گرجستان و اوکراین پشت درهای ناتو

سیدبهزاد ‌اخلاقی

اولین جلسه ناتو در سال 1949، مدتی پس از پایان جنگ جهانی دوم یعنی زمانی که آمریکا و اتحاد شوروی مبارزه ایدئولوژیک خود را در جهان پس از جنگ، آغاز کرده بودند و هر کدام با اتحادها و پیمان‌‌های منطقه‌ای جهان پس از جنگ را به دنیای دوستان و دشمنان تقسیم می‌کردند، برگزار شد. ابتکار پیمان ناتو توسط یانکی‌ها، به متحدان غربی خود در اروپا ارائه شد و کشورهای انگلستان، آلمان غربی؛ فرانسه و ایتالیا در گام اول همراه برادر بزرگتر خود آمریکا، گام در راه اولین پیمان نظامی بعد از جنگ جهانی دوم نهادند. ناتو در سال‌های حیات خود تا قبل از پایان جنگ سرد، وظیفه اصلی خود را مبارزه با نیروی نظامی اتحاد جماهیر شوروی و پیمان ورشو و دفاع از اروپای غربی قرار داد. اما بعد از سال 1991 با عدم استراتژی برای ادامه حیات خود مواجه شد، که این شرایط اعضای ناتو را به باز تعریف اهداف و تعیین استراتژی جدید، برای ادامه حیات این اتحادیه نظامی واداشت. در این باز تعریف حوزه فعالیت ناتو از اروپا به مناطقی که از حیث اهمیت دارای درجه یک (اروپا و آمریکای ‌شمالی) و درجه دو (مناطقی که اروپا آمریکا در آن منافع حیاتی دارند) تقسیم شد. در همین راستا بود که ناتو بعد از سال 1991 درگیر دو جنگ بزرگ شد؛ که یکی از آنها با پیروزی و دیگری کماکان بلاتکلیف است. جنگ یوگسلاوی با پیروزی ارتش ناتو به رهبری آمریکا همراه بود؛ که البته در مورد این جنگ نیز حرف‌ها و حدیث‌های فراوانی وجود دارد. اما جنگ دوم ناتو که از سال 2001 میلادی و پس از اقدامات 11 سپتامبر در  افغانستان آغاز شد، اولین جنگ ناتو خارج از مرزهای اروپا بود که هنوز ادامه دارد و نه تنها نتوانسته است آنچه که معضل "تروریسم" و "بنیاد‌گرایی ‌اسلامی" خوانده می‌شود را ـ به عنوان هدف اصلی ناتو برای جنگ حل کند ـ بلکه باعث شد تا افغانستان به عنوان محلی برای پرورش تروریسم و منطقه‌‌ای خطرناک، کماکان به عنوان بحث اصلی محافل سیاسی و نظامی جهان باقی بماند. با مقدمه فوق نگاه کودتاهی خواهیم داشت به جلسه سران ناتو که در بخارست رومانی طی روزهای دوم تا چهارم آوریل 2008 برگزار شد. این جلسه با موضوعات مختلفی از جمله پذیرش اعضای جدید، سپرموشکی آمریکا و ادامه حضور نظامی ناتو در افغانستان برگزار شد و 26 عضور ناتو در این جلسه تلاش کردند تا اختلافات درونی خود را سطحی جلوه داده و معضلات پیش ‌روی این سازمان نظامی را بی‌اهمیت و قابل حل نشان دهند.

در گام اول اعضای ناتو با پیوستن دو کشور "آلبانی" و "کرواسی" به این اتحادیه نظامی موافقت کردند و سپس در مورد پیوستن دو کشور "گرجستان" و "اوکراین" به این سازمان به بحث و تبادل‌نظر پرداختند. "جرج ‌بوش" رئیس‌جمهور آمریکا به عنوان حامی اصلی طرح پیوستن این دو کشور به ناتو، به همراه لهستان و اعضای شرقی ناتو از پیوستن گرجستان و بخصوص اوکراین، در این اتحادیه حمایت کرده و سعی کردند دیگر اعضای قدرتمند ناتو (آلمان و فرانسه) را نیز متقاعد کنند تا با پذیرش این دو کشور اروپای شرقی موافقت کنند. اما آلمان و فرانسه با این اقدام ناتو مخالفت بوده و علاقه‌ای به بحرانی کردن روابط خود با "روسیه‌" – به عنوان یک شریک اقتصادی و آلتر ناتیوی در مقابل یک جانبه‌گرایی آمریکا ـ نشان ندادند. با توجه به آنکه روسیه مخالفت خود را پیوستن این دو همسایه‌اش به ناتو بارها اعلام کرده بود، اما جرج‌ بوش در "کیف" تاکید کرد: "اوکراین می‌تواند عضوی فعال در قالب ناتو باشد". البته این در حالی است که 61 درصد از مردم اوکراین با حضور کشورشان در میان اعضای ناتو مخالفند. در مورد "گرجستان" وضع به گونه‌ای دیگر است. مردم این کشور با حضور کشورشان در میان اعضای ناتو مخالفند. در مورد "گرجستان" وضع به گونه‌ای دیگر است. مردم این کشور با حضور در قالب ناتو موافقند،‌ اما شرایط مرزی و داخلی در گرجستان به گونه‌ای است که این کشور قادر به انجام تعهداتش در ناتو نخواهد بود. در حدود 47 درصد از خاک گرجستان که شامل دو جمهوری "اوستیا" و "آبخازیا" است، تحت حاکمیت مرکزی قرار ندارد و این ایالت‌ها، به صورت جمهوری‌های خودمختار به حیات سیاسی خود ادامه می‌دهند. در این شرایط، اعضای ناتو بررسی عضویت این دو کشور را به بعد از انتخابات گرجستان، که قرار است در می 2008 برگزار شود، موکول کرده و اعلام کردند که پیوستند "اوکراین" و "گرجستان" در جلسه "وزرای دفاع ناتو" که قرار است دسامبر 2008 برگزار شود،‌ بررسی خواهد شد. در مورد جنگ افغانستان نیز اعضای ناتو بر افزایش نیروی نظامی در افغانستان تاکید کرده و فرانسه اعلام آمادگی کرد، تا 1000 سرباز تازه نفس وارد خاک افغانستان کند، این در حالی است که نیروهای کاندایی که در افغانستان حضور دارند باید تا سال 2011 این کشور را ترک کرده و البته نیروهای آلمانی حاضر در شمال افغانستان، که در حال حاضر منطقه‌ای آرام محسوب می‌شود، قرار است در عملیات بیشتری شرکت کنند. نباید از نظر دور داشت که جنگ افغانستان با هزینه‌ آمریکا در حال ادامه است و ایالات متحده در تلاش است تا نقش خود را در افغانستان کاهش داده و اروپاییان را بیش از این، در این جنگ به بازی بگیرد. بسیاری معتقدند؛ استراتژی اصلی آمریکا در قبال ناتو استفاده از آن به عنوان یک "بازوی قدرتمند" برای حفاظت از هژمونی آمریکا، با هزینه دیگران است که به نظر می‌رسد ایالات متحده، تاکنون به این هدف نائل شده است.

 در بیانیه دیگری، اعضای ناتو در مورد سپر موشکی که قرار است در جمهوری چک و لهستان نصب شود، اعلام کردند که با این طرح موافقند و ناتو از چنین طرح‌های که سطح امنیتی در اروپا را افزایش خواهد داد، دفاع می‌کند. در مورد جهت‌گیری کشورهای آسیای میانه به سمت غرب نیز باید گفت ازبکستان به دلیل بروز خطر در مرزهای جنوبی خود از سوی عرب افغان‌ها و اسلام‌گرایان افراطی ترجیح داده است تا روابط خود را با ناتو گسترش دهد. از سوی دیگر "تاجیکستان" می‌کوشد تا دستگاه دیپلماسی خود را تقویت کرده و روابط بهتری را با غرب برقرار کند. همچنین جمهوری آذربایجان نیز در تلاش بود تا مساله "قره‌باغ" را در اجلاس ناتو مطرح کند، که به دلیل حضور ارمنستان در "پیمان تاشکند" و البته لابی قدرتمند "ارمنی‌ها" در اتحادیه اروپا آمریکا بحث در مورد "قره‌باغ" را منتفی شد. در مورد "مقدونیه"، "یونان" با وتو کردن طرح پیوستن این کشور به ناتو باعث شد تا پوستن به این اتحادیه منوط به تغییر نام جمهوری مقدونیه باشد، که به نظر می‌رسد این کشور نام خود را تغییر دهد. تمام اعضای گروه موسوم به "گوام" در اجلاس ناتو در "بخارست" حضور داشتند، که اولین سخنران در میان این 4 کشور که شامل گرجستان، اوکراین، مولداوی، و آذربایجان است، رئیس‌جمهور مولداوی "ولادیمیر‌ وارونین" بود. او وعده داد که در آینده‌ای نزدیک کشورش را متحده کرده و به مردم مولداوی اطمینان خاطر داد که در نشست ناتو، نقطه نهایی در مسئله حل مناقشه جمهوری برسمیت شناخته نشده "پریدنسترویه" گذاشته خواهد شد. حضور رئیس‌جمهور روسیه دراین اجلاس حائز اهمیت بود، البته به نظر می‌رسید در داخل "کرملین" نظرهای متناقضی درمورد پذیرفتن دعوت توسط "ولادیمیر ‌پوتین" مطرح است، اما بلاخره پوتین این دعوت را پذیرفت. در همین راستا، گروهی در روسیه در اظهارنظری متفاوت اعلام کردند حضور ولادیمیر پوتین برای دلگرمی شرکای اروپای روسیه، به خصوص آلمان و فرانسه بوده است. در حالی که سخنرانی ولادیمیر پوتین می‌توانست، مانند کنفرانس امنیتی مونیخ بسیار تند باشد، اما پوتین اعتراضات خود را صرفا، قبل از جلسه اعلام کرد و سران ناتو نیز به سخنان او گوش فرا دادند. پوتین از اجلاس ناتو با رضایت کامل خارج شد، زیار اعضای ناتو با عضویت گرجستان و اوکراین مخالفت کرده و پوتین نیز مباحث خود را برای روز یکشنبه زمانی که او میزبان جرج‌بوش است باقی گذاشت. این سفر جرج‌بوش به "سوجی" روز یکشنبه 18 فرورودین در شرایطی برگزار می‌شود که روابط روسیه و آمریکا درماههای اخیر و بعد از رسمیت شناخته شدن استقلال "کوزوو" بر خلاف نظر روسیه، وارد فاز تازه‌ای از مجادله در عرصه جهانی شده است. همچنین می‌توان یکی دیگر از علل تیرگی روابط میان آمریکا و روسیه را، مواضع روسی آمریکا و متحدانش، و مخصوصا حمایت آمریکا از پیوستن اوکراین به ناتو، در  اجلاس بخارست، دانست.

درمورد پیوستن "اوکراین" به ناتو و شرایط داخلی این کشور باید این نکته ذکر شود که به دلیل آنکه اکثریت جمعیت اوکراین با حضور این کشور در ناتو مخالفند، احتمال تجزیه اوکراین و این که این کشور به صورت دو پارچه، همان‌طور که این طرح در جریان انتخابات سال 2006 مطرح شد،  وجود داشته و دور از انتظار نیست که این مساله برای اوکراین تبدیل به بحرانی داخلی شود. زیرا جمعیت شرقی اوکراین "روس‌تبار" بوده و این بخش صنعتی حامی روابط نزدیک‌تر با روسیه برای پیوندهای اقتصادی باقی مانده از زمان شوروی است و البته نباید فراموش کرد که بسیاری در اوکراین، آمریکا و ناتو را دشمن خود می‌دانند. اجلاس سران ناتو در "بخارست" در آستانه 50 سالگی این پیمان نظامی، پیام‌های مختلفی را در برداشت. یکی از مهمترین این پیام‌ها کاهش قدرت آمریکا در میان متحدان اروپای‌اش و البته نقش غیر‌قابل انکار "روسیه" در معاهدات جهانی بود. در اعضای ناتو با توجه به نقش روسیه در امنیت اروپا تلاش کردند تا موازنه قوا در اروپا را بر هم نزنند، زیرا  این تغییر در حالتی که روسیه درتلاش است تا به صورت مشروط خود را به اروپا نزدیک کند، می‌تواند امنیت اروپا را بیش از پیش تحکیم بخشد. با توجه به خارج شدن روسیه از پیمان CFE و همچنین نگرانی‌های روسیه در مورد استقلال "کوزوو" هر کدام از این موضوعات، روابط روسیه و اروپا را وارد چالشی تازه کرده‌اند و قطعاً هر تصمیم نسنجیده‌ای، موازنه قدرت در اروپا را به شدت تحت‌ تاثیر قرار خواهد داد.