آیا ترکیه به بازی خردمندانه در منطقه روی می آورد؟

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: از آغاز بحران در سوریه، دولت ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو و مهره های آمریکا در منطقه، در کنار کشورهای مرتجع عربی یعنی عربستان و قطر، جهت براندازی حکومت اسد تلاش زیادی کردند و عملا جبهه متحد ترکی - عربی علیه دولت سوریه ایجاد شد. طی سه سال از شروع نا آرامی ها  در سوریه،  ترکیه با سازماندهی معارضان سوری، آموزش و پشتیبانی از آن ها عملا وارد تقابل خشونت آمیز با سوریه شد و به طور مشخص معارضان سوری را در قالب ارتش آزاد در جنگ با حکومت بشار اسد حمایت نمود و اعزام تروریست های القاعده از خاک خود به سوریه را تضمین کرد. با طرح اتهام استفاده دولت سوریه از سلاح شیمیایی در جنگ داخلی و تهدید آمریکا مبنی بر حمله نظامی به سوریه، بازیگران جبهه ترکی - عربی سخت به تکاپو افتادند تا با همکاری با آمریکا، میوه دوران بعد از فروپاشی نظام سوریه را بچینند. اما اوضاع به نفع آن ها پیش نرفت و با ارائه طرحی از طرف روسیه مبنی بر تحویل خلع سلاح شیمیایی سوریه تحت نظارت سازمان ملل و رایزنی های جمهوری اسلامی ایران با دولت بشار اسد، گزینه حمله نظامی به سوریه از دستور خارج شد. سوریه نیز با پذیرش قطعنامه 2118 و همکاری با کمیته مأموران خلع سلاح شیمیایی، عملا مانع سوء استفاده تبلیغاتی و اعمال فشار غرب شد.
بعد از این تحولات، ترکیه، عربستان و قطر در وضعیت منفعل و سرخوردگی قرار گرفتند و اکنون که حدود سه ماه از توافق آمریکا و روسیه در موضوع سوریه می گذرد، هر یک از این کشورها با بازی های متناقض سعی دارند تا از وضعیت انفعال خارج شده و در عین حال از براندازی حکومت بشار اسد چشم نپوشیده اند.در این شرایط عربستان به شکل آشکارتری فعالیت می کند و به ویژه بعد از مذاکرات ایران و آمریکا در قالب مذاکرات ایران با گروه 1+5، سعودی ها که احساس کرده اند آمریکا در حال نزدیک شدن به ایران است، بر تندروی خود در منطقه افزوده و گزینه گسترش روابط با رژیم صهیونیستی را جهت خروج از انزوا و سوق دادن کاخ سفید به سیاست های رادیکال خود دنبال می کنند. اکنون اخبار زیادی از همکاری های اطلاعاتی عربستان و رژیم صهیونیستی منتشر می شود و در تازه ترین خبرها روزنامه "وطن نیوز" اردن چند روز قبل از دیدار "بندر بن سلطان" رئیس اطلاعات عربستان و مسئول پرونده بحران سوریه با "تامیر باردو" رئیس سازمان جاسوسی اسرائیل (موساد) پرده برداشت که افشای این خبر موجب خشم "سلمان بن عبدالعزیز" ولیعهد سعودی شد. طبق گزارش وطن نیوز، خشم ولیعهد سعودی به این دلیل است که بندر این دیدار را در مقابل چشمان مسئولان اردنی انجام داده است.
بر خلاف رفتار عربستان که آشکارا در تلاش است با همکاری صهیونیست ها اوضاع منطقه را به سوی رادیکالیسم و جنگ افروزی سوق دهد، ترک ها بازی مرموزانه ای را در پیش گرفته اند. روند سرخوردگی ترکیه در موضوع سوریه از ماه های اولیه سال جاری مشاهده می شد و روزنامه "تودی زمان" ترکیه وابسته به جریان حاکم، در اردیبهشت امسال به انزوای منطقه ای آنکارا پیرامون بحران سوریه اذعان کرد و نوشت: آنکارا مشاهده می کند که بیش از پیش در مورد بحران سوریه منزوی می شود و دیگر همچون گذشته از حمایت های بی دریغ آمریکا برخوردار نیست.سرخوردگی مقامات ترکیه که بعد از توافق روسیه و آمریکا و منتفی شدن گزینه حمله نظامی به سوریه، افزایش یافت، اکنون منجر به رفتارهای متناقضی شده است. گفتنی است این سرخوردگی که با فروپاشی دولت اخوانی مصر - که با حزب عدالت و توسعه حاکم در ترکیه نوعی همسویی داشت- همزمان شد، فشار مضاعفی را به آنکارا  وارد کرد.در شرایط قبل از مذاکرات ژنو 2، ترک ها از یک سو ژست دیپلماتیک به خود گرفته و خواهان حل مسالمت آمیز بحران سوریه هستند و در روزنامه های وابسته به دولت خود علیه القاعده تبلیغ می کنند، اما از سوی دیگر گروه های القاعده حاضر در ترکیه را همچنان حمایت کرده و اساسا طبق اعلام معاون وزیر خارجه سوریه تروریست های 83 کشور از خاک ترکیه وارد سوریه می شوند. دو هفته قبل فیصل مقداد، آمریکا، فرانسه، ترکیه و عربستان سعودی را مسئول تجهیز این گروه های تروریستی در خاک سوریه دانست.
با این حال سفر چند روز قبل وزیر خارجه ترکیه به عراق، بار دیگر صداقت آنکارا را در محک ارزیابی افکار عمومی منطقه قرار می دهد. در حالی که ترکیه در سال گذشته با پناه دادن به «طارق الهاشمی» معاون اول فراری رئیس‌جمهور عراق، در صدد ایجاد روندی جهت براندازی دولت مالکی برآمد و طبق اعلام روزنامه تودی زمان، اردوغان تلاش زیادی جهت ترغیب اوباما به براندازی دولت مالکی به خرج داد، اما چند روز قبل داوود اغلو، وزیر خارجه ترکیه با سفر به بغداد از گسترش روابط با عراق سخن گفت و با بیان اینکه مقامات ترکیه برای گسترش روابط با عراق، نقشه راه جدیدی را تعیین کرده اند، اظهار کرد بین ترکیه و عراق، دوستی تاریخی وجود دارد و هرگز پایان نخواهد یافت. داوود اوغلو تصریح کرد مقامات ترکیه برای کمک به عراق در زمینه مبارزه با حملات تروریستی آمادگی دارند و آنکارا از سفر مقامات عراق به ترکیه استقبال می کند.وزیر امور خارجه ترکیه افزود: منطقه خاورمیانه امروز در مرحله تاریخی مهمی قرار دارد و باید همه کشورهای همسایه سوریه در کنفرانس بین المللی ژنو – ۲ شرکت کنند.
اما نکته مورد توجه در سخنان اغلو این بود که تاکید کرد بحران سوریه باید در سریع ترین زمان ممکن پایان یابد و باید ضد برخی از گروه های تروریستی که برای سوء استفاده از هرج و مرج در سوریه تلاش می کنند، وارد عمل شد. وزیر امور خارجه ترکیه که در جمع خبرنگاران ترک سخن می گفت، تصریح کرد: هیچ اردوگاهی در ترکیه برای حمایت از گروه های مسلح برای اعزام به سوریه وجود ندارد و ترکیه یک وجب از خاک خود را هم در اختیار تروریست ها قرار نخواهد داد.این گفته اغلو با رفتارهای ترکیه تا کنون در تناقض آشکار قرار دارد. وزیر خارجه ترکیه بعد از دیدار با مقامات عراق به دیدار آیت الله سیستانی و مقتدا صدر رفت و بعد از این دیدار در گفت وگو با خبرنگاران از توسعه روابط ایران، ترکیه و عراق در منطقه سخن گفت. وی تصریح کرد: توسعه روابط سه جانبه ایران، عراق و ترکیه برای جلوگیری از ایجاد فتنه بین شیعه و سنی حایز اهمیت زیاد است و از فرایند جدید در مناسبات سه کشور خوشحال هستم .او با اشاره به اینکه در عراق با نمایندگان همه گروه ها تماس داشته است، گفت: محور اصلی این گفت و گوها چگونگی همکاری ها برای جلوگیری از تغییر رویکرد درگیری ها در منطقه به یک درگیری مذهبی بود.سفر وزیر خارجه ترکیه به عراق و دیدار وی با آیت الله سیستانی و حمایت از توسعه همکاری های ایران، عراق و ترکیه در منطقه دو نکته اساسی دارد که پاسخ سؤال طرح شده را می دهد:
1- ترکیه از فعالیت هایی که در سه سال گذشته جهت تقویت و سازماندهی القاعده در سوریه انجام داده پشیمان است و از گسترش حضور القاعده در منطقه و در نزدیکی مرزهای خود نگرانی جدی دارد. اقتصاد ترکیه که مبتنی بر توریسم و ترانزیت است، بیشترین آسیب پذیری را از حرکت های افراطی در منطقه خواهد دید و همچنان که روزنامه های ترک زبان بارها هشدار داده اند، حمایت های ترکیه از القاعده زمانی دامان این کشور را خواهد گرفت. انفجارهای چند ماه قبل در منطقه ریحانلی ترکیه توسط تروریست های حاضر در سوریه از این نمونه است.
2- با وجود نشانه هایی مبنی بر پشیمانی ترکیه از حمایت از القاعده در سوریه، اظهارات داوود اغلو در عراق و تأکید وی بر حل مسالمت آمیز بحران سوریه و نیز حمایت از توسعه همکاری های ایران، ترکیه و عراق، مسئولیت های مهمی متوجه مقامات آنکار می کند و آن ها را در برابر پرسش هایی قرار می دهد: اولا آیا مقامات ترکیه از خود اختیار لازم را دارند و به مقتضای تغییر سیاست های آمریکا در منطقه مجبور نیستند خواسته های کاخ سفید را دنبال کنند، به ویژه این که اتحاد دولت های منطقه جهت کنترل اوضاع یک خواسته راهبردی واشنگتن نیست، بلکه در بهترین حالت شاید تاکتیکی برای غلبه بر اوضاع منطقه باشد.ثانیا، منطق رفتار ترکیه در سال های اخیر و دیدگاه های حاکم بر حزب عدالت و توسعه نوعی توسعه طلبی منطقه ای تحت عنوان نوعثمان گرایی ترکیه را نشان می دهد. این رفتارها ترکیه را بازیگری ماجراجو در منطقه نشان می دهد که فرصت طلبانه به دنبال توسعه نفوذ خود در منطقه، آن هم بدون لحاظ کردن منافع سایر دولت های منطقه ای است. در حال حاضر که وزیر خارجه ترکیه در عراق از دیپلماسی و همکاری های منطقه ای جهت حل مشکلات - که خود ترک ها در بوجود آوردن آن ها نقش جدی داشته و دارند- سخن می گوید باید از وی درباره خبری که هفته نامه المنار درباره نشست های فشرده دستگاه های جاسوسی آنکارا، ریاض و دوحه جهت افزایش عملیات تروریستی و جنایتکارانه در صحنه سوریه، منتشر کرده است، پرسید. المنار در این زمینه گزارش داده یکی از خطرناک ترین موضع و تصمیمی که در این نشست ها اتخاذ شده است، دعوت این سه کشور از رژیم صهیونیستی برای حضور و مشارکت مستقیم در صحنه سوریه با هدف حمایت از گروه های تروریستی در آن است. محافل آگاه خبری همچنین بر این موضوع اشاره دارند که مقامات ریاض، آنکارا و دوحه در حال حاضر برای ارائه حمایت مالی و تسلیحاتی و همچنین اعزام عوامل مزدور و تروریست به خاک سوریه با یکدیگر رقابت دارند. از جمله برنامه های این سه کشور برای تروریست های اعزامی به سوریه انجام عملیات انتحاری در بین شهروندان سوری و در مقابل مدارس و موسسات و نهادهای دولتی است.
بدیهی است که همکاری ایران، ترکیه و عراق، راه حل اصلی حل چالش های منطقه ای و جلوگیری از فتنه های مذهبی در منطقه است و جمهوری اسلامی ایران همیشه و در همه حال از همکاری کشورهای منطقه و قطع دخالت قدرت های بیگانه حمایت کرده است، اما ترکیه با رفتار خود در قبال سوریه و تا حدی عراق، سابقه منفی در اذهان عمومی منطقه ایجاد کرده که با ادامه دادن اظهارات متناقض و رفتارهای نمایشی نمی تواند آن را پاک کند.مقامات آنکارا جهت تضمین رویکرد جدید که داوود اغلو در عراق مطرح کرد، باید بازی های دوگانه خود در منطقه را پایان دهند و موضع آنکارا در قبال تروریسیم در سوریه را رسما اعلام کرده و جهت قطع حمایت از تروریسم و القاعده در سوریه عملا وارد میدان شوند.
همچنین آیا سفر داوود اغلو به بغداد ترفندی برای خوشه چینی آنکارا از حمایت های اوباما از مالکی - که در سفر اخیر مالکی به واشنتگتن چنین به نظر آمد- نیست؟ هر چند می دانیم اوباما در حمایت از مالکی کاملا مقتضایی و در جهت منافع کاخ سفید فکر می کند نه راهبردی و در جهت ایجاد آرامش در عراق./