افغانستان و سیاست جدید ناتو/احسان تقوایی

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: سرانجام بعد از 13 سال حضور نیروهای سازمان ناتو در افغانستان، موعد مقرر برای پایان ماموریت این نظامیان فرا رسیده و طی هفته قبل بسیاری از سربازان خارجی از ملیت های مختلف صحنه داخلی افغانستان را ترک کردند. با وجود پایان ماموریت نیروهای ائتلاف بین المللی، بر اساس پیمان امنیتی منعقد شده بین کابل و واشنگتن همچنان تعدادی از نیروهای ناتو(و برخی کشورهای شریک) در افغانستان باقی خواهند ماند. هرچند هنوز تعداد دقیق سربازان خارجی که قرار است در افغانستان باقی بمانند مشخص نیست، اما بر اساس توافقات صورت گرفته حدود 17500 نظامی در افغانستان باقی خواهند ماند که از این تعداد 12500 نظامی خارجی از کشورهای عضو ناتو هستند و از این تعداد نیز بیش از 10 هزار نفر آن ها را آمریکایی ها تشکیل می دهد.

 پرسش اصلی که در مطلب پیش رو به دنبال آن هستیم این است که آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی پس از 13 سال حضور در افغانستان به چه موفقیت هایی در مبارزه با تروریسم دست پیدا کرده اند و از سوی دیگر چه خدماتی به کشور و جامعه افغان داشته اند. همچنین به این سوال نیز پاسخ خواهیم داد که واشنگتن و ناتو در دور جدید ماموریت خود که از همین ابتدای سال 2014 آغاز شده است به دنبال رسیدن به چه اهداف و آمالی است؟

ناتو در افغانستان چه کرد؟

ایالات متحده آمریکا 13 سال پیش و پس از بی‌پاسخ ماندن اولتیماتوم ۴۸ ساعته در زمینه تحویل "اسامه بن لادن"، رهبر سازمان القاعده، با حمایت و همکاری انگلستان، شهرهای افغانستان را مورد هدف قرار داد و دولت طالبان را سرنگون کرد. سازمان ناتو نیز با تعریف نقش‌هایی جدید برای خود به حمایت از اقدام آمریکا پیوست و در نتیجه ائتلافی بین‌المللی به رهبری واشنگتن وارد افغانستان شد؛ کشوری که چندین دهه جنگ داخلی و تجاوز خارجی را تحمل کرده بود بار دیگر به صحنه نبردی دیگر برای به دست آوردن آینده‌ای مبهم تبدیل شد. اکنون و بیش از یک دهه پس از حمله ائتلاف غربی به افغانستان، مشخص شده که حمله ائتلاف بین‌المللی به افغانستان موجب کشته شدن بیش از ۴۰ هزار افغان شده است. بسیاری از زنان و کودکان افغان در گورهای دسته جمعی به خاک سپرده شدند. با این حال آمریکایی ها نیز همانند اتحاد شوروی تاکنون نتوانسته اند صلح را برای افغان ها به ارمغان بیاورند.

آن ها که بر اساس تعهدات پیشین، باید تا پایان سال 2014 میلادی افغانستان را ترک می کردند، از مدت ها پیش به دنبال این امر بودند تا با هر بهانه ای جای پای خود در افغانستان را محکم تر کنند. همین موضوع موجب شد تا آن ها به فکر امضای پیمانی امنیتی با افغانستان بیفتند که بر اساس آن بتوانند توجیه مناسبی برای ادامه حضور خود داشته باشند.

با وجود این که نیروهای غربی برای مبارزه با تروریسم وارد افغانسان شدند، اما تلاش آن ها نتوانسته است امنیت و صلح را به افغانستان بازگرداند. بر اساس آمار منتشر شده تعداد افراد طالبان طی سال های اخیر از 20 هزار نفر به 60 هزار تن افزایش یافته است. این در حالی است که از سال 2001 تاکنون افغان ها 5 هزار نیروی پلیس خود را در مبارزه با طالبان از دست داده اند. همچنین باید گفت در طول این 13سال بیش از 3500 سرباز نیروهای ائتلاف در جریان مبارزه با طالبان جان باختند که از این تعداد 2224 نفر دارای ملیت آمریکایی بوده اند. با وجود آن که ایالات متحده برای پیروزی و غلبه بر طالبان در مقطعی تعداد نیروهای خود در افغانستان را به بیش از 140هزار تن رساند، اما باز هم موفقیتی نصیب این کشور نشد.

یکی از اهداف اولیه ناتو در افغانستان مبارزه با تولید و صدور مواد مخدر در افغانستان بود. این در حالی است که بر اساس برآوردهای صورت گرفته تولید تریاک در افغانستان از سال 2002 به بعد سه برابر شده است و افغانستان هم اکنون به تنهایی تولید کننده 90  درصد هروئین جهان است. زیان های آمریکا از جنگ با طالبان نیز کم نیست به طوری که مالیات دهندگان آمریکایی طی 13 سال اخیر نزدیک به 700 میلیارد دلار صرف جنگ نظامیان خود در افغانستان کرده اند.

مقامات کشورهای غربی و ناتو معتقدند که حضور 13 ساله آن ها در افغانستان باعث شده که این کشور هم اکنون بستر خطر تروریسم برای جهان نباشد. به گفته این مقامات، تولید ناخالص داخلی افغانستان در قیاس با سال ۲۰۰۱ بیش از 6 برابر افزایش داشته، مردم به آب و برق، مراقبت‌های پزشکی و آموزش و پرورش دسترسی دارند. با پشتیبانی نیروهای بین‌المللی، جاده، مدارس، بیمارستان‌ها و نیروگاه‌های برق ساخته شده است. غربی ها پیشرفت در چنین اموری را عامل موفقیت خود در نجات جامعه افغانستان می دانند.

بر اساس برخی برآوردها طی 13 سال گذشته کشورهای عضو ائتلاف بیش از 200 میلیارد دلار در ترمیم و توسعه افغانستان سرمایه گذاری کرده اند. بودجه دولت افغانستان به طور کامل به کمک های خارجی وابسته است در حالی که رهبری این کشور بعد از سه ماه از تشکیل دولت وحدت ملی هنوز نتوانسته است به تشکیل کابینه دست یابد.

از طرفی حجم تلفات و کشته شدن غیرنظامیان افغان در این سال ها بسیار بیشتر و مهم تر از کشیده شدن چند کیلومتر جاده و یا خدمات پزشکی است؛ خدمات پزشکی اگر افراد علیل شده در این حملات بی امان را درمان کند، نخواهد توانست خانوده هایی که عزیزان خود را در مجالس عروسی به خون کشیده شده توسط هواپیماهای ناتو و آمریکا، از دست داده اند را تسکین بخشد.

از سوی دیگر کشورهای غربی نتوانسته و یا نخواستند که مهمترین معضل افغان ها یعنی تامین امنیت را برآورده سازند. کمتر روزی را می توان شاهد بود که غیرنظامیان افغان در اثر بمب گذاری های صورت گرفته توسط طالبان جان خود را از دست ندهند. در هر حال 13 سال حضور نیروهای غربی در افغانستان به پایان رسید و باقی مانده این نیروها هم اکنون به دنبال سیاست های جدیدی در افغانستان می باشند.

این نکته را نیز باید مد نظر قرار داد که سازمان ناتو و در رأس آن امریکا نیز از قِبَل افغانستان توانسته اند به منافع حیاتی ژئوپلتیکی خود دست پیدا کنند. نزدیک شدن به مرزهای ایران، چین و روسیه به عنوان دولت هایی دارای جهت گیری با غرب، بدون تردید یکی از اهداف کلیدی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی از حضور در افغانستان و تمدید حضور نیروهای خود در این کشور بوده است.

ناتو در افغانستان به دنبال چیست؟

از تاریخ 1 ژانویه 2015 نیروهای ناتو اعلام کرده اند با هدف جدیدی در افغانستان حضو خواهند داشت. به گفته مقامات غربی، عملیاتی که از سال 2015 آغاز می شود نوعی پشتیبانی از نیروهای افغان خواهد بود و همانند عملیات سابق ایساف نخواهد بود که در آن سربازان در میدان های نبرد علیه طالبان حضور داشته باشند.

روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» از دو مرحله‌ای بودن مأموریت جدید ناتو در افغانستان و ادامه عملیات‌های نظامی محدود آمریکا در این کشور خبر داده است. به نوشته این روزنامه، مأموریت جدید نیروهای ناتو در افغانستان موسوم به «حمایت قاطع» بر آموزش نیروهای افغان و مشاوره‌دهی به آن‌ها متمرکز خواهد بود. به گفته این روزنامه بخش دوم مأموریت این است که نیروهای آمریکایی در کنار آموزش نیروهای افغان، عملیات محدود را علیه تروریسم نیز اجرا می‌کنند.

امریکا برای مدیریت بحران در افغانستان و خارج نشدن رشته امور از دست خود به دنبال سیاستی است تا بیشترین منافع را عاید کاخ سفید کند. در این زمینه برخی کارشناسان معتقدند که اصولا امریکايی‌ها وارد افغانستان نشدند تا با تروریسم مبارزه کنند و طالبان و گروه‌های رادیکال از جمله القاعده را نابود سازند، بلکه آن‌ها آمده اند این صحنه را مدیریت کنند. از دید این گروه از زمانی که امریکایی‌ها وارد افغانستان شدند و با همکاری جبهه متحد شمال توانستند حکومت طالبان را ساقط کنند، نیروهای ایالات متحده این توانایی را داشتند تا طالبان، القاعده و سایر گروه‌های رادیکال را از بین ببرند، اما نخواستند.

اگر دیدگاه فوق را بپذیریم باید این گونه تحلیل نمود که اگر زمانی امریکا از گروه‌های رادیکال افغان بر ضد منافع شوروی استفاده می‌کرد در حال حاضر نوک پیکان این جهت گیری به مرور تحولات تغییر یافته است. هرچند اکنون دیگر شوروی وجود ندارد، اما آسیای مرکزی، روسیه، منطقه سین کیانگ چین، سوریه و شمال آفریقا از مکان‌هایی هستند که القاعده و گروه‌های تندرو می‌توانند در آن جا کارآیی خود را برای غرب نشان دهند.

دبیرکل ناتو طی مراسم نمادینی که به مناسبت پایان مامورت این نیروها در افغانستان برگزار شد اعلام کرد که حمایت نیروهای غربی از کابل باعث شده است تا این کشور هم اکنون دارای ارتشی 350 هزار نفری و آماده جهت مبارزه با تروریست ها باشد.

کارشناسان معتقدند نیروهای غربی همچنان که طی 13 سال گذشته در مبارزه با طالبان شکست خورده اند هم اکنون نیز به موفقیتی دست پیدا نمی کنند.

نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد سیاست کشورهای منطقه در قبال وضعیت کنونی افغانستان است. ایران و پاکستان به عنوان همسایه ‌های نزدیک به افغانستان، از حضور ایالات متحده‌ آمریکا و ناتو بعد از سال ۲۰۱۴ در افغانستان نگران‌اند. در مقابل، روسیه، چین و هند، که امنیت و منافع اقتصادی اساس برنامه ‌های استراتژیک ‌شان در قبال افغانستان را تشکیل می‌دهد،‌‌ به شکل فزاینده‌ای نسبت به خروج نیروهای غربی از این کشور ابراز نگرانی می‌کنند. ایران ‌بارها ‌اعلام ‌کرده ‌است ‌که ‌نظامیان بیگانه ‌نباید ‌در ‌منطقه‌ ‌حضور ‌داشته ‌باشند. اسلام‌آباد با وجود اینکه متحد واشنگتن به حساب می‌آید، از حملات پهپاد‌های آمریکایی، که به گفته مقامات پاکستان حق حاکمیت کشور را نقض کرده و غیرنظامیان را به جای طالبان می‌کشند، ناراضی است. هرچند چین مرز بسیار کوچکی با افغانستان دارد، اما نظر به این که این مرز در نزدیکی منطقه بحران خیز سین کیانگ قرار دارد، پکن نگران افزایش مشکلات امنیتی است. آن چه برای چینی ها مهم است، بحث صلح و ثبات در افغانستان است و آن ها امیدوارند که رئیس جمهور جدید افغانستان نیز بتواند امنیت در این کشور را بیش از پیش برقرار کند.

روسیه نیز به عنوان قدرتی منطقه ای اهمیت ویژه ای به افغانستان می دهد. امنیت کشورهای آسیای مرکزی به عنوان متحدان منطقه ای مسکو و موضوع انتقال مواد مخدر از افغانستان به روسیه دو موضوعی است که همواره باعث اهمیت کابل برای کرملین شده است. هرچند روس‌ ها پیش‌تر عنوان کرده بودند که ماندن نیروهای خارجی در افغانستان باید با مجوز سازمان ملل باشد، اما بیم این را هم دارند که این نیروها، بیشتر از تأمین امنیت، باعث تشدید موج ارسال مواد مخدر به کشورشان شوند.

ناتو در حالی مأموریت نظامی خود را در افغانستان به پایان رساند، که ثبات سیاسی پایدار در افغانستان همچنان در معرض تهدید است. بیش از سه ماه است که اشرف‌غنی به عنوان رئیس‌جمهور افغانستان کار می‌کند، اما کابینه‌اش هنوز معرفی نشده است. از طرفی طالبان نیز تا آنجا تضعیف نشده اند که حملات خود حملات خود را کنار گذارند، بلکه در جدیدترین رخدادها، شبه نظامیان طالب مراسم عروسی را در ولایت هلمند به خاک و خون کشیدند و البته عبدالرشید دوستم معاون اول ریاست جمهوری افغانستان گفت: ولایت هلمند را از وجود شبه نظامیان طالبان پاک می‌کند.

باید دید در دوره جدید چه تحولاتی در افغانستان رخ خواهد داد. از طرف دیگر، گروه طالبان تنها یک روز پس از پایان ماموریت رسمی نیروهای ناتو اعلام کرد که این گروه در جنگ بلندمدت علیه نیروهای خارجی در افغانستان به پیروزی رسیده است و این گروه به جهاد علیه خارجیان ادامه خواهد داد.

در این میان ناتو که زمانی با بیش از 140 هزار نفر نتوانست امنیت را در افغانستان تامین کند، آیا اکنون با حدود 10 هزار نفر می تواند در کمک و آموزش به افغان ها مؤثر واقع شود؟ و آیا اساسا چنین هدفی را یک موضوع جدی برای خود می داند یا اهداف اطلاعاتی و امنیتی جدیدی را در سایه حضور این تعداد نیرو دنبال می کند؟