مذاکرات به کدام سمت می‌‌‌رود؟

پس از دور هشتم مذاکرات،معاون وزیر خارجه ایران نتیجه گفت‌وگوها را مثبت ارزیابی کرد. نماینده روسیه فراتر از اظهارات باقری شانس دستیابی به توافق را بسیار زیاد توصیف کرد. اگرچه سخنگوی وزارت خارجه آمریکا با لحن متفاوتی بنیادی بودن پیشرفت مذاکرات را زودهنگام ارزیابی کرد؛ اما این موضوع در بین افکار عمومی بازتاب زیادی داشته و به گمانی‌زنی‌هایی دامن زده است. با توجه به این گمانه‌ها و بررسی روندها و پیشران‌های گفت‌وگوهای وین، چهار تصویر احتمالی را می‌توان حدس زد. اول، توافق را بسیار نزدیک می‌بیند. سناریوی دوم ضمن اینکه حصول به توافق را عملی و شدنی می‌داند، اما زمان آن را نزدیک ارزیابی نمی‌کند. گمانه سومی هم در این ایام مطرح شده است که برخلاف دو ارزیابی مزبور موانع گفت‌وگوها به قدری زیاد می‌داند که چشم‌انداز مثبتی را نمی‌توان برای توافق در آینده پیش‌بینی کرد. در همین راستا، گمانه چهارم یا سناریوی بدبینانه‌ای هم وجود دارد که معتقد است گفت‌وگوها به بن‌بست خواهد رسید و برجام فرو خواهد پاشید!  در پاسخ به این پرسش که کدام از یک احتمالات و ارزیابی‌های موصوف، به واقع نزدیک‌تر است؟ در درجه اول باید گفت اظهارات دیپلماتیک طرف‌های برجام پس از هر دور از مذاکرات را نمی‌توان مبنای محکمی برای پیش‌بینی آینده گفت‌وگوها دانست. آنچه حائز اهمیت است، شناسایی پیشران‌های مؤثر در تداوم یا توقف مذاکرات است که مهم‌ترین پیشران‌ها عبارتند از:

چگونگی بازیگری 1+4. اینکه تا چه میزان خط مشی و مواضع این دولت‌ها برای حل منصفانه برجام باشد، تأثیر بسیاری بر روند موفقیت‌آمیز گفت‌وگوها دارد. روند رفتار طرف‌های غربی برجام، به طور مشخص فرانسه فراز و نشیب زیادی داشته است. آنها چه در دوره فشارهای حداکثری ترامپ و چه پس از پیروزی بایدن و همچنین در دور هفتم و آستانه دور هشتم مذاکرات هیچ گاه کنش سازنده‌ای از خود نشان نداده‌اند. همواره طرف آمریکایی‌ها را گرفته‌اند و به نوبت و به تناسب شرایط، نقش خرابکار و کارشکنی در مسیر مذاکرات را ایفا کرده‌اند. با وجود این، گفته می‌شود فضای گفت‌وگوها در نشست‌های دور هشتم مذاکرات، آرام بوده و این دولت‌ها متفاوت با قبل عمل کرده‌اند. در مقابل، روس‌ها و چینی‌ها در این دور از مذاکرات نقش‌آفرینی مثبت و فعال‌تری از خود نشان داده‌اند، به گونه‌ای که رسانه‌ها از دو جبهه کاملاً مشخص در مذاکرات وین خبر داده‌اند.

اقدامات کنشگران مؤثر غیربرجامی. کشورهای عربی منطقه، به ویژه عربستان سعودی و امارات، رژیم صهیونیستی و جریان‌های ضدانقلاب خارج‌نشین سه دسته از کنشگرانی هستند که میل شدید در تأثیرگذاری بر کیفیت نتیجه توافق وین دارند. این بازیگران اهرم‌های قابل توجهی برای تأثیرگذاری بر کاخ سفید، کنگره آمریکا و دولتمردان اروپایی دارند. روند کارشکنی و تخریب گفت‌وگوها از سوی آنها در گذشته بارها گفته شد. روند کنشگری این بازیگران از ابتدای شروع مذاکرات از سال 1400 و به طور مشخص از زمان آغاز گفت‌وگوهای جدید نیز نشان می‌دهد، آنها همه ظرفیت‌های خود را برای تضعیف گفت‌وگوها و تحقق برجام پلاس بسیج کرده‌اند. این عناصر انگیزه و ظرفیت هر نوع اختلال‌گری در یک توافق خوب و منصفانه برای ایران را دارند. بنابراین، اقدامات آنها در آینده، به مثابه رویدادهای شگفتی‌ساز است که می‌تواند وضعیت غیرمنتظره‌ای را در فرآیند مذاکرات ایجاد کند.

میزان اراده کاخ سفید. تردیدی نیست که طرف اصلی گفت‌وگوها کاخ سفید است. بنابراین، اراده دولت آمریکا، تعیین‌کننده است. در این خصوص، چند موضوع وجود دارد که آینده توافق به آنها بستگی دارد. اول، میزان تلقی تهدید از قابلیت‌های هسته‌ای ایران و اضطرار زمانی برای مهار آن از طریق دیپلماسی. دوم، میزان تداوم فشار حداکثری ترامپ برای تأثیرگذاری بر نتایج مذاکرات وین. سوم، میزان اراده کاخ سفید برای رفع همه تحریم‌ها و ارائه تضمین. چهارم، میزان توانایی مدیریت کنگره آمریکا. پنجم، میزان تأثیرپذیری از بازیگران مزاحم منطقه‌ای و...؛ وزن هر یک از این موارد می‌تواند سایر موضوعات را تحت تأثیر قرار دهد. روند مواضع مقامات کاخ سفید نشان می‌دهد، آنها به شدت از روند پیشرفت هسته‌ای ایران نگران‌تر شده‌اند و این نگرانی زمانی شدت بیشتر یافته است که هیچ راه حلی به جز دیپلماسی برای توقف آن را ندارند. به نظر می‌رسد، تمرکز سیاست‌های دولت سیزدهم برای حل مشکلات اقتصادی با ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای، به زودی دولتمردان واشنگتن را متقاعد کند که بهره‌گیری از تداوم فشار حداکثری ترامپ نه تنها هیچ کارآمدی ندارد؛ بلکه هزینه آن بیشتر و بیشتر شده است. میزان پایبندی ایران به خواسته خود درباره رفع همه تحریم‌ها به همراه تضمین‌های واقعی و ملموس در کنار پیشرفت برنامه‌های هسته‌ای، می‌تواند آمریکا را به رفتار محاسبه‌گرایانه درباره محور سوم بکشاند و به تأمین خواسته‌های ایران نزدیک کند.

اراده و خواسته‌های ایران و دیپلماسی هسته‌ای آن. دولت سیزدهم بارها اعلام کرد، اگرچه برجام در اولویت آن نیست؛ اما در مذاکرات جدی است. در عمل نیز با ارائه سندهای پیشنهادی و شرکت در مذاکرات با تیم 40 نفره این اراده را نشان داد. مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در شرایط آینده، پیشنهادهای ایران است. برخی فکر می‌کنند، خواسته‌های ایران حداکثری است و مانع از نتیجه‌بخشی توافق در آینده خواهد شد. در حالی که این خواسته‌ها مبتنی بر برجام و وضعیت خسارت‌باری است که پس از توافق برجام برای ایران رخ داده است و وضعیت پس از برجام به روشنی نشان داده است توافق بدون نتیجه واقعی، مطمئن و راستی‌آزمایی شده ارزشی ندارد. مبنا قرارگرفتن پیشنهادهای ایران در دور هشتم مذاکرات نشانه‌ای مثبت تلقی می‌شود، اما اینکه آمریکا و طرف‌های غربی تا چه میزان نسبت به بندهای اصلی آن انعطاف نشان خواهند داد، نکته کلیدی در ارزیابی آینده مذاکرات برای رفع تحریم‌هاست؛ زیرا اگر کاخ سفید تحت تأثیر مطلق اقدامات بازیگران مؤثر برجامی و غیربرجامی قرار نگیرد و نسبت به خواسته‌های سه‌گانه ایران انعطاف به خرج دهد، گفت‌وگوها تا قبل از پایان 1400 به نتیجه خواهد رسید.

نتیجه

به نظر می‌رسد با توجه به پیشران‌های فوق، سناریوی دوم از بین گمانه‌های دیگر از احتمال تحقق بیشتری برخوردار باشد؛ زیرا کاخ سفید و طرف‌های غربی توافق برجام را امری ضروری و فوری می‌دانند و از نظر آنها هیچ راهی جز توافق برجام وجود ندارد. در شماره 1029 صبح صادق در خصوص رمزگشایی اهرم طرف‌های غربی در مذاکرات هسته‌ای گفته شد که تنها اهرم مؤثر باقی مانده آنها عملیات روانی است. تیم هسته‌ای هم نشان داده است که در برابر فضاسازی‌های روانی آنها و دنباله‌های‌شان در داخل تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد و مقاوم است. خبرگزاری‌های غربی در ارزیابی خود از نشست‌های دور هشتم مذاکرات اعلام کردند که ایران بر خواسته‌های خود؛ از جمله دریافت‌های ضمانت پایبند است و همه طرف‌ها نیز این موضع تیم هسته‌ای را به رسمیت شناخته‌اند. در همین راستا، تحلیل شبکه خبری سی‌جی‌تی‌ان قابل توجه است که گفت: «دور هشتم مذاکرات در وین زمینه لازم برای توافق نهایی را ایجاد کرده است و اکنون نوبت آمریکاست که با دادن امتیاز به موفقیت مذاکرات کمک نماید.» بنابراین، حصول به توافق در آینده عملی و شدنی است؛ اما از حیث زمان با توجه به پیشران‌های ذکر شده سریع‌الوصول نیست. البته این واقعیت را نمی‌توان نادیده گرفت که بازیگران خرابکار در مسیر مذاکرات ممکن است رویدادهای مصنوعی را بیافرینند که مذاکرات از ریل واقعی خود خارج شود یا حصول نتیجه را به تأخیر بیفتد.