چرایی درگیری‌های خونین در سودان

درگیری‌های خونین در سودان صبح روز شنبه ۲۶ فروردین ۱۴۰۲ بین نیرو‌های پشتیبانی سریع (RSF) به فرماندهی ژنرال «محمد حمدان دقلو» (ملقب به حمیدتی) و نیرو‌های مسلح سودان (SAF) به فرماندهی ژنرال «عبدالفتاح البرهان» در بسیاری از مناطق خارطوم پایتخت سودان و سایر مناطق در حوالی پایتخت این کشور آغاز شد. کمیته مرکزی پزشکان سودان آخرین آمار درگیری‌های این کشور را ۵۶ کشته و ۵۹۵ زخمی اعلام کرده است.

سخنگوی ارتش سودان حوادث کنونی این کشور را ماجراجویی‌های شبه نظامیان پشتیبانی سریع دانسته است. در همین حال، مشاور سیاسی نیرو‌های پشتیبانی سریع تاکید کرد ما در همه محور‌ها می‌جنگیم و بر اساس طرحی که از قبل تصویب شده است، «حمیدتی» جنگ را فرماندهی می‌کند.

در هفته‌های اخیر هم ارتش و هم نیرو‌های واکنش سریع در خارطوم پایتخت سودان و اطراف آن، نیرو و سلاح جمع‌آوری کرده بودند. پیش از این ارتش حضور خود را در مرکز شهر تقویت و خودرو‌های زرهی را تقریباً در تمام تقاطع‌های منتهی به کاخ ریاست جمهوری کشور مستقر کرده بود.

دلیل عمده درگیری‌های اخیر در سودان به عدم توافق سیاسی میان دو طرف برمی‌گردد. سودان پس از کودتای نظامی که در اکتبر ۲۰۲۱ دولت سیاسی را برکنار کرد، در بی‌ثباتی و هرج و مرج فرو رفته است. حمیدتی و البرهان نمایندگان طیف نظامی، در شورای حاکمیت انتقالی سودان هستند که ریاست آن را البرهان بر عهده دارد. این شورا از سال ۲۰۱۹ و پس از هماهنگی با طیف مدنی، ائتلاف نیرو‌های بیانیه آزادی و تغییر سودان و با هدف نظارت بر مرحله انتقالی در سودان تشکیل شده است. این طرف‌ها توافق کردند که مرحله انتقالی به تشکیل حکومت مدنی منتهی شود و پس از آن، نظامیان به پادگان‌های خود بازگردند.

مرحله نهایی توافقنامه روند سیاسی موسوم به «چهارچوب» به تأیید بخش قابل توجهی از احزاب و تشکلات سیاسی از جمله گروه‌های مسلح سودانی که توافقنامه صلح ابوجا (۲۰۱۹) را امضا کرده‌اند رسیده و این در حالی است که برخی از احزاب سودانی مثل حزب بعث و کمیته‌های مقاومت با آن مخالفت کرده‌اند.

با این توافق، اختلاف میان ژنرال برهان و سرلشکر حمیدتی عمیق‌تر شد به گونه‌ای که از اواسط هفته گذشته نیرو‌های واکنش سریع با سلاح‌های سنگین خود در برخی مناطق خارطوم و چند شهر دیگر حضور یافتند و ارتش در واکنش این اقدام اعلام کرد حضور نیرو‌های واکنش سریع در خارطوم و برخی شهر‌ها بدون هماهنگی با ارتش صورت گرفته است. در واقع، کندی پیشرفت در فرآیند‌های مربوط به انتقال قدرت در سودان به غیرنظامیان موجب درگیری نظامی کنونی شده است.

از زمان تشکیل جلسات در ماه‌های اخیر بین فرماندهان نظامی و نهاد‌های مدنی درباره دستور کار و تفاهم‌نامه سیاسی، اختلاف نظر میان ارتش و نیرو‌های پشتیبانی سریع آشکار شد. ارتش خواستار ادغام تمام نهاد‌های نظامی، موسسات وابسته و حتی نظامیان متمرد بود؛ در حالی که نیرو‌های پشتیبانی سریع اعلام کرده بودند حداقل ده سال لازم است تا دوباره بتوانند با تشکیلات خود به ارتش ملحق شوند.

به دلیل اختلاف‌نظر میان ارتش و نیرو‌های پشتیبانی سریع، جلسات و گفتگو‌های ملی به سرعت برچیده شد و همانطور که سیاسیون سودانی اتفاق نظر دارند، این نقطه آغاز بحران شد. آن‌گونه در برخی گزارش‌های میدانی آمده تحرکات نظامی نیرو‌های پشتیبانی سریع موجب واکنش ارتش شد.

از این منظر، درگیری کنونی اجتناب‌ناپذیر بوده است. در واقع سودان هم مانند هر کشور دیگری نمی‌تواند دارای دو ارتش باشد؛ بنابراین هر دو طرف نظامی، دارای انگیزه‌های سیاسی و مطامع شخصی به قدرت هستند. همین امر نیز موجب درگیری بین آنان شده و قطعاً شهروندان، از وضعیت پیش آمده بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد. این وضعیت بر امنیت و اقتصاد سودانی‌ها تاثیر منفی خواهد داشت؛ چرا که زندگی عادی در خارطوم و دیگر شهر‌های بزرگ به کلی تعطیل شده و موجی از نگرانی و هراس شهروندان سودانی را به ویژه در مناطق درگیری فرا گرفته است.

این در حالی است که نیرو‌های پشتیبانی سریع، نظامیان قبیله‌ای هستند که به دنبال معادلات سیاسی نیستند؛ بلکه فقط می‌خواهند از ادعای خود و جنگی که در آن هستند، پیروز خارج شوند. با این حال، نیرو‌های پشتیبانی سریع دارای افراد ماهرتر، نظامیان حرفه‌ای و تجهیزات مدرن‌تری به نسبت ارتش است؛ آنان در واقع قدرت هوایی سودان را در دست دارند. به همین دلیل در اولین گام پایگاه هوایی مروی را تسخیر کردند. به دنیال آن ارتش شدیداً با آن‌ها مقابله کرده و اعلام کرد که توانست دوباره بر این پایگاه مسلط شود. نیرو‌های پشتیبانی سریع همچنین حملاتی به فرودگاه پایتخت داشتند و احتمالاً در ساعات آینده سعی خواهند کرد تا مانع از آن شوند که ارتش از جنگنده‌های خود برای حمله به آنان استفاده کند. اما در مقابل ارتش سودان تمام تسلیحات درگیری‌های زمینی را در اختیار دارد و می‌تواند در جنگ شهری بهتر از آن‌ها استفاده کند؛ بازپس‌گیری موقعیت‌های مهم اشغال شده هم برای ارتش راحت‌تر است.

برخی از کشور‌های عربی همانند محور سعودی-مصری از سال‌های گذشته طرفدار عبدالفتاح البرهان بوده‌اند، کشور‌های دیگری نیز همچون امارات حامی حمیدتی هستند. این طرفداری‌ها و حمایت‌ها بر وضعیت داخلی سودان و به ویژه جنگ داخلی کنونی تأثیرگذار خواهد بود.

با توجه به تحولات پیچیده و حوادث خونینی که اکنون سودان شاهد آن است، به نظر می‌رسد که ارتش آن طور که ادعا می‌کرد، قصد ندارد قدرت را به غیرنظامیان واگذار کند. اختلاف میان فرمانده ارتش و فرمانده نیرو‌های شبه نظامی واکنش سریع، اختلاف بر سر میراث عمر البشیر است. هم البرهان و هم حمیدتی درصدد کسب نفوذ بیشتر و قدرت هستند و این اختلاف به ویژه بعد از امضای توافقنامه چارچوب به اوج رسید. این توافقنامه بر ادغام نیرو‌های واکنش سریع در صفوف ارتش تصریح می‌کند؛ پرونده‌ای که باعث بسیاری از اختلافات و حساسیت‌های میان دو طرف شده است.

درگیری خونینی که تاکنون در آن بسیاری از غیرنظامیان کشته و زخمی شده و نگرانی‌های خارجی را نیز برانگیخته است؛ نشان این واقعیت است که سودان در آستانه مرحله بسیار دشواری قرار دارد و اگر اراده‌ای در داخل جهت آتش‌بس به وجود نیاید، و یا بازیگران خارجی دست به اقدامی نزنند، درگیری‌ها همچنان ادامه خواهد یافت و آینده سودان در هاله‌ای از ابهام فرو خواهد رفت.

۱۴۰۱/۰۱/۲۷