میزگرد امنیت در قفقاز

نگاه آذربایجان به امنیت قفقاز

آقای دکتر بهرام امیراحمدیان، عضو هیأت علمی مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز در این زمینه اظهار داشت:

ـ قفقاز جزو موضوعات اساسی بعد از فروپاشی بوده است و به جهت بحران‌های آن به یکی از مناطق حساس جهان تبدیل شده است.

ـ قفقاز در دوران جنگ سرد محل برخورد دو استراتژی بری و بحری و همچنین برخورد دو پیمان نظامی ناتو و ورشو بوده است.

ـ این منطقه اهمیت ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ترانزیت می‌تواند داشته باشد.

ـ جمهوری آذربایجان که از دو بخش نخجوان و آذربایجان تشکیل یافته، با شروع بحران قره‌باغ از 1998 راه زمینی این دو بخش قطع گردیده و 20 درصد از خاک این کشور توسط ارمنستان اشغال شده است.

ـ وابستگی تاریخی و فرهنگی این سرزمین به ایران علل نزدیکی به غرب می‌باشد و دولتمردان از این موضوع احساس خطر می‌کنند.

ـ جمهوری آذربایجان همواره احساس عدم امنیت کرده و در طول تاریخ متکی به قدرت‌های پیرامون بوده و الان به غرب و ساختارهای یورو و آتلانتیکی نزدیک می‌شود.

ـ دعوت آذربایجان از ناتو جهت حضور نظامی در شبه جزیره آبشرون که قابلیت کنترل شمال و جنوب خزر را دارد موازنه نظامی را برهم خواهد زد.

ـ آذربایجانی‌ها اعتقاد دارند غرب و شرکت‌های نفتی آن با سرمایه‌گذاری‌ در این کشور و به منظور حفظ سرمایه‌های خود امنیت را تأمین خواهند کرد.

ـ پیوند سه کشور ترکیه، آذربایجان و گرجستان حاکی از وجود رقابت‌ها در منطقه می‌باشد.

نگاه گرجستان به امنیت در قفقاز

آقای دکتر سیدرسول موسوی، رئیس مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز در این زمینه اظهار داشت:

تاکنون طرح‌های مختلف امنیتی برای منطقه مطرح شده است که در اینجا به طرح گرجستان می‌پردازیم.

ـ گرجستان طرح خانه مشترک قفقازی (قفقاز صلح‌خواه) که شکل جدیدی است را مطرح می‌کند.

ـ گرجستان کشوری تقسیم شده است و در داخل با مشکلات جدایی‌طلبی اوستیا، آبخازیا و اَجاریا مواجه است.

ـ دولت مرکزی با اپوزیسیون قوی گامسا خوردیا روبروست.

ـ عمده گرایش گرجستان به اروپا و آمریکاست و ضد روس و سیاست‌های روسیه می‌باشد و مسائل داخلی را ناشی از تحریکات روسیه می‌داند.

ـ گرجستان پایگاه حمایت از چچن‌ها است. تعداد 7000 نفر مهاجر چچن در دره پانکیسی حضور دارند.

ـ حضور نیروهای نظامی آمریکایی در گرجستان تحت عنوان مقابله با تروریسم و تروریست نشناختن چچن‌ها توسط آمریکا پارادوکسی را به وجود آورده است و آمریکا، ناتو و اروپا، روس‌ها را پشت کوه‌های قفقاز نگه داشته‌اند که البته روسیه از طریق ارمنستان سعی در جبران این مسأله دارد.

ـ با توجه به درگیری‌های منطقه اگر اتفاقی رخ دهد گرجستان خط مقدم این درگیری‌ها خواهد بود.

ـ گرجی‌ها می‌گویند تاکنون اندیشمندان قفقاز منطقه را از زاویه قومی دیده‌اند و اگر بخواهیم منطقه جدیدی داشته باشیم باید قوم‌مداری را به منطقه‌مداری تبدیل کنیم تا یک هویت قفقازی مانند اروپایی به وجود آوریم. این اندیشه باید ثبات منطقه و منافع مشروع همسایگان را مدنظر داشته باشد.

نگاه ترکیه به امنیت در قفقاز

آقای محمدحسین لواسانی، سفیر سابق ایران در ترکیه در این زمینه اظهار داشت:

ـ در طرح‌هایی که تاکنون مطرح شده‌اند هر کسی منافع خود را مدنظر داشته و کمتر به سه کشور قفقاز توجه داشته‌اند.

ـ دلایل اهمیت قفقاز زیاد است که برخی عبارتند از: سرزمین ربط‌دهنده دریای خزر به دریای سیاه می‌باشد، کریدور انتقال انرژی خزر از شرق به غرب است، محل افزایش توجه اروپا و آمریکاست، کوتاه‌ترین خط واصل اروپا و آسیاست، ارمنستان به خاطر مذهب آن‌ها مورد توجه غرب است، آذربایجان به خاطر شیعه و مسلمان‌ بودن مورد توجه ایران، ترکیه، گرجستان و آمریکا قرار دارد.

ـ تهدید در منطقه قفقاز واقعی نیست. به جز درگیری‌های منطقه‌ای بین آذربایجان و ارمنستان، عامل تهدیدکننده‌ دیگری وجود عینی ندارد. کشورهایی که القاء می‌کنند که در منطقه امنیت وجود ندارد به طور عمده روسیه و ایران را تهدید وانمود می‌کنند. این امر شاید پس از 11 سپتامبر شدت یافته است. به همین دلیل در طرح‌های امنیتی ارائه شده از 1991 تا 2002 نام ایران در طرح‌ها ذکر نشده و نام روسیه با احتیاط آمده است.

ـ گریز از روسیه به دلیل سابقه استیلای شنوروی بر این کشورهاست که به سوی آمریکا و اسرائیل گرایش یافته‌اند.

ـ آمریکا و اسرائیل ایران را به عنوان کشوری بنیادگرا و عامل تهدید در بین حکام منطقه تبلیغ کرده‌اند.

ـ مسأله انتقال انرژی خزر و انتخاب مسیرها و موانع خصمانه آمریکا نسبت به ایران این تهدید را بیشتر القا کرده است.

ـ ترکیه برای دور کردن رقابت ایران حمایت از کردهای این کشور و حزب‌الله آن را عنوان می‌کرد که با دستگیری اوجلان این بهانه‌جویی‌ها کاهش یافته است.

ـ ترکیه با آذربایجان روابط خود را مستحکم کرده و ترجمان نفوذ آمریکا در گرجستان شده است. آموزش نیروهای نظامی و تجهیز فرودگاه‌های مهم گرجستان را به عهده گرفته است.

ـ هدف ترکیه از نزدیکی با آذربایجان وجود دشمن مشترک ارمنی، به خاطر مطالبات ارضی نسبت به ترکیه و اختلافات سرزمینی با آذربایجان می‌باشد.

ـ موضوع انتقال نفت دریای خزر و اهمیت مسیر ترکیه برای طرفین نزدیکی استراتژیک آن‌ها را بیشتر می‌نمود.

ـ کنار گذاشتن نقش روسیه و کم‌رنگ‌تر کردن جایگاه ایران از اهداف دیگر ترکیه می‌باشد.

ـ طرح امنیتی ترکیه در قفقاز از طریق ارائه کمک‌های اقتصادی، کمک به پیشرفت و شکوفایی اقتصادی آن‌ها به منظور برقراری امنیت و کاهش تشنجات خواهد بود.

نگاه روسیه به امنیت در قفقاز

آقای نعمت‌الله ایزدی، سفیر سابق ایران در روسیه اظهار داشت:

ـ از دو سطح تحلیل تاریخی و معاصر باید به موضوع نگاه کنیم تا مشخص شود روس‌ها یک دید تاریخی داشتند که ادامه دادند و صرف نظر از تغییرات در تاکتیک‌ها زیاد تغییری نیافته است.

ـ دیدگاه تاریخی: اساساً دیدگاه امنیتی روسیه به جنوب موضوع است. منتها قفقاز در آن ویژگی پیدا کرده است. روس‌ها در کل جنوب کشورشان و مرزهای ایران عملکرد امنیتی مشترک داشته‌اند ولی به خصوص تا قبل از فروپاشی بر قفقاز متمرکز بوده‌اند.

ـ منطقه قفقاز حوزه تمدنی بسیار مهمی است و از لحاظ استراتژیکی و اتصال خزر به دریای سیاه غنی است.

ـ آغاز حرکت‌های قومی و جدایی‌طلبانه قزاقستان بود و سریع به قفقاز راه یافت و ادامه پیدا کرد که سرآغاز تفکر امنیتی روس‌ها در قفقاز گردید. نقاط بحرانی داخل شوروی چچن و این منطقه است و دیدگاه جدید امنیتی روسیه را بحران‌های منطقه تشکیل می‌دهند که اعتقاد دارند اصلاً نباید عقب‌نشینی کنند.

ـ روس‌ها در دیدگاه امنیتی نسبت به قفقاز، خزر را افزودند و برای آن طرح‌های جدیدی را مطرح کردند. روس‌ها به سایرین اجازه ندادند در این بحران‌ها نقش مثبت ایفا کنند و نقش مستقیم آن‌ها همواره آشکار بوده است.

ـ بعید است ما بتوانیم در این منطقه از دیدگاه ثبات به جایی برسیم. حتی در برخی مسائل اقتصادی، مگر روس‌ها ناتوان شوند یا منافع آن‌ها با این امر تأمین گردد.

ـ در عمل هیچ طرحی اجرا نخواهد شد، طرح آن‌ها یک به اضافه یک خواهد بود. یعنی ارتباط با تک تک این کشورها نه به صورت جمعی و مشکل اصلی روس‌ها بحث دخالت‌های فرامنطقه‌ای است.

دیدگاه ارمنستان به امنیت قفقاز

آقای جواد حیدری، کارشناس مسائل ارمنستان در این زمینه اظهار داشت:

ـ امنیت از دیدگاه ارمنستان بیشتر به خاطر موقعیت جغرافیایی آن می‌باشد.

ـ قره‌باغ برای ارمنستان دارای ارزشی استراتژیک بوده و مکمل ژئوپلیتیک این کشور است. عرض کم در جنوب این کشور قدرت دفاعی‌اش را گرفته است.

ـ مهم‌ترین دلیل درگیری‌ها حفظ حیات استراتژیک و تکمیل ژئوپلیتیک آن می‌باشد.

ـ ارمنی‌ها در همکاری با روسیه و ایران و حمایت از منافع ارمنی‌ها در سایر مناطق جهان سعی در تعریف امنیت خود دارند.

ـ ایروان ضمن جلوگیری از رقابت‌ کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای در کشور خود معتقد است برای پیشرفت ارمنستان ایجاد صلح و ثبات برای تمام بازیگران منطقه باید مدنظر قرار گیرد.

ـ ارمنستان طرح نظام امنیتی قفقاز که شامل تمامی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌گردد را ارائه داده است.

ـ بعد از واقعۀ 11 سپتامبر همکاری ارمنستان با ناتو (شورای مشارکت برای صلح) افزایش یافت و در مانور نظامی مشترک سال 2003 حضور می‌یابد که این از نگرانی ارمنی‌ها نسبت به امنیت خود سرچشمه می‌گیرد.

دیدگاه نسبت به آذربایجان

آقای علیرضا بیگدلی، معاون اداره کل اسناد و خدمات پژوهشی در این زمینه اظهار داشت:

ـ سیاست‌های قومی دولت‌های منطقه به شدت بر سیاستهای امنیتی تأثیرگذار بوده و هست.

ـ سیاست دولت آذربایجان یک‌دست‌سازی قومی در این کشور است. به زعم باکو هر جا که آذری‌ها زندگی می‌کنند آنجا آذربایجان است و این نکته‌ای است که ارمنی‌ها هم اعلام می‌کنند به ویژه در خصوص قره‌باغ.

ـ دو گرایش امنیتی در قفقاز وجود دارد. یکی ارمنستان که پایگاه‌های خود را در ایران و روسیه تشکیل داده و محور شمال ـ جنوب را تشکیل داده و دیگری آذربایجان با گرجستان و محور شرقی ـ غربی را شکل داده‌اند که جبهه‌گیری آن به سمت یوروآتلانتیک است و تا تحولی شکل نگیرد نمی‌توانیم به یک سیستم امنیتی واحد قائل باشیم.

ـ به طور کلی منطقه قفقاز یک منطقه امنیتی است و نوع روابط آن‌ها هم با کشورهای منطقه امنیتی است.

ـ علی‌اف با شناخت از مردم استراتژی نفت را مطرح کرد و سه عنصر حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی را در دستور کار خود داشت. با استراتژی نفت و درگیر کردن کشورهای غربی سعی در پیشبرد اهداف خود داشت که به محور شمال ـ جنوب برخورد.

ـ به نگاه سنتی به قفقاز باید بیشتر پرداخته شود.

ـ ما مجبور به کار با سه کشور قفقاز هستیم. هرچند از جانب خود آن سه کشور پذیرفته نیست.