در حالی که عده‌ای در زمان دولت دوازدهم عضویت جمهوری اسلامی ایران را منوط به مباحث گوناگونی، ازجمله FATF کرده بودند، جمهوری اسلامی ایران در 13 تیرماه 1402 با تلاش دولت سیزدهم عضو رسمی سازمان همکاری شانگهای شد. عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان مذکور در حالی اتفاق افتاد که ایران هنوز در فهرست سیاه گروه اقدام مالی یا همان FATF قرار دارد.
واکاوی دو رویکرد بالا دو نوع دیپلماسی التماسی و دیپلماسی فعال منافع‌محور را نشان می‌دهد. اینکه هر نوع فعالیت در جمهوری اسلامی ایران را باید بر اساس شاخصه‌های غربی ارزیابی کرد، تفکر واداده‌ای است که هیچ‌گاه نفعی برای کشورمان نداشته و از این به بعد نیز نخواهد داشت. بر اساس مدل همکاری که برگرفته از اندیشه استکباری آنهاست، همکاری با هر کشوری باید در راستای منافع آنها صورت گیرد و آن کشور یا آن قرارداد زمانی برای غرب اعتبار خواهد داشت که منافع غرب را تأمین کرده باشد. برای نمونه، می‌توان به برجام اشاره کرد. عضویت در سازمان همکاری شانگهای به معنای پایان بن‌بست دیپلماسی برای ایران است؛ به گونه‌ای که در سال‌های اخیر غرب از طریق برجام رویکرد مشغول‌سازی ایران را به کار گرفته بود تا با خرید زمان، اجازه بسط دیپلماسی را به ایران ندهد.
مؤلفه‌های سازمان همکاری شانگهای
سازمان همکاری شانگهای با ۹ کشور عضو اصلی، سه کشور عضو ناظر، ۹ کشور شریک گفت‌وگو، چهار کشور و نهاد بین‌المللی به عنوان اعضای میهمان، بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌ای در جهان تعریف می‌شود. اضافه شدن جمهوری اسلامی ایران به جمع اعضای رسمی این سازمان منطقه‌ای، کف ترازوی این سازمان را در معادلات گوناگون بین‌المللی بیش از پیش سنگین‌تر خواهد کرد.
جمعیت، گستره جغرافیایی و تولید ناخالص ملی
۹ کشور عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای بیش از ۴۰ درصد جمعیت ۷/۷ میلیارد نفری جهان را در خود جای داده‌اند. این کشورها همچنین ۶۰ درصد از کل جغرافیای منطقه اوراسیا را به خود اختصاص داده و بیش از ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی(GDP) جهان در اختیار کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای است.
قدرت اقتصادی نوظهور
حضور قدرت‌های بزرگ و نوظهور اقتصادی، نظیر چین، هند و روسیه در سازمان همکاری شانگهای و به تازگی هم پیوستن ایران به منزله یکی از مهم‌ترین قطب‌های نفت و گاز جهان به این سازمان، سبب شده است تا سازمان همکاری شانگهای قدرتی برتر در عرصه اقتصادی در جهان شناخته شود.
ایفای نقش مهم در تأمین مواد غذایی جهان
تشدید بحران جهانی کمبود مواد غذایی و افزایش بهای آن به ویژه به دلیل تغییرات اقلیمی و خشکسالی و جنگ اوکراین، نقش کشورهای کلیدی و اثرگذار در تأمین زنجیره غذایی و غلات جهان، از جمله کشورهایی چون روسیه، هند، چین و قزاقستان را بیش از پیش نمایان می‌کند. این کشورها اگرچه جمعیت زیادی را در خود جای داده‌اند، اما همچنان نقشی اجتناب‌ناپذیر در کمک به تأمین مواد غذایی مورد نیاز جهان ایفا می‌کنند.
شانگهای و جمهوری اسلامی ایران
با توجه به موقعیت کنونی جمهوری اسلامی ایران، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، به معنی یک بازی برد برای ایران و باخت برای غرب است.
علل ارزیابی حضور ایران در شانگهای با غرب بیشتر در راستای رفتارهای کشورهای آمریکایی و اروپایی برای تحریم و انزوای بین‌المللی ایران است.
حضور ایران در این سازمان در مرحله چالش اساسی برای تحریم‌های غرب به شمار می‌آید. تلاش کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از جمله چین، روسیه و هند برای حذف دلار از مبادلات تجاری خود، به معنای کنار زدن آمریکا و ابزار این کشور در مبادلات تجاری است که این موضوع تجارت اعضا با ایران را بدون مداخله آمریکا نه تنها امکان‌پذیر، بلکه به بالاترین حد ممکن نیز ارتقا خواهد داد.
نکته دوم در عضویت ایران در شانگهای، منوط به شکست راهبرد به انزوا کشاندن ایران است. اینکه جمهوری اسلامی ایران عضو رسمی سازمانی به وسعت شانگهای درآمده است، یعنی ایران توانسته است غرب را به چالش بکشاند و خلاف میل آنها عضو فعال در تحولات بین‌المللی باشد.
نکته سوم درباره عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگهای تأکید بر این نکته است که رویکرد دولت سیزدهم در افزایش تبادلات اقتصادی و تجاری و ورود سرمایه‌های خارجی به ایران به ثمر نشسته است. به عبارتی، نگاه به شرق و توجه به همسایگان و دیپلماسی مقاومت فعال موفقیت خود را نشان داده است.
نکته پایانی درباره عضویت دائمی ایران در شانگهای این است که با این حضور روند تحقق نظم نوین جهانی سرعت بیشتری به خود خواهد گرفت و ما شاهد زوال یکجانبه‌گرایی با انتقال قدرت از غرب به شرق در دوره کوتاه خواهیم بود. از سویی، در حال حاضر قدرت اقتصادی، نظامی و سیاسی در جهان، با سرعت قابل توجهی از بلوک غرب درحال انتقال به بلوک شرق است و تمایل کشورها برای عضویت در سازمان شانگهای و نیز تمایل روزافزون کشورهای جهان، از جمله حوزه آمریکای لاتین، آفریقا، خاورمیانه و حتی اروپا به سمت همکاری‌های اقتصادی با چین و نیز تأثیر شدید تحریم آمریکا علیه روسیه بر بازار جهانی انرژی و مواد غذایی، از نشانه‌های بارز چرخش قدرت از غرب به شرق است.
