برجام برگشت‌ناپذير است

(روزنامه شرق ـ 1395/08/22 ـ شماره 2727 ـ صفحه 7)

مشاور لبناني‌تبار ترامپ با بيان‌اينکه «رئيس‌جمهور منتخب آمريکا، توافق هسته‌اي با ايران را به‌گونه‌اي تغيير خواهد داد که به‌ نفع کشورهاي زيان‌ديده از دخالت‌هاي تهران در منطقه باشد»، گفته است: «ترامپ در برنامه‌هاي انتخاباتي خود، تأکيد کرد از توافق هسته‌اي خوشش نمي‌آيد». مشاور ترامپ «پاره‌کردن برجام» را اقدامي تند توصيف کرده و توضيح داده است دولت جديد قصد بازبيني در اين توافق را دارد. به گفته او: «ممکن است مذاکره درباره برخي بندهاي توافق، تکرار شده و دوباره به کنگره آمريکا ارسال شود».

آن‌طور‌که مشاور سياست خارجي ترامپ گفته، او نيز مانند بسياري از جمهوري‌خواهان تندرو، اعتقاد دارد واشنگتن همه چيز را بدون دستاورد ويژه‌اي، به ايران تقديم کرده است. وليد فارس مدعي شده در توافق هسته‌اي، منافع کشورهاي عربي همسايه با ايران در نظر گرفته نشده؛ در‌حالي‌که اين کشورها در سايه تهديدات روزافزون ايران، جزئي از هرگونه ترتيبات مرتبط با اين پرونده هستند.

مشاور ترامپ با اشاره به اينکه با متحدان و شرکاي خود براي بررسي نحوه تعامل با نقش ايران نشست برگزار خواهند کرد، گفته است روابط واشنگتن با کشورهاي عربي، در دوره ترامپ بهبود می‌یابد.

ظريف: برجام به نفع همه است

او ضمن بيان اين توضيحات پيرامون سياست خارجي ترامپ، از کساني که نگران اظهارات جنجالي ترامپ در اين حوزه هستند، خواسته است درک کنند که اينها اظهارتي در چارچوب تبليغات انتخاباتي بوده است. اين درحالي است که بيان آن‌ حرف‌هاي پيش از انتخابات و اين اظهارات بعد از انتخابات، نگراني درباره سياست خارجي ترامپ را ناگزير کرده است. از همين رو، وزير خارجه کشورمان حين سفر خود به اروپاي شرقي، لازم ديده است بار ديگر بر ضرورت پايبندي به برجام، تأکيد کرده و به طور تلويحي درباره عواقب زيرپا‌گذاشتن آن، هشدار دهد. محمد‌جواد ظريف روز گذشته، بعد از ملاقات با لوبومير زائورالک، همتاي چکي خود، در جمع خبرنگاران با تأکيد بر اينکه همه طرف‌هاي برجام بايد به آن پايبند باشند، گفت: «برجام به درد همه مي‌خورد؛ اما به اين معنا نيست که ايران گزينه‌اي ديگر نداشته باشد. جمهوري اسلامي ايران مي‌خواهد به برجام متعهد بماند و اين به نفع همگان است».او به چشم‌انداز آينده توافق هسته‌اي ايران و ١+٥ اشاره کرد و گفت: «برجام يک توافق بين‌المللي است، همه طرف‌ها بايد به آن پايبند باشند و تنها يک توافق دوجانبه محسوب نمي‌شود. برجام يک توافق‌نامه چندجانبه منطقي است که به تصويب شوراي امنيت سازمان ملل رسيده است. هرچند آمريکا به بخشي از تعهدات عمل نکرده است؛ اما ما به طور کامل به تعهدات خود عمل کرده‌ايم».

رئيس دستگاه ديپلماسي تصريح کرد: «ما اعتقاد داريم برجام يک قرارداد منطقي است. ترجيح اين است که به درد همه مي‌خورد؛ اما به اين معنا نيست که ايران گزينه‌اي ديگر نداشته باشد. ايران مي‌خواهد به برجام متعهد بماند و به نفع همگان است به تعهدات برجام مثبت عمل کنند».گفتني است ظريف، روحاني و ديگر مقامات ايراني بلافاصله بعد از مشخص‌شدن نتيجه انتخابات و پيروزي ترامپ، درباره تأثير اين انتخابات بر اجراي برجام، صحبت کرده بودند. وزيرخارجه کشورمان که در روماني به سر مي‌برد، در نخستين واکنش خود، گفت: «مهم آن است که رئيس‌جمهوري آينده آمريکا موظف به رعايت تعهد چندجانبه برجام است». او ابراز اطمينان کرد: «جامعه بين‌المللي نيز اين توقع را از ايالت متحده آمريکا خواهد داشت».

حسن روحاني، رئيس‌جمهوری کشورمان، نيز با تأکيد بر اينکه «نتيجه انتخابات آمريکا اثري در سياست‌هاي جمهوري اسلامي ايران ندارد»، گفته بود: «عزت و استقلال ايران در اين است که مواضع ما فقط از خواست و اراده مردم ايران اثر مي‌پذيرد و با تغييرات در دولت‌هاي خارجي، تغيير نمي‌کند». او با اعلام اينکه «امروز ديگر آمريکا به‌هيچ‌وجه بيش از گذشته توانايي استفاده از ايران‌هراسي و ايجاد اجماع جهاني را عليه ايران ندارد»، گفت: «سياست ايران در تعامل سازنده با جهان و شکسته‌شدن تحريم‌هاي هسته‌اي، روابط اقتصادي ايران با همه کشورها را در يک مسير رو به رشد و برگشت‌ناپذير قرار داده است».

روحاني تأکيد کرد هوشمندي ايران در توافق هسته‌اي، اين بود که برجام را نه به عنوان توافق با يک کشور يا يک دولت، بلکه به عنوان يک قطع‌نامه شوراي امنيت سازمان ملل، تثبيت کرد که با تصميم يک دولت نمی‌توان آن را تغيير داد.

موگريني: ترامپ نمي‌تواند برجام را لغو کند

ظريف تنها کسي نيست که در ٤٨ ساعت گذشته لازم دانسته درباره مزاياي برجام براي همه کشورها صحبت کرده و تأکيد کند برجام يک قرارداد دوجانبه ميان ايران و آمريکا نبوده است. فدريکا موگريني، مسئول سياست خارجي اروپا نيز همين ضرورت را احساس کرده و بعد از پيروز ترامپ با تأکيد بر اينکه «برجام توافقي دوجانبه ميان تهران و واشنگتن نيست» گفته است «ترامپ نمي‌تواند آن را لغو کند».

او به شبکه سي‌اِن‌اِن گفت: «توافق هسته‌اي با ايران يک توافق دوجانبه ميان آمريکا و ايران نيست، بلکه توافقي چندجانبه است که من همچنان به عنوان رئيس کميسيون مشترک موظفم درباره پايبندي تمام طرف‌هاي اين توافق تضمين دهم».

موگريني افزود: «توافق هسته‌اي در چارچوب شوراي امنيت سازمان ملل انجام شده و يک مسئله دوجانبه يا ملي نيست».

ميخائيل چوداکوف، معاون روسي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز روز پنجشنبه در همين باره سخن گفت و با تأکيد بر اينکه «برجام به عنوان يک پيمان معتبر بين‌المللي با ايران برگشت‌ناپذير است»، خاطرنشان کرد: «آژانس بين‌المللي انرژي اتمي يک سازمان فني است و هيچ ارتباطي با سياست ندارد و من شخصا معتقدم نمي‌توان باور کرد چنين توافقي برگشت‌پذير باشد».

واشنگتن: همه چيز ممکن است

نگراني درباره آينده برجام وقتي جدي‌تر مي‌شود که مي‌بينيم اظهارت ترامپ علاوه بر مقامات ايراني، اروپايي و مسئولان آژانس، خود آمريکايي‌ها را نيز به فکر انداخته و دلواپس کرده است. دلواپسي آنها به قدري است که مارک تونر، سخنگوي وزارت خارجه اين کشور در نخستين کنفرانس مطبوعاتي خود بعد از مشخص‌شدن نتايج انتخابات، تعليق توافق هسته‌اي ايران در دوران ترامپ را محتمل دانست. به گفته او «با توجه به اينکه ترامپ در کمپين خود گفته بود در صورت پيروزي توافق هسته‌اي ايران را تعليق خواهد کرد، اين احتمال وجود دارد که وي دست به چنين اقدامي بزند».تونر که در پاسخ به پرسشي درباره احتمال لغو توافق هسته‌اي با ايران از طرف دولت ترامپ گفت: «همه چيز ممکن است»، ادامه داد: «خروج آمريکا از توافق هسته‌اي اگرچه مطلوب نيست، اما از نظر حقوقي امکان‌پذير است. توافق هسته‌اي با ايران توافقي است که هر يک از طرف‌هاي امضاکننده مي‌تواند از آن کنار بکشد».سخنگوي وزارت امور خارجه آمريکا، درعين‌حال گفت خروج از توافق هسته‌اي مي‌تواند پيامدهاي زيادي داشته باشد. بااين‌حال او تأکيد کرد صحبت‌هايش در حد فرضيات است و اکنون براي صحبت‌کردن درباره تصميم‌هاي ترامپ در دوران رياست جمهوري‌اش هنوز زود است.

مشاور ترامپ: رويکرد قاطعانه‌تر

همه نگراني‌ها درباره سياست خارجي ترامپ پيرامون ايران و برجام نيست و موضوعات ديگري مثل مسائل منطقه، ارتباط آمريکا با کشورهاي عربي و روسيه را نيز دربر مي‌گيرد. مشاور ترامپ در مصاحبه خود اظهاراتي نيز درباره مبارزه با داعش داشت مبنی بر اینکه اولويت اول سياست خارجي دولت آينده آمريکا اين مسئله خواهد بود. او گفت رويکرد دولت ترامپ در اين زمینه با دولت فعلي آمريکا متفاوت و «غيريکجانبه و قاطعانه‌تر» خواهد بود. وليد فارس همچنين گفت دولت آينده آمريکا ائتلافي را با کشورهاي عربي تشکيل خواهد داد و سيستم دفاعي اروپایيان را براي مقابله با تروريسم به کار خواهد گرفت. او درباره همکاري با روسيه نيز گفت: «البته که او با روس‌ها صحبت خواهد کرد، اما اين به معني تقسيم دنيا با روسيه نيست».مشاور ترامپ افزود: «اولويت اول آمريکا تشکيل ائتلافي با کشورهاي ميانه‌رو عرب است و ما به کشورهايي مانند کشورهاي حاشيه خليج [فارس]، اردن و مصر نظر داريم».

گفتني است وليد فارس در واکنش به اظهارنظر مصاحبه‌کننده که يادآور شد چنين ائتلافي در حال حاضر هم وجود دارد، گفت: «کاش چنين بود، اما بسياري از ديپلمات‌هاي عرب مي‌گويند مايل بوده‌اند چنين نيروي هوايي مشترکي را [با آمريکا] براي جنگ عليه تروريسم داشته باشند، اما دولت اوباما گفت نه، ما نمي‌خواهيم شما در سوريه يا عراق باشيد... به خاطر توافق با ايران؛ به همين علت هم بخش اعظم نبرد [عليه داعش] در عراق از سوی شبه‌نظاميان طرفدار ايران صورت مي‌گيرد».

شعارهاي انتخاباتي ترامپ

گفتني است سياست‌خارجي ترامپ از همان وقتي موجب نگراني شد که در نخستين مناظره انتخاباتي خود به‌شدت از توافق هسته‌اي ايران انتقاد کرد. او اين توافق را يکي از «شاهکار‌هاي سياست خارجي هيلاري کلينتون» ناميد و مدعي شد ايراني‌ها که داشتند سقوط مي‌کردند و زير فشار تحريم خفه مي‌شدند، با استفاده از اين توافق به يک قدرت بزرگ بدل خواهند شد. فقط برجام نبود که او را عصباني مي‌کرد؛ او از پرداخت ٤٠٠ ميليون دلار پول نقد به ايران نيز بسيار گله‌مند بود و اوباما را متهم مي‌کرد اين پول را به عنوان «باج» داده تا شهروندان آمريکايي را آزاد کند. رويارويي ميان قايق‌هاي تندرو ايراني و ناوهاي آمريکايي در خليج فارس نيز موضوع ديگري بود که به ترامپ فرصت داد مواضع ضدايراني خود را به نمايش گذاشته و بگويد اگر رئيس‌جمهوري شود در اين‌گونه موارد به قايق‌هاي ايراني شليک مي‌کند.

او درباره مسائل منطقه نيز اظهاراتي کرد که به گمان برخي از تحليلگران مسائل سياسي اگر عملي شود، مي‌تواند به تغيير موازنه قدرت در خاورميانه به نفع ايران انجامد. ترامپ گفته بود: «ما مي‌خواهيم از شر داعش خلاص شويم؛ روس‌ها هم همين را مي‌خواهند؛ خب پس بگذاريد آنها اين کار را بکنند؛ چه مشکلي با اين موضوع داريد؟ ما چرا بايد نگران اين درگيري نظامي روس‌ها در سوريه باشيم؟» و از سوي ديگر با نگاهي انزواطلبانه گفته بود: «آمريکا نمي‌تواند پليس دنيا باشد و ‌ميلياردها دلار براي کشورهاي ديگر هزينه کند؛ درحالي‌که آنچه را ما نياز داريم، نمي‌دهند». او حتي دخالت تمام‌عيار آمريکا در خاورميانه به سود متحدان منطقه‌اي را رد کرده و در آگوست ٢٠١٥، گفته بود: «دولت‌هاي عرب خليج فارس بايد به آمريکا پول دهند؛ چراکه بدون حمايت آمريکا وجود نداشتند». براساس همين اظهارات بود که برخي سياست خارجي او را به نفع ايران ارزيابي کردند و برخي ديگر گفتند پيش‌بيني‌ناپذيربودن ترامپ اوضاع را براي ايران سخت‌تر مي‌کند.

ديگر نکته درخور توجه در مواضع ترامپ، اظهارات ضداسلامي‌اش بود که به گمان برخي شمشير دولبه‌اي براي تهران به حساب مي‌آيد. او دولت‌هاي سني و نه ايران را تجسم اسلام راديکال معرفي کرده بود و برخي از تحليلگران مسائل بين‌الملل اين موضوع را چرخشي معنادار و مثبت به سوي ايران تلقي کردند. گروه ديگري از تحليلگران نيز اگرچه پيروزي ترامپ را با پايان نبرد سوريه و بحران خاورميانه برابر مي‌دانستند، با استناد به اينکه بيگانه‌ستيزي و تشديد حضور دشمني خارجي بخش جدايي‌ناپذير از سياست خارجي آمريکاست، اعتقاد داشتند ترامپ از فرداي نابودي داعش، دشمن ديگري جايگزين مي‌کند و دراين‌ميان گفتمان «ايران مانند ام‌القراي اسلام»، ايران را به دشمن بعدي آمريکا تبديل مي‌کند. رگه‌هايي از اين احتمال در اظهارات پيش از انتخابات ترامپ ديده مي‌شد. همان وقت که در مناظره آخر، آزادي موصل را به نفع ايران دانست. او با تأکيد بر اينکه از حضور سربازان آمريکايي در عراق پشتيباني نمي‌کند، از اعلام قبل از موعد آماده‌سازي‌ها براي آغاز عمليات موصل انتقاد کرد و مدعي شد ايران، پيروز اصلي نبرد موصل خواهد بود. او با بيان اينکه ايران بايد از آمريکا به خاطر آزادشدن موصل تشکر کند، مدعي شد تهران از تصرف موصل نفع مي‌برد و به خاطر اين موضوع از واشنگتن سوءاستفاده مي‌کند تا به اين ترتيب به طور تلويحي حتي با آزاد‌سازي موصل نيز مخالفت کند.

http://www.sharghdaily.ir/News/107597

ش.د9503965