مقایسه تطبیفی جشنواره فیلم فجر و عمار

پایگاه بصیرت، گروه فرهنگی/آیا با جشنواره فیلم فجر و عمار عادلانه برخورد می‌شود؟ و هریک به میزان صلاحیت‌ها و شایستگی‌‌ها از امکانات جمهوری اسلامی ایران برخوردارند؟
پاسخ به این پرسش نیازمند این است که بدانیم اصولاً هدف از راه‌اندازی جشنواره‌ها چیست؟ این هدف طی چند دوره و بازه زمانی به دست خواهد آمد؟ این عناصر امکان سنجش میزان موفقیت یک جشنواره را تعیین می‌کنند و نشان می‌دهند که یک جشنواره چه وقت و چگونه دوران کودکی را طی و بلوغ خود را تجربه خواهد کرد. در غیر این صورت چه بسا مانند انسانی ماند که از نظر جسمی دوران کهولت و پایان حیات خود را تجربه می‌کند اما هنوز به بلوغ فکری نرسیده است.

همواره هدف از تأسیس جشنواره جهت‌دهی به فضای فرهنگی است. به همین دلیل موفقیت یک جشنواره را نمی‌توان بدون اندازه‌گیری تأثیرش بررسی کرد.جشنواره‎ای که نتواند در حوزه فرهنگ تأثیر بگذارد ناموفق است و جشنواره‌ای که تأثیری مغایر با هدف خود داشته باشد به بیراهه رفته و منحرف شده است.مقام معظم رهبری نیز به اهدافی که جشنواره‌های خارجی دارند اشاره نموده‌اند:

«ما خبر داریم که همین مجموعه‌هاى جهانى، از جمله کَن -حالا که اسمش را آوردید- و بعضى از جشنواره‌هاى دیگر، واقعاً دارند کار مى‌کنند؛ اینها هدف دارند.  اینها دوست مى‌دارند که از حضور هنرمند برجسته‌ ایرانى در آنجا، درجهت سیاسى، یک استفاده‌اى ببرند» .(دیدار جمعى از کارگردانان سینما و تلویزیون‌،23 خرداد 1385)

این جشنواره‌ها چون در رسیدن به این اهداف‌شان جدیت دارند هم مسامحه را کنار گذاشته‌اند، هم برنامه‌ریزی مشخصی دارند. برای روشن شدن سوال ابتدایی ما یعنی توزیع عادلانه امکانات متناسب با میزان تأثیر و خدمتی که آنان در راستای اهداف نظام ارائه داده‌اند، به صورتی ملموس‌تر و خارج از انتزاع دو جشنواره فیلم فجر و عمار را مورد واکاوی قرار می‌دهم تا امکان مقایسه فراهم شود. به همین دلیل دو حوزه را مورد بررسی قرار می‌دهم:

یک- منابع و امکانات دولتی: بودجه برگزاری جشنواره، بودجه تولید فیلم‌های حاضر، حمایت رسانه‌ها، حمایت نهادها و مسئولان.

دو- تأثیر گذاری در حوزه فرهنگ متناسب با اهداف نظام

 منابع مالی جشنواره فیلم فجرشفاف نیست. مسئولان جشنواره فجر از بیان این بودجه ابا داشته اند. به عنوان مثال در جست‌وجوی پاسخ برای این پرسش به دو خبر رسمی از مسئولان جشنواره فجر سی‌و‌یکم و سی‌و‌دوم بر می‌خوریم که این عدم شفافیت را  تأیید می‌کنند؛

«به گزارش ایسنا، محمدرضا عباسیان به‌رغم اصرار مجری یک برنامه ‌تلویزیونی درباره‌ اعلام دقیق رقم بودجه، فقط به گفتن اینکه بودجه ‌جشنواره پارسال زیاد بود و بودجه‌ جشنواره ‌امسال نصف پارسال است، اکتفا کرد و از گفتن مبلغ بودجه امسال امتناع کرد. » (روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۲۸۴۳، ۱۳۹۱/۱۱/۰۷)

حجت‌الله ایوبی رئیس سازمان سینمای دولت یازدهم نیز درباره بودجه سازمان سینمایی و جشنواره فیلم فجر گفت:

«باافزایش حداقلی حدود هشت درصد بودجه‌ای مشابه سال پیش داریم که حتی اگر دو برابر هم می‌شد معلوم نبود دردی را دوا کند این بودجه باید از حمایت سازمان‌های دیگر تأمین شود همین‌طور که امسال وزارت کشور با تزریق سه میلیارد تومان به برگزاری جشنواره فجر در 32 استان کشور کمک کرد.» (شنبه 12 بهمن، برنامه هفت)

این سوال همچنان باقی است که چرا مسئولان این جشنواره از بیان بودجه آن بیم دارند! مگر جز این است که این هزینه ها از نظام و دولت تأمین می شود . پس چه جای نگرانی است!

این در حالی است که این هزینه ها از جمله هزینه سه میلیاردی که جشنواره فیلم فجر سی‌و‌دوم در اختیار داشته فقط بودجه اجرای این مراسم است و بودجه فیلم‌های حاضر در جشنواره نیز غالباً به طرق مختلف توسط دولت تأمین می‌شود. (http://jahannews.com/vdcdns0sjyt0on6.2a2y.html)

که همین امر عدم شفافیت باعث شده تولیدکنندگان این آثار که از حمایت‌های مالی نظام نیز برخوردارند با مصاحبه‌های خود چهره نظام را مخدوش نمایند و هزینه‌های سنگینی به نظام تحمیل نمایند. نمونه آخر آن افتتاحیه جشنواره فیلم فجر سی و دوم بود که به جای ذکر نام شهدای انقلاب را که بزرگان معنوی این جشنواره هستند و این جشنواره به آنان دین دارد نام بازیگرانی برده و تقدیر شود که حاضر نشدند اهتزاز پرچم جمهوری اسلامی ایران را تحمل کنند و سایه حکومت‌های معاند نظام را برگزیدند.

در حمایت‌های مالی غیرمستقیم مثل تبلیغات روزنامه‌های دولتی و صداوسیما نیز این قاعده برقرار است. یعنی جشنواره فجر از رانت دولتی بودن خود نیز در این بخش به شدت استفاده می‌کند. جشنواره فجر اگر قرار بود دولتی نباشد باید هزینه‌های بسیاری را برای تبلیغات و استفاده انحصاری از بسیاری خدمات در طول سی و دوسال گذشته به رسانه‌های دولت پرداخت می‌نمود. طبیعی است که روی سخن ما در مورد رسانه‌ها و روزنامه‌های غیر دولتی نیست. که البته حجم بسیار ناچیزی دارند. چه بسا اگر حمایت های رسانه‌های دولتی و وابسته به نظام نبود این رسانه‌های خصوصی نیز از نظر این اطلاعات مگر به صورت اندک اجتناب می‌کردند.

به این حمایت‌های مالی بیفزایید حمایت جمع کثیری از مسئولان فرهنگی و غیر فرهنگی دولت، مجلس و سازمانهای دیگر جمهوری اسلامی که اصلا قابل سنجش نیستند. فقط قابل فهم است که استفاده از نام دهه فجر تمام مسئولان و سازمان‌ها را برای هرچه بهتر برگزار شدن این برنامه بسیج می‌نماید. تمام این حمایت‌های بی‌دریغ بدلیل نبود پاسخی شفاف برای پرسش‌های ابتدایی ادامه داشته و دارد.

برای روشن شدن موضوع سوالات را مجدداً به صورت خاص برای جشنواره فجر مطرح می‌کنیم:

هدف از راه‌اندازی جشنواره فجرچیست؟

این هدف طی چند دوره و بازه زمانی به دست خواهد آمد؟

جشنواره فیلم فجر نام فجر را با خود همراه دارد، هر سال 12 بهمن مصادف با سالروز ورود امام به ایران شروع به کار می‌کند و در 22 بهمن ماه مصادف با پیروزی انقلاب اسلامی ایران پایان می‌پذیرد. در قبال تمام حمایت‌هایی که از آن می‌شود فاقد اثرگذاری و جهت‌دهی سینمای ایران در راستای اولویت‌های نظام است.

همواره سوال از این موارد با عناوین ایدئولوژیکی که به این جشنواره نسبت داده شده است بی‌پاسخ مانده و مشخص نمی‌شود چرا این جشنواره که هدفش جهت‌دهی به جریان فیلم‌سازی کشور برای انقلاب اسلامی است در بازه زمانی 32 سال با وجود حمایت‌های بی دریغ، به این هدف نائل نشده است؟

به صورت فهرست‌وار می‌توان این موارد را دلایل ناکامی جشنواره فجر دانست:

1-     ارائه ندادن موضوعات انقلاب اسلامی و هدایت جشنواره به طرح و حمایت از این موضوعات

2-     جداکردن مردم از جشنواره و تنزل مخاطب به یک مخاطب منفعل که نهایتاً به جدایی مخاطب مذهبی ایران از سینما و جشنواره منجر شد.

3-     تمرکز بر هدایت سینماگران بی‌دغدغه که همواره ناموفق بوده و رها نمودن سینماگران دغدغه مند و کادرسازی  از میان آنان برای آینده

در حالی که جشنواره فیلم فجر در سی و دو سال گذشته مشغول فرصت سوزی بوده است، جشنواره مردمی فیلم عمار طی چهار سال توانسته با استفاده از ظرفیت‌های مردمی انقلاب اسلامی در دو حوزه مخاطبان و تولیدکنندگان به جایگاه ویژه‌ای دست یابد. اگر بخواهیم ویژگی‌های جشنواره عمار را ذکر کنیم باید به موارد ذیل اشاره کنم:

1-     حمایت عملی از آرمان‌های و اهداف انقلاب اسلامی و پرهیز از استفاده شعاری از آنان.

2-     عوامل اجرایی خود را از میان مردمی که دغدغه‌های انقلابی دارند انتخاب کرده و به همین دلیل توان اجرایی بسیار خوبی را از خود بروز داده است. 1500 اکران مردمی طی سه سال در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه، مساجد، پایگاهای بسیج، هیئات، روستاها و شهرستان‌های دوره افتاده‌ای که جشنواره فیلم فجر هیچ نسبتی با آن ندارد و موجب نا امیدی آنان از مشاهده دغدغه‌های خودشان کرده بود.

3-     کسب اعتماد مردم برای بسیج امکانات مردمی  و رسیدن به ثبت نسبی در حالی که عدم بهره‌مندی از امکانات بی حد و حصردولتی که جشنواره فیلم فجر به خوبی از آنها بهره‌مند بود موجبات اختلالات فراوانی شد.

4-     طرح موضوعات مغفول مانده انقلاب اسلامی و دغدغه‌های مردمی و نقد درون گفتمانی سازمان‌ها و نهادهای دولتی

5-     دست به مخاطب‌سازی زده و سطح سلیقه مخاطبان را به دغدغه‌های جهانی انقلاب ارتقاء داده است. توانسته مردمی را که تاکنون مورد بی مهری جشنواره فیلم فجر قرارا گرفته‌اند و سینمای روشنفکر زده آنان را نادیده گرفته، به سینما‌ها بازگرداند.

جشنواره فیلم عمار در چهار سال به آنچه جشنواره فیلم فجر در سی و دو سال عمر خود و انبوهی از حمایت‌های مادی و معنوی بخش‌های مختلف نظام دست نیافت رسیده است چون از دل انقلاب، با همان ارمانها و توسط همان مردم شکل گرفته است. بدیهی است وقتی کسی با موضوعی انس نداشته باشد نمی‌تواند برای آن دلسوزی و به رشد آن کمک کند. جشنواره فیلم فجر توانایی فکری و اعتقادی لازم برای حمایت از آرمانهای انقلاب اسلامی را ندارد و این موضوع با گذر زمان و صرف هزینه‌های فراوان حل شدنی نیست.

امام صادق(ع) در وصف مومنین می‌فرماید: «المؤمن حسن المعونة خفیف المؤونة؛) مؤمن، پر کار و کم خرج است».(الکافی، ج 2، ص 241.

امیرمؤمنان علی(ع) غلام خود «صعصعة بن صوحان» را چنین توصیف کرده ومی‌فرمایند: «انک ما علمتُ حَسَنُ المعونة خفیف المؤونة؛ همانا تو تا آن جا که دانسته‌ام، یاوری نیکو و کم هزینه‌ای.»(تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 204؛ به نقل از: مصطفی دلشاد تهرانی، سیره نبوی، دفتر اول، ص 338)و نیز «زید بن صوحان» که در جنگ جمل به شهادت رسید را اینگونه توصیف می‌فرمایند: «خداوند تو را رحمت کند ای زید که به راستی کم هزینه و پر کار بودی.(رجال کشی، ص 67؛ به نقل از: مصطفی دلشاد تهرانی، سیره نبوی، دفتر اول، ص 338)جشنواره فیلم عمار مصداق بارز فرمایش امیرالمومنین و امام صادق (علیهما‌السلام) است.

حال با توجه به آنچه گذشت نوبت پاسخ مسئولان است که این همه زمان و هزینه را با چه توجیهی از دست داده‌اند؟ آیا این جشنواره امکان حلول در حد و اندازه جشنواره عمار را دارد؟