خواهان یک مصر قوی و مستقل هستیم

(روزنامه ايران ـ 1395/07/13 ـ شماره 6327 ـ صفحه 10)

** بله امیدهایی در زمان دولت آقای مرسی برای افزایش همکاری‌های بین ایران و مصر و نه لزوماً برقراری رابطه به وجود آمد. اما بعد از سقوط مرسی در تیرماه سال 1392 نوعی از ناامیدی در برقراری رابطه به وجود آمد و همکاری‌های متداولی که بین ایران و مصر شکل گرفته بود، کاهش یافت. دلیل اصلی هم مؤسساتی بودند که از زمان حسنی مبارک به عنوان مانع اصلی روابط قاهره با تهران عمل می‌کردند و در دوره انقلاب مصر نیز تغییر چندانی نیافتند و به همان شیوه گذشته در مورد روابط با ایران عمل کردند.

* دقیقاً این مؤسسات و موانع چه بودند که ما نتوانستیم از فرصت کوتاه دولت مرسی برای ترمیم روابط دیپلماتیک‌مان بهره بگیریم؟

** از زمان مبارک، بحث رابطه ایران و مصر و تصمیم‌گیری درباره آن تحت نظر و تأثیر مؤسسات امنیتی مصر بود. در دوره انقلاب مصر نیز هیچ تغییری در این مؤسسات امنیتی و ارتش مصر رخ نداد. انقلاب مصر حتی نتوانست تأثیری در خور شرایط و خواسته‌های مردم مصر در مؤسسات دینی، قوه قضاییه و در امپراتوری رسانه‌ای مؤسسات امنیتی، پلیس و تفوق سرمایه داران بزرگ وابسته به نظام مبارک، بگذارد. این همه در حالی بود که برقراری رابطه با ایران به طور کلی در اختیار همین مؤسسات بود و آنها بودند که در دوره مرسی خواسته‌‌‌های خود را به انقلاب مصر، مرسی و به مجموعه کسانی که به دنبال تحقق اهداف انقلابی بودند، تحمیل کردند.

* و طبیعتاً تفوق خواست این نهادها دردولت آقای السیسی تقویت شد؟

** بله، همان‌طور که می‌دانیم آقای السیسی برخاسته از همان نظام سابق ارتش مصر است و پیش از پیروزی انقلاب، ریاست سازمان اطلاعات ارتش مصر را بر عهده داشته است، سازمانی که یکی از مراکز تصمیم‌گیری درباره روابط ایران و مصر و یکی از مراکز تأثیر‌گذار و تصمیم گیرنده در این باره در زمان مبارک بوده است.

* اردیبهشت سال 94 محمد جواد ظریف و «سامح شکری»، وزیران امور خارجه ایران و مصر در حاشیه نشست منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای دیدار و رایزنی کوتاهی با یکدیگر داشتند و امسال نیز در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با یکدیگر دیدار کردند. اهمیت این دیدارها را با توجه به وضعیت موجود روابط دو کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟

** همچنانکه گفتم همکاری بین ایران و مصر از نظر تأثیری که بر مسائل منطقه خواهد گذاشت بسیار مهم است. این است که دوستان و دشمنان هر گونه تحول در رابطه و همکاری ایران و مصر را با حساسیت زیادی دنبال می‌کنند. از سوی دیگر ایران ومصر کشورهایی هستند که نمی‌توانند از وجود یکدیگر غفلت کنند. هم مصری‌ها قدرت ایران را می‌دانند و هم ایران به جایگاه مصر به عنوان یک کشور دارای امکانات بالقوه در منطقه واقف است. هر چند نظام مبارک خواسته یا ناخواسته بیشترین تأثیر را در کاهش جایگاه مصر داشت و این واقعیت مورد توافق همه نخبگان مصری است. با این همه ایران در استراتژی خود خواهان مصر قوی و مستقل است و از هر فرصتی برای جلوگیری از تضعیف بیشتر مصر استفاده می‌کند. برای ایران خوشایند نبوده و نیست که مصر در زمان مبارک از سیاست‌های امریکا تبعیت کند و در زمان السیسی ضعف مصر به تبعیت از سیاست‌های عربستان سعودی بیانجامد. اهتمام ایران این است که از هر ابزاری برای تقویت مصر استفاده کند تا قاهره بتواند بر اساس مصالح و منافع خود در منطقه تصمیم بگیرد.

* در حال حاضر تعامل دفاتر حافظ منافع دو کشور و رایزنی‌هایی که در سطوح مختلف صورت می‌گیرد در چه وضعیتی است؟

** البته سطح رسمی روابط از اردیبهشت سال 1358 تاکنون در سطح دفتر حافظ منافع بوده است. ولی در هر حال به علت جایگاه مهم ایران و مصر همکاری بین دو کشور مورد خواست طرفین بوده است و تلاش شده است که در همین سطح روابط بتوانیم بر محور منافع مشترکی که بین ایران و مصر است تعامل کنیم. منتها متأسفانه این رایزنی‌ها به علت تأثیرات منفی برخی کشورهای منطقه بر مصر مقداری کاهش پیدا کرده است.

* همزمان با انتشار خبر دیدار وزیران خارجه دو کشور در نیویورک، خبر دیگری منتشر شد که بر اساس آن سامح شکری در موضع‌گیری نسبت به بحران سوریه، مواضعی نزدیک به ایران و در عین حال در تضاد با موضع عربستان سعودی را مطرح کرده بود (دفاع از راه حل سیاسی و نیز مخالفت ضمنی با برکناری فرمایشی بشار اسد). گویا همین مواضع هم سبب شد که مقامات عربستان در تماس با قاهره ناخشنودی خود را اعلام کرده و حتی مصر را تهدید به قطع کمک‌های مالی کنند. قاهره را در رویکرد مستقل‌اش درباره سوریه تا چه حد مستحکم می‌دانید؟

** خواسته حقیقی مصر درباره سوریه آن چیزی نیست که سعودی‌ها دنبال می‌کنند. موضع قاهره درباره سوریه نه تأکید بر لزوم سقوط نظام سوریه است و نه مبتنی بر تجزیه این کشور. حتی مصری‌ها بارها درباره تجزیه هشدار داده و از سوریه یکپارچه حمایت کرده‌اند. اما عربستان سعودی از ابزارهای بازی خودش استفاده می‌کند و با توجه به ضعف اقتصادی مصر و نیازش به کمک مالی در تلاش است که از این ابزارها برای تحمیل خواسته‌های خودش به مصر و کشاندن آن به گردابی که می‌خواهد در منطقه ایجاد کند، بهره بگیرد.

اما دستکم مشخص است که مصری‌ها نمی‌خواهند در موضوعات عربی به عنوان زیر مجموعه خواست‌های عربستان عمل کنند. آنها در داخل اتحادیه عرب جایگاه و نفوذ قدیمی خودشان را دارند و نمی‌خواهند این جایگاه را از دست بدهند. اما ریاض تلاش زیادی می‌کند که مصر را از این جایگاه دور کند و مواضع کشورهای عربی را در راستای خواسته‌های خود قرار دهد. اما جامعه و نخبگان مصر و نیزحاکمان فعلی مصر به این موضوع رضایت ندارند و می‌دانند که نباید بگذارند ابتکار عمل درباره موضوعاتی مانند سوریه، یمن و لبنان در اختیار عربستان سعودی قرار بگیرد. بنابراین باید امیدوار باشیم که تلاش‌های مصر برای تثبیت خودش به عنوان یک کشور تأثیر‌گذار در اتحادیه عرب به علت ضعف‌های متعدد مصر در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی از بین نرود. زیرا عربستان سعودی با سیاست‌های خطرناک خودش در منطقه می‌خواهد کاری کند که تروریسم در منطقه نهادینه شود و این به ضرر همه کشورهای منطقه است و در درون کشورهای عربی نیز مخالفان جدی خودش را دارد. مصر با توجه به جایگاه ژئوپلتیک‌اش می‌تواند مانع اصلی در برابر سیاست‌های خطرناک عربستان باشد.

* اما همزمان با انتشار نظرات شکری، «محمد مختار جمعه» وزیر اوقاف مصر در ریاض موضعی خوشایند سعودی‌ها گرفته بود. «آیا باید تفاوت نظر این وزیران مصری را جدی گرفت؟ اگر فرض را بر این بگذاریم که مصر قطعاً راه خودش را از عربستان درمورد سوریه جدا کند، این اتفاق چقدر در تسریع بهبود بحران سوریه تأثیر می‌گذارد؟

** البته راه مصر از راه عربستان درباره سوریه کاملاً جدا است و درباره یمن هم اختلافات جدی وجود دارد. اما درباره اینکه کدام یک از اظهارات سیاسی وزیران مصری را باید جدی گرفت به نظر من باید هر دو را جدی بگیریم. مصر در مرحله‌ای قرار دارد که به علت ضعف‌های مالی ممکن است مجبور شود به رغم خواسته‌های کل نخبگان و شخصیت‌های مصری به خواست عربستان تمکین کند. اما اینکه کدام یک از مواضع به نهاد و آن خواسته‌های قلبی و درونی مصری‌ها نزدیک‌تر است؛ می‌توانم بگویم که مصری‌ها نه از لحاظ اجتماعی و نه از لحاظ سیاسی و فرهنگی هیچ گاه به خودشان اجازه نمی‌دهند به عنوان یک کشور تحت سیطره عربستان قرار گیرند. هر دولت یا حکومتی در مصر این امتیاز را به عربستان بدهد، این امتیاز بسیار شکننده است و با کوچکترین تغییر وضعیتی در مصر این جریان تبعیت عربستان بسرعت قطع می‌شود و جای خودش را به نفرت و کینه از عربستان می‌دهد.

* ما چه کمکی می‌توانیم به تسریع بازگشت مصر به جایگاه اصلی‌اش و استقلال آن در برابر خواست عربستان داشته باشیم و مصر را به جبهه‌ای بیاوریم که بتواند همکاری بیشتری برای حل بحران‌های منطقه داشته باشد؟

** ما البته تمام تلاش‌های خودمان را در این باره انجام داده‌ایم. ایران نه به حکومت مرسی بدهکار است و نه به حکومت سیسی و مبارک. ایران در همه ادوار نهایت تلاش‌اش این بوده است که به دور از حضور هر رئیس حکومتی در مصر حسن نیت خود را برای کمک به مصر و برای خروج این کشور از دایره تبعیت امریکا یا عربستان و برای وجود یک مصر قوی مستقل که بر اساس منافع خودش تصمیم بگیرد نشان دهد. به طور مثال ایران همواره در زمینه همکاری‌های اقتصادی با مصر و حتی تمهیداتی درباره اعزام جهانگردان ایرانی به منظور کمک به اقتصاد مردم مصر مخالفتی نداشته است. حتی به رغم تهدیدات صریح عوامل عربستانی علیه حضور جهانگردان ایرانی در مصر، جمهوری اسلامی ایران برای اثبات کمک خود به اقتصاد مصر به این تهدیدات توجه نکرد و جهانگردان ایرانی سفر خودشان را به مصر شروع کردند. در همکاری‌های اقتصادی همواره این نیت وجود داشته است که این کمک جهت تقویت اقتصاد مصر در برابر کشورهایی است که سعی می‌کنند با سوء‌استفاده از ضعف مالی مصر سیاست خارجی این کشور را در اجاره خود در بیاورند.

http://www.iran-newspaper.com/newspaper/page/6327/10/153246/0

ش.د9502033