اردوغان اشتراک در تاکتیک، افتراق در راهبرد

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: سفر رجب طبیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، به جمهوری اسلامی ایران، یکی از اخبار مهمی است که در این هفته منتشر شد. اردوغان صبح چهارشنبه وارد تهران شد و قرار است با مقام معظم رهبری، آقای روحانی، رئیس جمهور، ظریف، وزیر امور خارجه و برخی دیگر از مقامات بلندپایه کشورمان دیدار داشته باشد. سفر اردوغان به تهران بازتاب قابل توجهی در رسانه های داخلی و خارجی داشته است. رسانه ها، اهداف این سفر را بحث درباره مسائل سوریه، عراق و توسعه روابط اقتصادی با ایران اعلام کرده اند.

 اردوغان خود در نشست خبری پیش از عزیمت به تهران بیشتر به اهداف اقتصادی سفرش اشاره کرد و با اشاره به این که منبع تأمین بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز ترکیه اعم از گاز و نفت،‌ ایران است تصریح کرد، به دلیل تحریم ایران این موضوع با مشکلاتی روبرو شده بود که امیدوارم با توافق تهران و کشورهای 1+5 این مشکل برطرف شود و در این سفر با مقامات ذیربط در این باره گفتگو خواهم کرد. اردوغان همچنین با اشاره به این که صادرات طلای ترکیه به ایران برای آنکارا  اهمیت ویژه ای دارد تصریح کرد برای رفع موانع  موجود در این زمینه با مقام های ایرانی رایزنی خواهم کرد.

سفر اردوغان به تهران که بعد از تحولات سوریه و نقش بارز ترکیه در دامن زدن به بحران این کشور انجام می شود، سرفصل مسائل مختلفی را در نگرش های ایران و ترکیه به منطقه باز می کند. طبیعی است که سیاست خارجی کشورها در تعامل و تضارب با یکدیگر، ظرفیت های مثبت و منفی برای همدیگر ایجاد می کند، اما توزیع این ظرفیت های مثبت و منفی با اهداف تاکتیکی و راهبردی باید تناسب دا��ته باشد. مثلا اگر کشوری در اهداف کوتاه مدت برای ما فرصت ساز است، اما در اهداف بلند مدت چالش ساز، باید نوع تعامل خود را با آن کشور بر همین مبنا تنظیم کرد. از این منظر دو نکته درباره اهداف سفر اردوغان به تهران، قابل توجه است:

1- دولت اخوانی اردوغان و عبدالله گل، تا حد زیادی نگاه عمل گرایانه به مسائل منطقه ای دارد که در برخی مواقع به شکل روشنی صورت منفعت جویانه به خود می گیرد. اندیشه مرکزی این نگاه، برتری جویی در منطقه با تکیه بر حمایت ناتو و آمریکاست. این برتری جویی در سال های قبل از بحران سوریه، از رهگذر توسعه اقتصادی دنبال می شد، اما با آغاز اولین نا آرامی در سوریه، رنگ سیاسی و توسعه نفوذ منطقه ای نیز به خود گرفت و در قالب تفکرات نوعثمان گرایی داود اغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، به دنبال براندازی بشار اسد و سیطره بر اوضاع سوریه بود. این در حالی بود که جمهوری اسلامی ایران بارها به مقامات ترکیه گوشزد کرد که حمایت آنان از شورشیان مسلح سوریه و ورود مستقیم به توسعه بحران این کشور، نه تنها راه اشتباهی است، بلکه ترکش های آن به خود ترکیه نیز بازخواهد گشت، اما مقامات ترک بی توجه به این هشدارها، همواره از ترانزیت تروریست ها به داخل سوریه حمایت کردند.

اکنون چند ماهی است که اردوغان با مشاهده مقاومت دولت سوریه و موفقیت آن در مهار بحران و نیز آشکار شدن ماهیت خطرناک سلفی های تکفیری، دریافته که بازی پشیمان کننده ای را در سوریه دنبال کرده و در حالی که هیچ دستاوردی نداشته است، امنیت ملی کشورش را در معرض نفوذ تروریست ها قرار داده است. از این رو در ماه های قبل، اردوغان تلاش هایی را برای از سرگیری روابط با سوریه و میانجیگری ایران و عراق در این زمینه انجام داد. در حال حاضر ترکیه پیام هایی مبنی بر عقب نشینی از مواضع قبلی خود در قبال سوریه ارسال می کند. آخرین اخبار گویای این است که جنگنده های ارتش ترکیه مواضع داعش (نیروی وابسته به القاعده و یکی از جریانات تروریستی فعال در سوریه) در سوریه را بمباران کرده اند. این خبر تا حدی گویای بازگشت ترکیه از بازی بحران ساز در سوریه است، در عین حال هنوز باید منتظر بود تا ترکیه کاملا از سیاست حمایت و پشتیبانی معارضان مسلح سوریه دست بردارد. موضوع بازی دوگانه دولت اردوغان در عراق طی ماه های قبل نیز از دیگر مسائلی است که انتظار رفع آن می رود. عمل گرایی ترکیه در سیاست منطقه ای سبب شد تا در تابستان امسال، دولت ترکیه روابط خود را با اقلیم کردستان، بدون توجه به دولت مرکزی عراق گسترش دهد و خشم نوری مالکی را برانگیزد. هرچند داود اغلو در آبان ماه با سفر به بغداد از آغاز فصل نوینی در روابط ترکیه و بغداد سخن گفت، اما بعد از آن، کارشناسان از نقش ترکیه در ناآرامی های اخیر استان الانبار عراق سخن گفتند. این موضوع شبهه تداوم عمل گرایی ترکیه در سیاست خارجی منطقه ای را تداوم می بخشد.

وجود عمل گرایی در رفتار منطقه ای ترکیه، با سیاست های راهبردی جمهوری اسلامی ایران اختلاف دارد. جمهوری اسلامی ایران با نگاهی برخاسته از اصول اسلامی، خواهان صلح و ثبات در منطقه و پی گیری منافع بازیگران در چنین فضایی است و یکه تازی ترکیه به پشتوانه خیالی حمایت ناتو و سامانه موشکی پاتریوت غرب را به ضرر صلح و امنیت منطقه و به سود بیگانگان می داند و البته تحولات سوریه نشان داد که این نوع بازی ترکیه، در میان مدت بیشتر از همه، خود ترک ها را تهدید می کند.

2- مقامات ترکیه هدف خود از سفر به ایران را بیشتر توسعه روابط اقتصادی اعلام کرده اند. باید گفت توسعه اقتصادی و تقویت قدرت اقتصادی برای مقامات آنکارا یک هدف مهم و اساسی است و جمهوری اسلامی ایران نیز از گسترش روابط اقتصادی و تجاری با ترکیه استقبال می کند و این روابط سراسر اقدامی برد-برد برای هر دو کشور است. اما مقامات آنکارا باید پاسخ دهند که آیا نگاه آنان به روابط برد - برد با ایران، تاکتیکی است یا راهبردی؟ آیا اردوغان روابط با ایران را برای بازیابی موقعیت کشورش در منطقه می خواهد یا حاضر است این روابط را در سطحی بالاتر و نقطه آغازی برای همکاری های تهران - آنکارا جهت حل مسائل منطقه ای بدون لحاظ کردن منافع غربی ها قرار دهد؟

مقامات آنکارا باید هوشیار باشندکه تداوم سیاست های عمل گرایانه در منطقه تهدیدی است که می تواند رویکردی ابزاری بر روابط آنان با ایران حاکم کند. به این معنا که هرگاه آنکارا خود را در صحنه منطقه ای ناکام ببیند، از سکوی توسعه روابط با ایران برای پیشبرد اهداف راهبردی خود در منطقه - که می تواند در تقابل با رویکرد اصولی جمهوری اسلامی ایران باشد- استفاده کند و آنگاه که با چراغ سبز ناتو و آمریکا، مأمور به انجام کاری در منطقه شود، انجام این مأموریت را بر همکاری و رابطه با ایران ترجیح دهد. نگاه عمل گرایانه آنکارا در سیاست خارجی می تواند به این مسائل ختم شود و اشتراک و همسویی ترکیه با ایران در برخی حوزه ها را، تاکتیکی با دنبال کردن راهبردهای افتراقی نشان دهد.

در حالی که اشتراک منافع ایران و ترکیه در توسعه روابط اقتصادی مبنای خوبی برای رسیدن به تفاهم در مسائل راهبردی و مبنایی در منطقه است. کشورهای منطقه از حوزه عربی گرفته تا کشورهای حوزه قفقاز، آسیای میانه، افغانستان و پاکستان، عرصه بسیار مطلوبی برای همکاری اقتصادی ایران و ترکیه محسوب می شوند و دو کشور می توانند از درگاه روابط اقتصادی به سوی اتخاذ سیاست های راهبردی تقویت صلح و ثبات منطقه ای حرکت کنند. برخورد ترکیه با داعش در سوریه، روزنه امیدی برای عبور ترکیه از سیاست های عمل گرایانه در منطقه و حرکت به سوی یک سیاست اصولی با همکاری همسایگانی چون ایران، عراق و سوریه جهت ایجاد صلح و ثبات در منطقه است./