد است (رضاييان، 1380: 8) متغيرها نقش بيشتري در مديريت منابع انساني به عنوان محوري‌ترين موضوعات مطرح در شناخت مديريت در نظر گرفته شده‌اند.  عامل  مديريت براي خدا و عامل مديريت ولايتي و  عامل  انعطاف پذيري ساختار و تشكيلات مناسب با شرايط در اين بعد مد نظر قرار گرفته شده است.

منظور از بعد رفتاري، انسان و روابط انساني در جهادسازندگي مي باشند كه با نرم هاي رفتاري، ارتباطات (غير رسمي) و الگوهاي خاصي به هم پيوسته و محتواي اصلي جهادسازندگي را تشكيل مي دهند كه در واقع عوامل زنده سازمان محسوب مي شوند. عوامل ساختاري و رفتاري «درون سازماني» مي باشند. عامل  مديريت داوطلبانه، تحول آفرين، پويا و انعطاف ‌پذير در مأموريتها و عامل  خودباوري و عامل  توجه به نيروي انساني به عنوان منابع مهم كاري وعامل پركاري، سخت‌كوشي، خستگي ناپذيري و سرعت عمل دركارها  در اين بعد مد نظر قرار گرفته شده است.

منظور از بعد زمينه تمام شرائط و عوامل محيطي و «برون سازماني» مي باشند كه به سازمان محيط بوده و سيستم هاي اصلي يا ابر سيستم هاي سازمان را تشكيل مي دهند. بعد زمينه مهمترين و اصلي ترين بعد است و نه تنها بقاء و رشد دو بعد ديگر بلكه بوجود آورنده‌ي دو بعد ديگر نيز در جهادسازندگي بوده و خلاصه بقاء و رشد كلي جهادسازندگي بدان وابسته بوده است عامل  مديريت مشاركت‌پذير و  نهادينه كردن اخلاق و ارزشهاي ديني در محيط كار و  مديريت قناعتي با اهميت دادن به بيت‌المال در اين بعد مد نظر قرار گرفته شده است.

.ارتباط بين عوامل ساختاري- رفتاري- زمينه‌اي به نحوي است كه هيچ پديده يا رويداد سازماني نمي‌تواند خارج از تعامل اين سه بعد صورت گيرد. بدين معني كه نوع روابط موجود بين اين سه بعد از نوع لازم و ملزومي بوده وبه مثابه سه شاخه روييده از تنه واحد حيات سازمان مي‌باشند. در چنان رابطه‌اي الزاماً عوامل ساختاري- رفتاري- زمينه‌اي بطور وقفه‌ناپذير و به شكل روابط سيستمي دائماً با هم در تعامل بوده و در واقع سه بعد ساختار- رفتار- زمينه سه گونه از يك نوع (عمدتاً از نوع غالب زمينه) بوده و بين آنها به هيچ وجه سه گانگي حاكم نبوده بلكه سه گونگي حاكم است. بنابراين تمايز و تشخيص اين سه جنبه ا زحيات سازماني صرفاً نظري بوده و فقط به منظور تجزيه و تحليل و شناخت مفاهيم و پديده‌هاي سازماني مي باشد (ميرزايي اهرنجاني، 1377: 316)

پتيگرو در فرآيند دگرگوني‌هاي راهبردي سازمان و تغييرات استراتژيك به ابعاد سه گانه «متن، محتوا و فرآيند» توجه مي كند و متن و زمينه را به عوامل بيروني و دروني را شامل منابع، توانمنديها، فرهنگ و سياست‌شناسي در سازمان تلقي مي‌نمايد (رحمان سرشت، 1377:‌ 324)

در مدل سه شاخگي فرهنگ سازماني به عنوان يكي از شاخصه‌هاي مهم بعد زمينه در نظر گرفته مي‌شود و در اين باره گفته شده است كه:‌ «به زبان پژوهشي اگر متغيرهاي ساختاري را به عنوان متغير مستقل (x) و متغيرهاي رفتاري را به عنوان متغير وابسته (Y) فرض نماييم، متغيرهاي زمينه يا فرهنگ سازماني متغير ميانجي يا مداخله‌گر خواهد بود. و اگر متغيرهاي رفتاري را به عنوان متغير مستقل (X)  و متغيرهاي ساختاري را عنوان متغير (Y) فرض نماييم، متغيرهاي زمينه يا فرهنگ سازماني، متغيرهاي نهاني را تشكيل خواهند داد. چون اين نوع متغيرها در هر دو صورت متغيرهاي «برون سازماني»‌بوده و عوامل ساختاري و رفتاري را خواه ناخواه تغيير يا تعديل مي‌نمايد. جستجو براي عوامل متغيرهاي فرهنگ سازماني حساس ترين و مشكل‌ترين بخش جستجو براي يافتن علل و عوامل مؤثر بر بعد رفتاري و بعد ساختاري مي باشد زيرا محل تلاقي معيارهاي، متغيرها و «ارزش‌هاي دروني» يك سازمان با شاخص‌ها، متغيرها و «‌ارزش‌هاي بروني» يا اجتماعي است. (ميرزايي اهرنجاني، 1377: 321)

به اين ترتيب بعد زمينه براي شناسايي و آسيب‌شناسي مديريت شامل هم عوامل دروني و هم بيروني خواهد بود كه در اين خصوص فرهنگ سازماني به معناي «مجموعه اي از ارزشهاي كليدي، باورهاي مشترك و دركي كه اعضا و كاركنان از سامان دارند» (دفت، 1374:‌ 661) به عنوان يك موضوع مهم در بعد دروني زمينه مورد توجه قرار گرفته است. همچنين موضوعاتي هم‌ چون سياست و تعهد سازماني از مقولاتي است كه به عنوان بستر و زمينه‌هاي درون سازماني مورد توجه مي‌باشد.

ابعاد و مؤلفه ها و شاخص‌ها در مدل مديريت جهادي مي تواند عوامل متعددي باشد كه در اين مدل ده عامل ارائه شده است. در جدولشماره  1 به طور كامل عوامل ارائه شده است:

جدول (1): ابعاد و مؤلفه ها و شاخص‌ها در مدل مديريت جهادي

 1 - بعد ساختاري

         1-1-   مديريت براي خدا

         2-1- مديريت ولايتي

        3-1-  انعطاف پذيري ساختار و تشكيلات مناسب با شرايط

2- بعد رفتاري

         1-2-   مديريت داوطلبانه، تحول آفرين، پويا و انعطاف ‌پذير در مأموريتها

         2-2- خودباوري

        3-2-  توجه به نيروي انساني به عنوان منابع مهم كاري

        4-2- پركاري، سخت‌كوشي، خستگي ناپذيري و سرعت عمل در كارها

3- بعد زمينه اي

1-3- مديريت مشاركت‌پذير

2-3- نهادينه كردن اخلاق و ارزشهاي ديني در محيط كار

3-3- مديريت قناعتي با اهميت دادن به بيت‌المال