ارزیابی عملکرد گذشته و راهبردهای آتی صدا و سیما

بصیرت:اشاره:
انسان امروزی مجبور است برای ارضاء نیازهای فرهنگی، سیاسی ، اجتماعی ،‌اقتصادی و اطلاعاتی، داشتن امکان برنامه ریزی صحیح و قابل اطمینان برای زندگی حال و آینده خود و همچنین ایفای نقش اجتماعی خویش به عنوان شهروندی مسئول و فعال به وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو و تلویزیون رجوع نماید و نیازهای خود را تأمین کند.
تلویزیون و رادیو امروزه جزئی جدا نا شدنی از زندگی بشری است و گویی مانند هوا در تک تک سلول های زندگی بشر رخنه کرده و برای آن برنامه ریزی می کند؛ نور می سازد، صدا می سازد و با تصاویر متحرک خود آنها را به اغوا بر می انگیزد. تلویزیون را می توان مهمتر از یک رسانه و یا نوعی فرارسانه به شمار آورد که بخش بزرگی از ساخت های زندگی ما انسان ها ساخته و پرداخته دست هزار رنگ آن است.
در کشور ما تلویزیون و رادیو رسانه هایی هستند که میهمانان هر خانواده ایرانی اند که ساعت ها چشم و گوش به آن می سپارند و چه بخواهند و چه نخواهند، متأثر از آن رفتارهایی رابروز می دهند. حفظ ارزشها و سنت های اسلامی و ایرانی، مناسبات پاک در روابط، دیالوگ های اخلاقی و... بخش اندکی از دریای مواج برنامه های این رسانه هاست . نظر به اهمیت این نقش و جایگاه محوری صدا وسیما جمهوری اسلامی ، شایسته است مورد توجه برنامه‌سازان، تهیه کنندگان و مدیران تلویزیونی و رادیویی قرارگیرد. مقام معظم رهبری پیش و بیش از همه مسئولان متوجه اهمیت رسانه در دنیای کنونی است. لذا معظم له درتمدید حکم آقای مهندس ضرغامی( 16 آبان 88) برای مدیریت پنج ساله دوم ایشان به نکات و راهبردهای مهمی اشاره می نمایند. از این رو این نوشته درصدد است اقدامات برجسته رسانه ملی در دور اول مدیریت وی و راهبردهای آتی صدا و سیما را بررسی نماید.
بخش هایی از حکم انتصاب ریاست صدا وسیما
این حکم و محتوای آن فراتر از یک حکم انتصاب و به عنوان یک برنامه خلاصه و حاوی رهنمود و انتقاد برای رئیس سازمان و مدیران آن محسوب می شود. شاید دلیل تفاوت این حکم با سایر احکام انتصاب در ویژه بودن نقش و جایگاه رسانه ملی و اهمیت اداره آن باشد. رهبرمعظم انقلاب اسلامی با اشاره به سنگین و حساس بودن این مسئولیت فرمودند: «با پایان گرفتن دوره ریاست پنج ساله جنابعالی بر سازمان صدا وسیما، با قدردانی از تلاش های طاقت فرسائی که در مدیریت این رسانه گسترده و فراگیر به کاربرده و خدماتی که شما و همکارانتان در زمینه های گوناگون به انجام رسانیده اید، برای دوره ای دیگر شما را به ادامه این کار سنگین و حساس می گمارم.»
بدون شک قدردانی مقام معظم رهبری اززحمات انجام شده بیانگر نبود ضعف و اشکال در کارها نمی باشد. این مدیریت در بسیاری از جزئیات دارای نقاط ضعف و ایرادات متعددی هم هست که در بخشی از حکم مقام معظم رهبری به برخی از آنها تصریح شده است:« برجستگی ها و نقاط قوت کنونی صدا و سیما در کنار کمبودهاو نقاط ضعف آن باید پیوسته در برابر چشم جنابعالی و دیگر مدیران آن سازمان و در معرض ملاحظه و مقایسه قرار گیرد و همت بر روند نقص زدایی، به هیچ رو کاهش و سستی نیابد.»
شاید بتوان تلاش جریان روشنفکری برای دست اندازی در محتوای برخی برنامه ها با اهداف خاص و غفلت از نفوذ این جریان در لابه لای برنامه ها را از جمله نقاط ضعف نام برد، موضوعی که محصولات آن را در برخی از برنامه ها و سریال ها می توان یافت. سریال هایی که نه تنها هیچ تأثیر مثبتی بر مخاطب نداشته بلکه به دلیل جهت گیری های خاص آن مورد انتقاد مردم و کارشناسان متعدد هم قرار گرفته است.
دربخشی از حکم مقام معظم رهبری شاخص هایی بیان شده است که با اینگونه سریال ها، محتوا ها و پیام ها در تضاد است . رهبر معظم انقلاب در این حکم این شاخص ها را در قالب «تراز رسانه» چنین عنوان نمودند: «سفارش اساسی اینجانب نزدیک کردن و رساندن این رسانه فرهنگ ساز به تراز رسانه ای است که دین و اخلاق، امید و‌آگاهی بارزترین نمود آن باشد و رفتار اجتماعی مخاطبان و نیز نهاد حساس و مهمی چون خانواده براساس آن شکل گیرد و هنر و شیوه های گوناگون حرفه ای و آزموده شده یا نو پدید، یکسره در خدمت رشد این شاخص ها در آید.»
مجموعه های تلویزیونی مانند شمس العماره، ساعت شنی و بزنگاه از جمله سریال هایی هستند که با شاخص های مذکور فاصله دارند. ترسیم این شاخص ها و تأکید بر« نزدیک کردن و رساندن » رسانه ملی به این شاخص ها، کمترین توقعی است که رهبر معظم انقلاب از مدیران رسانه و جناب آقای ضرغامی در مدیریت پنج ساله دوم دارند.
در بخش هایی دیگر از حکم، رهبر معظم انقلاب اسلامی راهکارهای رسیدن به وضعیت مطلوب و رفع نقاط ضعف را توجه به تجربه های گذشته، زمان بندی برنامه ها و شاخص های قابل اندازه گیری بیان فرمودند. رهبر معظم انقلاب اسلامی در بخش پایانی حکم تمدید ریاست جناب آقای ضرغامی فرمودند: « انتظار دارد نشانه های این تحول در اولین سال مسئولیت جنابعالی مشاهده شود.»
مجموعه های رسانه ای زیر نظر ریاست سازمان صدا و سیما
در حال حاضر مجموعه صدا و سیمای جمهوری اسلامی هفت شبکه تلویزیون سراسری و 12 شبکه رادیویی سراسری و 28 شبکه تلویزیونی استانی و 39 شبکه رادیویی محلی دارد. شبکه های جام جم 1، 2و3 نیز که همگی زیر مجموعه این سازمان هستند برای ایرانیان مقیم اروپا، آمریکا و آسیا واقیانوسیه برنامه پخش می کنند. شبکه های عرب زبان العالم ( خبری) و الکوثر و شبکه خبری انگلیسی زبان «پرس. تی. وی» ازدیگر شبکه های تلویزیونی سازمان صدا و سیما هستند که در سطح جهانی برنامه پخش می کنند
همچنین شبکه سحر روزانه بیست ساعت برنامه برون مرزی به شش زبان اردو، انگلیسی، بوسنیایی، ترکی آذری، فرانسه و کردی پخش می کند. صداو سیما شش ایستگاه رادیویی برون مرزی نیز دارد که به 25 زبان گوناگون و از جمله عبری برنامه دارد . صدا وسیما همچنین انتشارات سروش را دارد که نشریات سروش هفتگی، سروش کودکان، سروش نوجوان، سروش جوان و سروش بانوان و همچنین روزنامه جام جم را منتشر می کند . واحد مرکزی خبر نیز یکی از خبرگزاریهای ایران است که وابسته به صداو سیما می باشد.
رسانه ملی بواسطه گستردگی و فراگیربودن و نیز حضور گسترده موثر آن در کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است . به همین دلیل مورد توجه عام و خاص قرار دارد، و در ماههای پایانی پنج سال سکان داری صدا وسیما توسط جناب آقای ضرغامی بیشتر از زمان های دیگر زیر ذره بین ها قرار گرفت و عملکرد آن در ترازوی نقد قرار داده شد که در طیف های مختلف قابل طبقه بندی می باشند. در بررسی عملکرد جناب آقای ضرغامی طی پنج سال گذشته، اقدامات موثری دیده می شود . به برخی از این نقاط قوت و برجستگی ها در راستای افزایش تجارب ارزنده در «‌کار سنگین و حساس» رسانه ملی اشاره می شود.
برجسته ترین اقدامات طی پنج سال گذشته
- بدون شک رسانه ملی در فرازهای حساس پنج ساله اخیر کشور تأثیر گذار بوده است. از جمله هویت بسیج کنندگی، اعتماد سازی،خنثی سازی بخشی از فعالیت های تبلیغاتی دشمنان، احیای یاد و خاطره حضرت امام (ره) و حوادث دوران انقلاب اسلامی و...
- هدفمند شدن نظارت و افزایش کمی در تولیدات نمایشی،
- تکمیل شبکه های استانی و قرار گرفتن آنان روی ماهواره، راه اندازی شبکه انگلیسی زبان پرس تی وی
- ایجاد تنوع و تخصصی کردن شبکه های رادیویی، راه اندازی سیستم پخش دیجیتال
- ایجاد تنوع در ساختار برنامه های خبری و افزایش مخاطبان رسانه
- تلاش در جهت رضایتمندی آحاد جامعه با سلایق مختلف
- افزایش تولیدات پویا نمایی، تولید سریال های فاخر و ایجاد تنوع و عمق بخشی در برنامه های معارفی
- تولید فیلم و سریال : تولید 18 سریال تلویزیونی با موضوع انقلاب اسلامی و 600 فیلم تلویزیونی برای پاسخگویی به نیازهای متنوع جامعه از جمله اقدامات مؤثر و نقاط قوت رسانه ملی طی پنج سال اخیر بوده است.
عملکردها
صدا و سیما در معرض نگاه مردم و صاحب نظران از بعد کیفیت و کمیت قرار دارد. در نتیجه عملکرد این رسانه بی پرده و به عیان از منظر مردم در خانه ،‌خیابان، محیط های اداری ، آموزشی، فرهنگی و تجاری مورد ارزیابی قرار می گیرد. از سوی دیگر در جامعه ایران که از بافت های فرهنگی و سلایق سیاسی گوناگون برخوردار است، صدا و سیما با انواع و اقسام گرایشها، سلایق و رویکردهای متفاوت روبرو است، و باید براساس معیارهای ارزشی و عرضی بتواند رضایت مخاطب را جلب نماید. بخشی از گله های نیروهای ارزشی که در محافل گوناگون شنیده می شود، عبارتند از:
- شبهه داشتن پخش برخی از موسیقی ها
- مدل حضور زنان در سیما بویژه آنجا که با آرایش غلیظ ظاهر می شوند، مورد انتقاد است .
- عدم نظارت برپخش سخنرانی های ضعیف و مداحی هایی که اشعار نامناسب و ضعیف دارند.
- نگرانی از تولید و پخش فیلم ها و سریال های فاقد ارزش های اخلاقی با محوریت بازیگران زن، همچنان یکی از دغدغه های اصلی نیروهای ارزشی به جهت تأثیرگذاری آنها در خانواده و به خصوص برروی دختران نوجوان می‌باشد.
- عدم توجه به رشد مخاطب بر مبنای آموزه های دینی و اسلامی از دیگر انتقادهاست. بدون شک حفظ و تحکیم نظام جمهوری اسلامی در رضایت مخاطبان و لحاظ کردن عرف مورد نظر نیروهای متدین و متشرع در جامعه در تولید و ارائه پیام است.
متأسفانه به نظر می رسد رسانه ملی در جهت تقویت هویت و فرهنگ اسلامی جامعه ضعیف وارد عمل شده است، از جمله اینکه در بخش هنجارسازی و بازسازی و اصلاح هنجارهای نادرست به صورت فعال وارد عمل نشده است، بلکه برعکس در برخی مواقع در تولید محتوا و ارائه برنامه به باورهای دینی مردم خدشه وارد شده است.
- در حوزه مسائل اقتصادی ‌در شرایطی که واحدهای تولیدی کشور نیاز به حمایت دارند و در شرایطی که تولید کننده دائم در استرس و نگرانی قرار دارد، تقویت رقیب ازطریق تبلیغات (‌برنج خارجی) کاری شتابزده و از روی بی‌برنامگی صورت گرفته است . ایران کشوری است که افق های بلندی را در چشم انداز 20 ساله برای رسیدن به رتبه اول منطقه ترسیم کرده است لذا باید بتوانیم در عرصه منطقه ای و بین المللی با رقبای بزرگ رقابت کنیم. برای تحقق این مهم باید رسانه ملی بیش از دیگران حساس و مسئول باشد. در شرایطی که امکان رقابت در عمل وجود ندارد و هر روز شاهد درخواست های حمایتی بنگاههای اقتصادی هستیم صحیح نیست که با تبلیغات مردم را به تشویق خرید کالاهای خارجی و به عبارت دیگر تحریم کالاهای داخلی ترغیب کنیم. اگر تبلیغ باعث تعطیلی و بی انگیزه شدن تولید کننده داخلی و بیکاری کارگران شود باید جلوی این گونه تبلیغات را گرفت.
- در حوزه برنامه های خانوادگی: ‌متأسفانه صدا و سیما موفق نشده است مدل زندگی ایرانی اسلامی را برای مخاطبین خود در نظر بگیرد و برنامه ای براساس این مدل ارائه دهد. برعکس در عمل برنامه ها مدل زندگی اشرافی گری وتجملی را به تصویر می کشند. این در حالی است که مدل زندگی ایرانی اسلامی آنقدر غنی است که بتواند نیازجامعه را برطرف سازد.لذا بهتر است در این زمینه برنامه ساخت و این نوع زندگی را ترویج کرد.
- در خصوص پوشش فعالیت های دولت: دولت مردان طی سالهای اخیر به دلیل اینکه دستاوردهای دولت را به شکل مناسب پوشش نداده اند رسانه ملی را مورد سؤال قرار می دادند، از جمله اینکه عدم پوشش کافی دستاوردهای دولت، دلسوز نبودن بخش های مختلف سازمان برای انعکاس اخبار دولت، مشکل در امر مخاطب شناسی، عدم نظارت صحیح بر فعالیت های تمام مجموعه های صدا و سیما و... است.
ـ علما و مراجع تقلید: برخی از علما طی پنج سال اخیر نسبت به پخش برخی از برنامه‌ها ناراضی هستند، آنها پخش این برنامه‌ها را مصداق عینی بی توجهی به ارزش های دینی و اسلامی می‌دانند و برخی معقتدند به قشر روحانی آن طور که باید و شاید اهمیت داده نمی‌شود برخی از علمای منتقد به رسانه را می‌توان آیت‌ا... العظمی مکارم شیرازی ، آیت‌ا... صافی گلپایگانی ، آیت‌ا.. جوادی آملی و .. نام برد.
ـ نقد آشکار: رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیداری که با جمعی از نخبگان داشتند در پاسخ به سخنان یکی از حاضرین انتقاد آشکاری بر عملکرد صدا و سیما وارد کردند، ایشان فرمودند: «از خیلی برنامه‌های صدا و سیما بنده راضی نیستم، از جمله اینکه راضی نبودم که از 3 ماه قبل از انتخابات، از ماه اسفند بلکه زودتر از اسفند، بعضی سفرهای تبلیغاتی و حرف‌هایی که زده شد و تظاهراتی که می شد و مجادله هایی که انجام می‌گرفت از تلویزیون پخش شود که متاسفانه در تلویزیون پخش شد.»
جنگ نرم
در شرایطی که کشور از هر طرف آماج حملات جنگ نرم و پروپاگاندای کشورهای غربی و شرقی است، باید اذعان نمود که اقدام قابل توجهی در این رسانه برای مقابله با جنگ نرم مشاهده نمی‌شود. در خصوص عملکرد رسانه ملی در مقابله با جنگ نرم به بخشی از دیدگاههای سردار جزایری معاون فرهنگی و تبلیغات دفاعی ستاد فرماندهی کل قوا اشاره‌ می کنیم.
«ما معتقدیم همانطور که رسانه‌های بیگانه و وابسته به رژیم‌های سلطه، ماموریت براندازی از طرف دستگاههای تصمیم گیر برای اقدام علیه ایران را دارند، حتی لحظه‌ای هم وقت را از دست نمی دهند، در این ارتباط اولاً خنثی سازی هجمه‌ای که صورت می‌گیرد و این هجمه عمدتاً روح فکر واندیشه شهروندان را در کشورهای مختلف مورد هدف قرار داده است، رسانه‌های انقلاب باید به خنثی سازی این هجمه بپردازند. از سوی دیگر وظیفه بزرگتری هم رسانه‌های انقلاب بر عهده دارند و آن این است که پیام انقلاب را که پیام اسلام است و یک پیام الهی است در اختیارافکار عمومی اعم از داخل و کشورهای خارجی قرار بدهد. برای مقابله با این شرایط ما فاصله زیادی با وضعیت مطلوب داریم. کار در زمینه اطلاع رسانی ، شفاف سازی، ارائه تحلیل‌های درست و همه جانبه، عمق بخشی به شناخت پدیده‌ها در افکار عمومی، ایجاد وارتقای بصیرت سیاسی و معرفت دینی از جمله وظایف رسانه‌ها است که در این زمینه رسانه‌های ما فعلاً در جایگاه متوسط به پایین قرار دارد که تلاش گسترده‌ای باید انجام شود تا به سطح ایده‌آل ان شاأ‌الله ‌نزدیک شویم. به نظر من صدا و سیما در این باره خیلی جای کار دارد، صداو سیما در همین کودتای رنگین که در کشور ما پیش آمد و می‌توانست ابعاد مختلفش را به اطلاع مردم برساند، کافی و خوب عمل نکرد. به همین خاطر من حداکثر نمره‌ای که به صدا و سیما در این زمینه می‌دهم، نمره 50 است. رفتار نادرست صدا و سیما باعث شد، تا رسانه‌های دشمن از جهت کمی و کیفی در یک حجم بسیار گسترده‌تری نسبت به رسانه‌های ما ظاهر شوند.» (روزنامه خبر، شماره 3290، 3 آبان،1388 ص12)
بدون شک نقش صدا و سیما در مقابله با جنگ نرم بسیار حساس و تاثیر گذار می‌باشد. البته سطح انتظار از این رسانه در جامعه و در نزد صاحب نظران نیز بسیار بالا می‌باشد.
جمع بندی
حال که آقای مهندس ضرغامی برای بار دوم موفق به کسب حسن اعتماد رهبر معظم انقلاب اسلامی را برای اداره رسانه مهم و تاثیرگذار صدا و سیما گردیده است، ضروری است برای پنج سال آینده سیاست‌های راهبردی سازمان را بر اساس رهنمودها و تدابیر مقام معظم رهبری، برنامه پنج ساله توسعه و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، در خصوص مدیریت سازمان تنظیم نماید و از زیر مجموعه‌های خود بخواهد برنامه‌های آینده خود را بانگرش تحول در کارآمدی ارائه و اجرا نمایند.
از صدا و سیما انتظار می‌رود در تولید فکر و اندیشه در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی از کارشناسان، نخبگان و صاحب نظران که مرعوب دستاوردهای غرب نباشند و معیارهای دینی و اسلامی را مد نظر قرار داده و در تحلیل‌ های خود استفاده کنند، بکار گرفته شوند، بر همین اساس استفاده از کارشناسان به شکل فعلی در صدا و سیما باید دچار تحول اساسی شود.
ـ‌ مقام معظم رهبری در نامه انتصاب رییس سازمان صدا و سیما موضوع توجه به خانواده و نیز دمیدن روح امیدواری، نشاط و پویایی و سرزندگی از سوی رسانه ملی را امری اجتناب ناپذیر دانسته اند.
ـ ‌اعتماد سازی از طریق اطلاع رسانی دقیق و واضح به مردم میل وگرایش به رسانه‌های بیگانه را کاهش می دهد.
ـ باز تعریف شدن سیاست‌های رسانه ملی به صورت شفاف و روشن برای مدیران بخشهای مختلف صدا و سیما .
ـ‌ صدا و سیما نباید تنها به تعریف و تمجید و یا سکوت در برابر مسایل جامعه بپردازد، بلکه باید با بهره‌گیری از کارشناسان متعهد به سیاست‌های اجرایی دولت کمک نماید.
ـ برجستگی و نقاط قوت کنونی در کنار کمبودها و نقاط ضعف سازمان پیوسته در برابر چشم رییس سازمان و مدیران زیر مجموعه قرار گیرد.
ـ تلاش و همت به روند نقض زدایی به هیچ وجه نباید دچار سستی شود.
- پرهیز از اشاعه فرهنگ اشرافی گری و تجملی در برنامه‌ها.
ـ‌ پرهیز از شتابزدگی و تعجیل در تولید برنامه‌ها.
ـ داشتن نقشه راه موثر و کارآمد برای مقابله با جنگ نرم در صدا و سیما.
در خاتمه باید افزود که تجربه نشان داده است در دوره دوم ریاست سازمان صدا و سیما، دوره‌ای که روسا به اتکای تجربه‌های اندوخته شده عملکرد بهتری داشته اند امید است بر اساس رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی و نیز بهره‌گیری از تجربیات ارزشمند پنج ساله اول در پنج ساله دوم ریاست جناب آقای مهندس عزت ا... ضرغامی در سازمان صداو سیما و نیز با توجه به برجستگی ها و نقاط قوت در کنار نقاط ضعف این سازمان پیوسته در برابر چشم جناب آقای ضرغامی و همکاران پر تلاش ایشان قرار گیرد و همت و روند نقص زدایی به هیچوجه دچار سستی نشود و برای رساندن صداو سیما به سطحی که دین، اخلاق ، امید و آگاهی بارزترین شاخصه‌های آن باشد کوشا و توانمند باقی بمانند تا ضمن ایجاد تحول در این رسانه مهم روز به روز شاهد بر طرف شدن ضعف‌ها و قوت‌ توانمندی ها باشیم.