خط‌شکنان فاو (بخش سوم و پایانی)

در برنامه‌ریزی مانور عملیات، توجه به دو عامل به طور قابل ملاحظه‌ای در طرح‌ریزی نبرد والفجر ۸ مؤثر بود.
۱ـ تجارب عملیات خیبر و بدر که در منطقه هورالعظیم انجام شد.
این دو عملیات نشان داد اگر مشکلات مربوط به پشتیبانی رزمی‌ و پشتیبانی خدمات رزمی ‌حل نشود و تدارک لازم از برنامه عملیات صورت نگیرد، تمام دستاوردهای عملیات مورد تهدید جدی قرار می‌گیرد. بنابراین استفاده از انواع پل و نیز بهره‌گیری از انواع شناورهای تدارکاتی و همچنین امکان استفاده از آتش مؤثر توپخانه باید در اولویت برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرد و تا اطمینان از تأمین آنها، نباید اجرای عملیات آغاز شود.
۲ـ پیچیدگی‌ها و ویژگی‌های خاص عملیات والفجر ۸
به دلیل سختی‌های عملیات خیبر و بدر که نوعی عملیات آبی ـ خاکی تلقی می‌شد و در نهایت همه اهداف طرح‌ریزی شده برای آنها، هنگام اجرای عملیات، تحقق نیافت، بنابراین برخی از فرماندهان ارشد سپاه از جمله تعدادی از فرماندهان لشکرهای خط شکن مثل لشکرهای امام حسین(ع) و نجف اشرف درباره این عملیات، تردید داشته و از موفقیت آن ناامید بودند به گونه‌ای که فرمانده کل سپاه نتوانست برای این فرماندهان و این یگان‌ها، مأموریت مؤثری را در مرحله اول عملیات والفجر ۸ تعیین کند. البته آنها در مراحل بعدی عملیات فعالانه شرکت داشتند.
فرماندهان ارتش نیز در بازدیدی که از این منطقه، قبل از آغاز عملیات داشتند به این نتیجه رسیدند که انجام این عملیات امکانپذیر نیست و آن را یک طرح ناممکن می‌دانستند. اگر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تجربه گرانبهای دو عملیات خیبر و بدر در هورالهویزه را به همراه خود نداشت، قطعاً طراحی عملیات والفجر ۸ با مشکل روبرو می‌شد.
مشکلات برنامه‌ریزی برای عملیات
در طرح ریزی مانور این عملیات چند مسأله حائز اهمیت بود که عبارتند از:
۱ـ عبور از رودخانه عریض اروند مهمترین مرحله این عملیات بود. اروندرود بزرگترین رودخانه ایران است. آب چهار رودخانه کارون، کرخه، دجله و فرات از طریق این رودخانه به خلیج فارس می‌ریزد و آب خلیج فارس نیز در این رودخانه جریان می‌یابد. در واقع طبیعت این رودخانه هم مانند یک خور است و هم مثل سایر رودخانه‌ها، آب شیرین در آن جریان دارد. آگاهی از وضع خاص اروند رود مثل جذر و مد و جریان‌های مختلف درون رودخانه در نوبت‌های خاص هفته، ساعت، شب و روز که موجب ایجاد چهار وضعیت مختلف می‌شد، در برنامه‌ریزی برای عبور نیروهای خط‌شکن بسیار حیاتی بود. در طراحی عملیات عبور غواص‌ها از این رودخانه عریض باید این شرایط مدنظر قرار می‌گرفت و بخصوص به فاصله زمانی بین جذر و مد که بیش از ۴ ساعت به طول می‌انجامید توجه می‌شد. حدود ۲۵۰۰ غواص باید برای رسیدن به خط دفاعی اول دشمن با رعایت غافلگیری در شرایط مد، از رودخانه عبور می‌کردند تا به نزدیک‌ترین نقطه از سنگرهای اول دشمن برسند. اگر زمان شروع عملیات به خوبی تعیین نمی‌شد و عبور غواص‌ها با شرایط جذر رودخانه مواجه می‌شد باید نیروهای خط شکن حدود ۲۰۰ متر را به صورت سینه‌خیز از میان باتلاق‌ها و موانع موجود در آن‌ها، عبور نمایند که در این صورت موفقیت عملیات، با ابهام مواجه می‌شد.
۲ـ عملیات عبور از موانع مصنوعی و شکستن خط اول دشمن و پاکسازی سر پل به دست آمده و توسعه آن به منظور ادامه عملیات.
۳ ـ مرحله بندی عملیات و وارد کردن عمده قوا برای رسیدن به اهداف مورد نظر که نیاز به واحدهای شناوری کافی و مطمئن داشت.
۴ـ توسعه در عمق و استفاده از موقعیت برای تثبیت اهداف به دست آمده و گسترش منطقه نبرد.
۵ ـ پدافند و مقابله با پاتک‌های دشمن برای حفظ منطقه تصرف شده.
با توجه به مشکل انتقال ماشین آلات مهندسی همزمان با عبور عمده قوا، امکان احداث خاکریزهای مناسب برای ایجاد خط دفاعی در مقابل دشمن از اولویت ویژه‌ای برخوردار بود.
۶ ـ برنامه ریزی برای عدم ورود به شهر فاو و دور زدن این شهر به منظور آسیب ندیدن غیر نظامیانی که احتمالاً در شهر وجود داشتند.
۷ ـ استفاده از یگان‌هایی که قبلاً کمتر در خط‌شکنی‌های عملیات گذشته حضور داشتند به دلیل وارد نکردن فرماندهانی که اندکی ابهام در مورد موفقیت عملیات داشتند.
۸ ـ انجام عملیات در شب با توجه به این که شفافیت آب رودخانه اروند، امکان دیده شدن غواص‌هایی که در سطح آب حرکت می‌کردند را فراهم می‌آورد. از سوی دیگر دشمن گاهی اوقات از نورافکن هم برای مشاهده سطح رودخانه بخصوص در ناحیه اسکله فاو استفاده می‌کرد.
۹ـ نیاز به آماده کردن عقبه یگان‌ها در نخلستان‌های اطراف بهمنشیر و نیز فضای مناسب برای تمرکز نیروها قبل از آغاز تک در میان نخلستان‌های اطراف اروند رود و ایجاد اسکله‌ها و فضاهای نگهداری قایق‌های انتقال عمده قوا.
برای درک شرایط و حالت‌های مختلف اروند رود، ماه‌ها کار فشرده اطلاعاتی صورت گرفت و با جمع‌بندی اطلاعات موجود در تاریخچه این رودخانه و نیز شرایط جوی منطقه خسروآباد و فاو، در ۲۰ سال گذشته که از اداره هواشناسی گرفته شد وضع رودخانه برای طراحی عملیات، مورد مطالعه قرار گرفت.
برای اجرای عملیات عبور غواص‌ها از رودخانه، آموزش‌ها و تمرین‌های زیادی انجام شد تا شرایط روحی و جسمانی نیروهای عمل‌کننده به حد مطلوب برسد. این عملیات، اوج خطرپذیری نیروهای انقلاب را به نمایش گذاشت. در این‌باره، یکی از نگرانی‌های اصلی طراحان عملیات، تأثیر جریان آب بر حرکت غواص‌ها هنگام عبور از رودخانه و دور شدن آنها از هدف معین واگذار شده به آنها بود.
علت استفاده از لباس غواصی نه برای حرکت در زیر آب، بلکه برای سرعت بخشیدن به حرکت نیروهای خط‌شکن در داخل رودخانه با استفاده از فین‌های غواصی و نیز ایجاد حداقل گرما برای نیروها تا توان جسمانی آنها پس از عبور از رودخانه برای جنگیدن با دشمن، کاهش نیابد.
برای مرحله‌بندی عملیات، پی بردن به نحوه مناسب عبور از رودخانه، چگونگی شکستن خط اول دشمن و گرفتن سر پل مناسب و چگونگی هوشیاری دشمن و شیوه گسترش یگان‌ها در خط، قطعاً نیازمند حضور اطلاعاتی در غرب اروند رود و شناخت بیشتری از واکنش‌های دشمن بود. اما با توجه به تهیه عکس‌های هوایی، نقشه‌های نظامی‌ و اطلاعات به دست آمده از زمین موردنظر، مرحله‌بندی عملیات به گونه‌ای مناسب صورت گرفت و چهار مرحله برای این عملیات مشخص شد.
۱ـ عبور از رودخانه اروند و شکستن خط اول دشمن و پاکسازی سر پل به دست آمده از عناصر دشمن با کمک نیروهای ویژه غواص.
۲ ـ تصرف شهر بندری فاو، رسیدن به خورعبدالله و استقرار در منطقه مثلثی شکل شمال شهر فاو و استقرار در پایگاه دوم موشکی در شمال غربی شهر.
۳ ـ پیشروی یگان‌ها تا ابتدای کارخانه نمک و تشکیل خط دفاعی به موازات این منطقه از ساحل تا خورعبدالله.
۴ ـ رسیدن به زمین‌های انتهای کارخانه نمک و کانال انتهای آن، واقع در جاده ام‌القصر تا ساحل رودخانه اروند. مأموریت مرحله اول به عهده لشکرهای ۷ ولی‌عصر(عج) ۵، نصر، ۴۱ ثارالله(ع)، ۱۹ فجر، ۳۱ عاشورا، ۲۵ کربلا، ۱۴ امام حسین(ع)، و تیپ‌های ۴۴ قمر بنی‌هاشم(ع) و ۳۳ المهدی(عج) بود. در مرحله دوم، لشکرهای ۲۷ محمد رسول‌الله(ص)، ۱۷ علی ابن ابیطالب(ع) و در مرحله سوم، لشکرهای ۸ نجف و ۳۱ عاشورا برای اجرای طرح مانور انتخاب شدند. در مرحله چهارم نیز همه یگان‌ها برای انجام عملیات مد نظر بودند. درباره توسعه عملیات در عمق باید به این نکته توجه داشت که در نبردهای بزرگی که پس از فتح خرمشهر انجام شد، همواره میان عمق بخشیدن به عملیات و توان موجود از یک سو، و هماهنگی پیشروی با پشتیبانی عملیات از لحاظ مهندسی و آتش و لجستیک و… از سوی دیگر، تعارض وجود داشته است. در این عملیات توسعه در عمق و استمرار عملیات از شرایط حفظ موفقیت‌های به دست آمده بود که با استفاده از شکل زمین انجام شد. البته اگر توان پیشروی برای رسیدن تا منطقه ام‌القصر در اختیار بود شرایط جبهه‌ها دچار تحول اساسی‌تری می‌شد و شرایط برای تسلیم دشمن سریعتر فراهم می‌شد.
مراحل اجرای عملیات
پس از این که برای مسئولان کشور مشخص شد عملیات بزرگ سال در منطقه فاو باید صورت گیرد بنابراین طرح‌ریزی مانور این عملیات با دقت زیادی انجام گرفت و سازمان رزم مناسب انتخاب گردید و مانور یگان‌ها به تصویب رسید. برای اجرای این عملیات ۱۵۰ گردان برآورد شده بود اما در نهایت عملیات با ۹۰ گردان انجام شد و امکان تأمین ۶۰ گردان باقی مانده فراهم نشد. به طور کلی این عملیات در سه مرحله متوالی زمانی به شرح زیر انجام شده است.
مرحله اول شکستن خطوط دشمن در ساحل دور اروندرود و انهدام یگان‌های مستقر در آن و پیشروی به سوی اهداف تعیین شده و تصرف آنها، که به مدت چهل و هشت ساعت به طول انجامیده است.
مرحله دوم که به مدت یک هفته انجام شده است و در آن پاکسازی مناطق تصرف شده از وجود دشمن و گرفتن غنایم و به عقب بردن اسیران و مقابله با پاتک‌های فوری دشمن با رزمندگان اسلام در این مرحله صورت گرفته و موجب تشکیل خط پدافندی در قاعده مثلث شبه جزیره فاو شده است.
مرحله سوم که نزدیک به هفتاد روز به طول انجامیده است مرحله تثبیت موفقیت‌های انجام شده و دفع پاتک‌های گسترده و با فرصت دشمن بوده است که طی آن یگان‌های خودی، ضمن انهدام یکان‌های پاتک کننده توانسته‌اند، قدرت دفاع رزمندگان اسلام را در مقابل پاتک‌های سنگین دشمن که با واحد‌های ویژه از جمله لشکرهای گارد ریاست‌جمهوری و نیز با به کارگیری سلاح‌های شیمیایی و سلاح‌های موشکی و حملات وسیع هوایی صورت می‌گرفته است به نمایش بگذارند. در نهایت دشمن از ادامه پاتک به منظور بازپس گیری سرزمین‌های از دست داده مأیوس شد و منطقه رأس‌البیشه تا فاو و از آنجا تا دریاچه نمک به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و در نتیجه ارتباط دریایی عراق با خلیج فارس قطع شد.
فرماندهان عراقی نام این عملیات را «معرکه کمر شکن» گذاشتند، به دلیل آن که این تهاجم، حمله‌ای بود که بر اثر آن «اراده» و «قدرت تلافی» دشمن در هم شکست.
شرح عملیات
عملیات در ساعت ۱۰: ۲۲ روز 20/11/1364 با رمز «یا فاطمه الزهرا(س)» از منطقه عمومی ‌جنوب خسرو آباد تا انتهای جزیره آبادان با عبور غواصان از اروند رود آغاز شد.
با شروع عملیات، غواص‌ها که از قبل به درون آب رفته و از اروند عبور کرده و در نزدیکی سنگرهای دشمن به کمین نشسته بودند، تهاجم خود را برای شکستن خط دشمن و پاکسازی آن آغاز کردند. البته در بعضی از نقاط غواص‌ها با مشکلاتی در عبور از اروند مواجه شدند. از جمله غواصان لشکر ۲۵ کربلا برای رفتن به سمت اسکله فاو با نور افکن‌هایی که دشمن بر روی سطح رودخانه روشن کرد و با تیراندازی بی‌هدف آن‌ها بر روی رودخانه مواجه شدند ولی از آن جایی که دشمن پی به وجود غواصان در آب و نیز آغاز عملیات نبرده بود، لذا پس از مدتی نورافکن‌هایی را که به طور آزمایشی روشن کرده بود خاموش کرد و تیراندازی متوقف شد. اکثر غواص‌ها برای این که در مقابل دشمن دیده نشوند آیه ۹ سوره یس را قرائت می‌کردند به این شرح: «وجعلنا من بین ایدیهم سدا و من خلفهم سدا فاغشیناهم فهم لایبصرون» آنها معتقد بودند که با خواندن این آیه، خداوند به آنها کمک خواهد کرد تا از چشم دشمن مخفی بمانند. برخی از غواص‌ها می‌گویند: پس از آن که وارد رودخانه شدیم، سطح رودخانه را موجی فرا گرفت که باعث شد سرهای ما در میان امواج از دید دشمن مخفی بماند.
پس از رسیدن گروه اول غواصان به خط مقدم دشمن و آغاز درگیری‌ها، همزمان آتش پر حجم ادوات و توپخانه صحرایی روی ساحل جنوبی اروند نیز از سوی یگان‌های مربوطه به اجرا درآمد و نیروهای خط‌شکن و نیز رزمندگان دنبال پشتیبان که با کمک قایق‌های موتوری به سرعت به ساحل دور اروند رود منتقل شده بودند، به توسعه سر پل خود در محدوده هر یگان مبادرت ورزیدند.
پس از پاکسازی خط اول، باید به منظور مقابله با پاتک‌های دشمن و نیز تثبیت و تأمین سر پل اولیه، دو حرکت عمده از سوی یگان‌های خودی انجام می‌شد.
۱ـ دور زدن و محاصره نمودن شهر فاو به منظور پرهیز از جنگ شهری
۲ـ پیشروی به سمت محور ساحلی، واقع در جناح شمالی منطقه عملیات
۳ ـ پاک سازی کامل منطقه رأس البیشه به منظور ایجاد فضایی امن به منظور حرکت شناورهای سنگین برای انتقال ماشین آلات مهندسی و نیز سایر تجهیزات پشتیبانی.
بر همین اساس، دو لشکر پرتوان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عملیات خود را با هدف پاکسازی و الحاق خط اول آغاز کردند و قبل از روشن شدن آسمان پس از درهم شکستن مقاومت‌های ضعیف دشمن، لشکر ۲۵ کربلا که مأمور تصرف شهر فاو بود، با حضور در مدخل ورودی شهر به محاصره آن پرداخت. در جنوب شهر نیز یکی دیگر از یگان‌ها با طی مسافت زیادی در عمق، به پیشروی خود به سمت خورعبدالله ادامه داد و در نتیجه این شهر از شمال و جنوب به محاصره یگان‌های خودی درآمد.
همزمان با اجرای عملیات اصلی در منطقه فاو، قرارگاهی که مأموریت داشت تا به منظور درگیر نگه داشتن نیروهای دشمن در منطقه ام‌الرصاص اقدام به اجرای تک کرده و جزیره بُوارین را تصرف کند، موفق شد این جزیره را به تصرف خود درآورده و در حدود ۸۰درصد از جزیره ام‌الرصاص نیز پیشروی کند ولی به دلیل فشارهای دشمن که تصور می‌کرد محور اصلی عملیات از این منطقه است، یگان‌های تک‌کننده، عقب‌نشینی کردند با این حال بخشی از اهداف تک در این محور تا حدودی تأمین شد.
پس از محاصره شهر فاو و حضور یگان‌های مانوری در محور ساحلی و نیز دستیابی به خورعبدالله، پاکسازی منطقه رأس البیشه از باقی مانده نیروی دشمن آغاز شد. لشکر المهدی(عج) که عملیات در این منطقه را انجام می‌داد با مقاومت‌های شدیدی مواجه شد و دشمن با سنگرگیری بر بالای مناره یکی از مساجد که بر اروندرود مسلط بود مزاحمت‌های زیادی را فراهم آورد ولی رزمندگان لشکر المهدی(عج) توانستند با عبور از محورهای دیگر و از پشت دشمن به سمت مسجد حرکت کرده و آتش دشمن را خاموش کنند.
در روز اول عملیات، رزمندگان اسلام موفق شدند تا شهر فاو را به تصرف کامل خود درآورند و پرچم گنبد حضرت ثامن‌الأئمه را که از مشهد به جبهه آورده بودند بر بالای بلندترین مناره مسجد آن شهر نصب نمایند. همزمان با پیشروی در اطراف شهر فاو، نخلستان‌های شمال و جنوب آن هم به طور کامل از وجود دشمن پاکسازی شد. لشکرهای ثارالله و المهدی هم در همین زمان موفق شدند تا با پیشروی به سمت دومین پایگاه موشکی دشمن، نیروهای موجود ارتش بعثی در این محور را منهدم و یا به اسارت خود درآورند. لازم به ذکر است که به محض آغاز عملیات، دشمن تجهیزات پرتاب و نیز موشک‌های ساحل به دریای خود را از این پایگاه‌ها تخلیه کرد و در نتیجه فقط چند خودروی راداری مربوط به سیستم‌های پرتاب موشکی به غنیمت رزمندگان اسلام درآمد. تا قبل از عملیات والفجر ۸ دشمن از این پایگاه‌های موشکی حدود ۹۰ فروند موشک HY2 را به سمت کشتی‌هایی که از طریق خورموسی به سمت بندر امام خمینی در حال حرکت بودند پرتاب کرده بود.
در نتیجه تا پایان روز اول، یگان‌های خودی موفق شدند علاوه بر تصرف شهر فاو و پاکسازی کامل منطقه، در شمال شهر و در جاده محور ساحلی حضور یابند و به این ترتیب اهداف مورد نظر در مراحل اول و دوم عملیات، با موفقیت کامل تأمین شد.
با توجه به اهمیت محور ساحلی در کنار خور عبدالله و حساسیت دشمن نسبت به آن، پس از گذشت ۳۶ ساعت از آغاز تک، نخستین پاتک ارتش صدام متوجه این محور شد؛ اما موفقیتی در بر نداشت. همان‌گونه که قبلاً ذکر شد دشمن که تصور می‌کرد محور اصلی عملیات از سمت جزیره ام‌الرصاص و یا منطقه هورالهویزه به خاطر نزدیکی‌اش به بصره است، بیشتر توجه خود را به این منطقه معطوف کرده بود؛ اما سرانجام پس از سه روز از آغاز تک، متوجه اساسی بودن عملیات و تلاش اصلی در منطقه فاو شد و لشکر گارد ریاست‌جمهوری را وارد درگیری در این منطقه کرد.
قبل از آغاز عملیات با انجام فعالیت‌های شدید مهندسی که با استتار کامل صورت می‌گرفت سپاه موفق شد حدود ۵۰۰ عراده توپخانه صحرایی، توپخانه پدافند هوایی و تانک را در مواضع مناسبی که ساخته بود در منطقه عمومی ‌جزیره آبادان و در بین نخلستان‌ها مستقر کند این اقدام این امکان را برای قرارگاه خاتم الانبیاء فراهم کرده بود تا دشمن را از حدود ۱۰۰ کیلومتری قبل از رسیدن به منطقه فاو و در مسیر حرکت خود بر روی خطوط مواصلاتی منطقه و جاده‌های ارتباطی، زیر آتش سنگین توپخانه دوربرد سپاه و ارتش قرار دهد. پس از ورود لشکر گارد به منطقه برای انجام پاتک، یگان‌های خودی با اجرای آتش انبوه توپخانه و ادوات به این لشکر هجوم بردند. در این میان، دشمن به منظور پشتیبانی از لشکر گارد در ساعت ۳۰: ۵ صبح روز 24/11/1364 به حمله شیمیایی علیه مواضع رزمندگان اسلام مبادرت ورزید؛ ولی به دلیل ترس خلبان‌های هواپیماهای عراقی از مورد اصابت قرار گرفتن، آنها بخشی از بمب‌های شیمیایی را در میان نیروهای لشکر گارد صدام فرو ریختند که به مصدومیت تعدادی از آنان منجر شد.
در ادامه عملیات، یگان‌های خودی در محور جاده استراتژیک، جاده ام‌القصر و کارخانه نمک، بر حملات خود شدت بخشیده و توانستند ضمن تصرف نیمی‌از کارخانه نمک، روی جاده ام‌القصر نیز خطی دفاعی به موازات این کارخانه تشکیل دهند. سپس، در چند شب درگیری متوالی، یگان‌های خودی با درهم شکستن خطوط دشمن موفق شدند در شب هشتم عملیات، خود را به سه راهی کارخانه نمک رسانده و با ساخت چند رده خاکریز بلند و آرایش مناسب و استقرار سلاح‌های ضد زره، در پشت آن مستقر شوند و خط پدافندی اولیه خود را تشکیل دهند.
از روز هشتم به بعد با تشکیل خط مناسب پدافندی، دشمن که خود را به طور کامل پیدا کرده و حواس خویش را بازیافته بود، پاتک‌هایش را مجدداً آغاز کرد. ابتدا، از جاده فاوـ البِحار وارد عمل شد که با مقاومت رزمندگان اسلام مواجه و با از دست دادن تعدادی از نفرات و انهدام تجهیزات خود عقب نشست. سپس، از جاده استراتژیک، تهاجم خود را روی سه راهی کارخانه نمک متمرکز کرد؛ اما بر اثر اجرای آتش شدید خمپاره و توپخانه، انهدام قابل توجهی را متحمل شده و با بر جای گذاردن تعداد زیادی کشته و زخمی‌عقب نشینی کرد. در روز یازدهم عملیات، به منظور تکمیل خط پدافندی و تثبیت آن، از سوی رزمندگان اسلام در سراسر محور ساحلی و میانی جبهه، آب رها شد و به این ترتیب، دشمن از تلاش مجدد برای پاتک در محورهای یاد شده ناامید شد. در مجموع درگیری‌های فاو و پاتک‌های دشمن ۷۵ روز به طول انجامید. پس از این مدت دشمن از باز پس گیری منطقه مثلث فاو ناامید شد و به پاتک‌های خود خاتمه داد.
عملیات والفجر ۸ طولانی‌ترین عملیات دوران جنگ بود و تثبیت منطقه تصرف شده در آن کار عظیمی ‌بود که کارشناسان نظامی‌ دنیا به ایران، در طرح ریزی و اجرای چنین نبردی آفرین گفتند.
نتایج عملیات
عملیات فاو با موفقیت بزرگی که پس از گذشت حدود ۳ سال از عملیات بیت‌المقدس نصیب مردم ایران کرد، آغاز یک تحول بزرگ و گشایشی عمده در جبهه‌های جنگ بود که به نوبه خود منجر به فتوحات دیگری از جمله عملیات کربلای ۵ و عملیات والفجر ۱۰ شد. این عملیات بزرگترین پیروزی رزمندگان اسلام پس از فتح خرمشهر در سال ۱۳۶۱ بود. نتایج عملیات والفجر ۸ به شرح ذیل جمع‌بندی می‌شود:
۱ـ این عملیات بر اساس یک تفکر پیچیده و خلاق نظامی‌ و به وسیله انسان‌هایی ورزیده و آموزش دیده و شجاع و شهادت طلب که توانستند با تاکتیک مناسب دشمن را غافلگیر کنند، انجام شد و به همین دلیل ارزیابی از توان نظامی‌ سپاه را در داخل و خارج کشور تحت تأثیر قرار داد.
۲ـ این عملیات نشان داد قدرت خلاقیت و ابتکار عمل فرماندهان و طراحان عملیات توانسته است کمبود شدید یگان‌های مانوری، امکانات و مقدورات مورد نیاز برای عملیات را تا حد زیادی جبران کند. فرماندهان سپاه توانستند مانور خود را به خوبی و منطبق با وضعیت زمین منطقه عملیات طراحی کنند و از عوارض طبیعی زمین حداکثر بهره‌برداری را در طراحی مانور و آتش انجام دهند.
۳ـ دشمن برای بازپس‌گیری زمین منطقه عملیاتی فاو مجبور شد نیروهای خود را به طور گسترده به خطوط مقدم جبهه گسیل داشته و آن‌ها را بی محابا بکار گیرد و در نتیجه منهدم شود. برخی معتقدند اگر بخش مهمی‌از توان نظامی‌ دشمن در این عملیات منهدم نمی‌شد، ارتش بعثی دست به تهاجم‌های گسترده‌ای علیه مواضع رزمندگان اسلام در نقاط مختلف جبهه می‌زد.
۴ـ این عملیات قدرت تدبیر فرماندهی قرارگاه خاتم‌الانبیاء را برای کنترل نیروی هوایی، پدافند هوایی و هوانیروز نشان داد و موجب اعتماد به نفس بیشتری شد و مشخص ساخت چنانچه از توان دو سازمان سپاه و ارتش متناسب با طبیعت آنها، استفاده شود، نتایج بهتری حاصل خواهد شد.
۵ـ این عملیات در منطقه‌ای انجام گرفت که صدام به بهانه تسلط کامل بر اروندرود، جنگ با ایران را شروع کرده بود. او قرار داد ۱۹۷۵ را در آغاز جنگ تحمیلی پاره کرده بود و این عملیات عملاً قرار داد ۱۹۷۵ الجزایر را به سود جمهوری اسلامی ‌ایران تثبیت کرد.
۶ـ عملیات والفجر ۸ مبنایی برای تدوین استراتژی باز دارندگی جمهوری اسلامی ‌ایران شد.
استراتژی بازدارندگی همواره بر این اصل استوار است که کشورهای همسایه را از حمله نظامی‌ به خاک کشور باز دارد و در صورت حمله، صحنه نبرد را به داخل خاک دشمن منتقل سازد. ارزش این عملیات به آن بود که به دشمن نشان داد، سیاست بازدارندگی از طریق حمله گسترده توانسته است جنگ را به طور جدی به داخل خاک دشمن منتقل سازد و لبه تیز آن را به سوی ارتش متجاوز برگرداند.
تحلیل عملیات والفجر ۸
عملیات والفجر ۸ به دلیل نوع طراحی، اهمیت زمین منطقه عملیات، سرعت عمل در اجرای طرح عملیات، انتخاب تاکتیک‌های مناسب و مخصوص به خود برای پیروزی بر دشمن، غافلگیر کردن دشمن و همچنین توان پایداری و مقاومت طولانی در برابر پاتک‌های دشمن به مدت ۷۵ روز، یکی از جذّاب‌ترین و مهم‌ترین نبردها در دوران هشت ساله حماسه دفاع مقدس است.
اجتناب از جنگ در زمین به شدت مسلح شده با کمک میادین مین و سیم‌های خاردار و موانع متعدد، پس از دو عملیات والفجر مقدماتی و والفجر۱ و در پی آن ابتکار انجام عملیات در منطقه هورالهویزه در شرق رودخانه دجله در دو عملیات بزرگ خیبر در سال ۱۳۶۲ و بدر در سال،۱۳۶۳ موجب انفعال ارتش متجاوز رژیم عراق و ایجاد نگرانی در میان حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی او شد. زیرا تداوم عملیات تا اندازه‌ای مانع فرسایشی شدن جنگ می‌شد و علائمی ‌دال بر ناتوانی ارتش صدام را آشکار می‌ساخت. از طرفی جمهوری اسلامی ‌ایران که ابتکار عمل نظامی‌ را همچنان در دست داشت، زمینه عملیات بعدی را با استفاده از تجربه عملیات در منطقه هور فراهم کرد.
در این میان عاملی که موجب شد طراحان نظامی‌ در انتخاب منطقه بعدی برای عملیات دقت بیشتری به عمل آورند، این بود که هیچ یک از نبرد‌های انجام شده در مقطعِ پس از فتح خرمشهر دارای نتایجی نبود که قادر باشد برتری تعیین‌کننده‌ای را نصیب ایران کند. از این رو، لازم بود حرکت جدیدی در صحنه جنگ انجام شود که با آنچه از روز اول جنگ تا آن زمان به وقوع پیوسته بود، متفاوت باشد و فرماندهان نظامی‌ ارتش بعثی عراق نیز از پیش بینی آن ناتوان باشند تا با تکیه بر غافلگیری بتوان، به نتایج موردنظر دست یافت. این حرکت جدید و تعیین‌کننده، عبور از رودخانه عریضی همچون اروند رود و تسخیر منطقه مهم شبه جزیره فاو بود. عملیات والفجر ۸ یکبار دیگر توازن قوا را به نفع جمهوری اسلامی ‌ایران ایجاد کرد. البته این برتری نظامی‌ نه بر اثر افزایش تجهیزات و توان رزمی ‌تسلیحاتی، بلکه بر اساس ابتکار عمل و نوع طرح‌ریزی عملیات و به کارگیری مفید توان رزمی‌موجود، علیه دشمن به وجود آمد. در تمام دوران جنگ، ارتش عراق از نظر توان رزمی ‌و میزان تجهیزات و تسلیحات و تنوع آنها، بر قوای جمهوری اسلامی ‌ایران برتری داشته است. بخصوص این برتری نظامی، در برتری مطلق هوایی، برتری زرهی، برتری آتش توپخانه و برتری تعداد یگان‌های مانوری و حتی برتری تعداد سربازان موجود در جبهه‌های جنگ، بوده است. از طرفی به کارگیری سلاح‌های کشتار جمعی و سلاح‌های شیمیایی از سوی ارتش بعثی، همیشه از مشکلات اصلی در طراحی عملیات علیه دشمن بوده است. آنچه عملیات والفجر ۸ را برجسته و نمایان می‌سازد این است که در طرح ریزی این عملیات به نوعی تلاش شد برتری‌های ارتش صدام، در موضوع‌های فوق، ناکارآمد شود و رزمندگان اسلام، زمین و منطقه ای را برای جنگیدن انتخاب کنند که دشمن نتواند از همه ظرفیت خود در جنگ علیه رزمندگان اسلام استفاده کند و برعکس همه ظرفیت و توان رزمی‌ جمهوری اسلامی ‌ایران، در آن منطقه به کار آید. در نهایت این عملیات، مقدمه‌ای شد برای وادار کردن شورای امنیت سازمان ملل برای توجه به خواسته‌های جمهوری اسلامی ‌ایران در نوشتن قطعنامه ۵۹۸ و اطمینان از این که قدرت‌های بزرگ حامی ‌صدام، فقط با راه‌حلی سیاسی می‌توانند جلوی پیشروی نظامی‌ جمهوری اسلامی ‌ایران را برای رسیدن به خواسته‌های خود، بگیرند.
نتیجه‌گیری
در مجموع، عملیات والفجر ۸ یکی از پیچیده‌ترین طرح‌های نظامی‌ جمهوری اسلامی ‌ایران است که با موفقیت کامل انجام شد و برای ارتش بعثی یک «حمله ناگهانی» و«غیر منتظره» تلقی می‌شد و برای ایران یک نقطه عطف بود. اجرای طرح عملیات، از نظر تاکتیکی، انواع نبردها را با خود به همراه داشت مثل عبور از رودخانه، جنگ با موانع، عملیات در دشت، ساحل، دریا، شهر، جنگل، زمین پست و سست و ....
در طرح پشتیبانی این عملیات، فعالیت‌های گوناگون مهندسی مثل نصب انواع پل بر روی رودخانه‌های اروندرود و بهمنشیر، ساخت جاده‌های نظامی‌ مختلف به شکل آنتنی در میان نخلستان‌ها و در عقبه‌ها و نیز ساخت مواضع گوناگون توپخانه در زمین‌های سست و در باتلاق‌ها و همچنین ایجاد سایت‌های موشکی پدافند هوایی و ... صورت گرفته است. البته در هفته‌های اول عملیات ایران توانست فقط از یک پل شناور که فقط شبها آن را نصب و استفاده می‌کرد بهره ببرد و نصب پل لوله‌ای بعثت که در مقابل بمباران هوایی دشمن مقاوم بود حدود سه ماه به طول انجامید. برای نصب این پل از لوله‌های نفتی ۵۶ اینچی به طول ۸۰ کیلومتر استفاده شد. گفته می‌شود این لوله‌ها از یک کشتی عراقی به غنیمت گرفته شده بود و جهاد سازندگی افتخار نصب این پل را برعهده داشت.
بنابراین پیاده کردن تجربیات و نحوه مدیریت و فرماندهی این عملیات می‌تواند به توسعه مدیریت کمک کند. بدین منظور عملیات والفجر ۸ می‌تواند به عنوان یک «مطالعه موردی» برای مدل‌سازی مورد استفاده قرار گیرد.