چرا داعش از خاورمیانه سر برآورد؟

عفیفه عابدی|در حالی که جنایات اسراییل در غزه همه نگاه‌های جهانی را به خود جذب کرده است، در این سوی خاورمیانه گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام که حالا خود را دولت اسلامی می‌نامد و در کل موسوم به داعش است، در حال پیشروی و تسلط بر مناطق استراتژیک منطقه است. در این میان ضمن حمایت همه‌جانبه امریکا و برخی دولت‌های غرب از رژیم صهیونیستی در غزه، سکوت آنها در برابر پیشروی داعش سوال‌برانگیز است. صرف نظر از این نکته نیز آنچه مهم‌تر است این است که داعش در حال تبدیل شدن به ثروتمندترین گروه تروریستی جهان است. با این همه، یک نگاه عمیق‌تر نشان می‌دهد؛ اینجا نیز ضرب المثل «از ماست که بر ماست» شرح مناسبی برای خاورمیانه و داعش و مسلمانان باشد.

با فرض درست دانستن این تئوری‌ها که داعش ساخته و ملعبه دست امریکا و اسراییل است، واقعا دولت‌های اسلامی منطقه باید از خود بپرسند که چرا چنین زمینه‌یی در جهان اسلام برای شکل‌گیری گروه‌های تروریستی فراهم است؟ و حتی فرض درست بودن اینکه داعش ساخته و پرداخته برخی کشورهای اسلامی منطقه است نیز بسیار تاسف‌برانگیز‌تر است.

به هر حال شواهد نشان می‌دهد نطفه این توطئه در کشور عراق که یکی از نقاط استراتژیک منطقه است، شکل گرفته است و در این میان اختلاف‌های سیاسی در عراق همچنان بر گزینه نخست‌وزیری ادامه دارد و بخشی از کردهای این کشور به راهبری مسعود بارزانی بر طبل استقلال قومی می‌نوازند و حتی به بهانه مبارزه با داعش در سوریه، بارزانی دستور اعزام پیشمرگ‌های اقلیم کردستان عراق به کردستان سوریه را داده است.

و حالا خبر می‌رسد سازمان تروریستی داعش با شکست پیشمرگ‌های اقلیم کردستان، سه شهر دیگر عراق را تسخیر کرده و اکنون در ??? کیلومتری شمال بغداد مستقر شده‌اند و خود را برای حمله به پایتخت آماده می‌کنند. خبر تصرف سه شهر شمالی عراق توسط جریان تروریستی موسوم به داعش هولناک‌تر از آن است که گفته می‌شود این گروه تروریستی ظاهرا اکنون دولت اقلیم خودمختار کردستان را زیر فشار گذاشته است. داعش در صفحات اینترنتی خود اعلام کرده‌ که بسیاری از پیشمرگ‌های کردستان عراق را به قتل رسانده‌اند و در حاشیه شهرها چندین روستا را نیز به تصرف خود درآورده‌اند.

مقامات اقلیم خودمختار کردستان گزارش داده‌اند سه شهر شمالی عراق زُمّار، سِنجار و وانا به دست داعش افتاده است. داعش همچنین موفق شده بزرگ‌ترین سد آبی موصل و یک میدان نفتی را به همراه پالایشگاه آن زیر کنترل خود درآورد. این بزرگ‌ترین سد آبی عراق از نظر راهبردی بسیار پراهمیت است، زیرا در صورت انفجار این سد شهر، خطر سیل موصل را تهدید می‌کند و می‌تواند جان ده‌ها هزار نفر را در این شهر به خطر اندازد. سد موصل حدود ?? کیلومتری شمال این شهر واقع شده است. داعش همچنین دو میدان نفتی دیگر در شمال عراق واقع در منطقه زمار، را از اختیار پیشمرگ‌های کرد خارج کرده‌اند. این دو میدان در نزدیکی لوله‌های نفتی‌ای واقع شده که عراق را به ترکیه پیوند می‌زنند. سازمان ملل متحد اعلام کرده که در شمال عراق ??? هزار نفر آواره شده‌اند و در این منطقه تراژدی انسانی بزرگی در حال روی دادن است. در بیانیه سازمان ملل متحد آمده است که آوارگان به‌شدت به آب، غذا و دارو نیازمندند. سازمان ملل متحد به‌ویژه نگران تسلط داعش بر شهر سِنجار است. نیکلای ملادنوف، نماینده ویژه سازمان ملل متحد برای عراق در این باره گفت: «سازمان ملل به‌شدت نگران امنیت غیرنظامیان در این شهر است.»

اما نکته مهم دیگر این است که داعش با تصرف منابع نفتی شمال عراق در حال تامین منابع مالی برای جذب مزدوران بیشتر است. سال پیش نیز همزمان با رقابت گروه نصره و داعش در سوریه، گفته می‌شد داعش دستمزد بیشتری به تروریست‌های خود می‌دهد که البته این موضوع ریشه در چرخه فقر و تنگدستی مردمان منطقه و دولت‌های خودکامه و دست نشانده و فاسد دارد.

کارشناسان می‌دانند قدرت گرفتن داعش در عراق و خاورمیانه، این منطقه را با چالش جدی روبه‌رو و اختلافات مذهبی و قومیتی را پررنگ‌تر می‌کند. برخی ناظران سیاسی ابراز نگرانی می‌کنند که ادامه روند موجود ممکن است منجر به یک بحران سیاسی- امنیتی و منازعه فراگیر در منطقه شود. این مساله‌یی است که نه‌تنها اسلامگرایان بلکه برخی مخالفان اسلام را نیز نگران کرده است.

از چهره مخوف داعش تفسیرها و تحلیل‌های گوناگونی می‌شود؛ برخی این گروه را که خود نیز به جنایات علیه شیعیان معترف است؛ جنگ علیه شیعیان توصیف و سررشته آن را در کاخ سعودی جست‌وجو می‌کنند، برخی داعش را پروژه ضد اسلام از سوی امریکا و اسراییل قلمداد می‌کنند و برخی قدرت گرفتن این گروه را پروژه‌یی ترکیه‌یی برای تسلط بر منطقه و برخی حتی پروژه‌یی سوری می‌دانند. واقعیت این است که عرصه سیاست، عرصه راهبرد و تاکتیک است. تاکتیک‌هایی هستند که مانند رها کردن یک تیر از کمان گاهی غیرقابل مهار هستند. اما در کل باید گفت داعش حاصل یک فرآیند است و بیم آن می‌رود که همان‌گونه که تحولات گذشته، القاعده را تبدیل به سازمان انسانی بزرگ کرد، داعش را گسترده‌تر و قوی‌تر کند.

اگرچه دست‌های خارجی در ایجاد و تقویت داعش دخالت داشته باشد، اما زمینه ایدئولوژیک و اقتصادی- سیاسی لازم نیز برای این گروه فراهم است و از سوی دیگر شرایط نامناسب اقتصادی نیز زمینه را برای تطمیع و مزدوری افراد خشمگین فراهم کرده است. شرایط ناامن عراق نیز رویای مبارزه برای تامین امنیت را فراهم کرده است. چنانچه داعش از زمان شکل‌گیری در سال 2004 با وجود مقابله شدید دولت عراق و نیروهای بین‌المللی، با استفاده از این زمینه‌ها در حال گسترش است.

دوباره تکرار می‌کنم با فرض درست دانستن هر کدام از این تئوری‌ها داستان تاسف‌برانگیز است. اگر داعش ساخته و ملعبه دست امریکا و اسراییل است، واقعا دولت‌های اسلامی منطقه باید از خود بپرسند که چرا چنین زمینه‌یی در جهان اسلام برای شکل‌گیری گروه‌های تروریستی فراهم است؟ و حتی فرض درست بودن اینکه داعش ساخته و پرداخته برخی کشورهای اسلامی منطقه است نیز بسیار تاسف‌برانگیز‌تر است.