جشنواره فارغ از اینکه توسط چه دولت یا کدام مدیر برگزار شود، همواره شور و هیجان بالایی را برای سینماگران و علاقه مندان به سینما در کشور بوجود می‌آورد؛ حتی در دوره های خاصی مثل سال 1401 که عده ای بر طبل تحریم این جشنواره می کوبیدند هم تعداد شرکت کنندگان و همچنین استقبال مردم بالا بود.
جشنواره فیلم فجر به عنوان مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور از 12 بهمن در تهران و برخی شهرستان ها آغاز به کار کرده است. این جشنواره فارغ از اینکه توسط چه دولت یا کدام مدیر برگزار شود، همواره شور و هیجان بالایی را برای سینماگران و علاقه مندان به سینما در کشور بوجود می‌اورد. حتی در دوره های خاصی مثل سال 1401 که عده ای بر طبل تحریم این جشنواره می کوبیدند هم تعداد شرکت کنندگان و همچنین استقبال مردم بالا بود. جشنواره ای که حداقل کارکردش این است که نمایه ای از تولیدات یکساله سینمای کشور و همچنین جهت‌گیری سیاست های سینمایی دولت و همچنین نهادهای تولید کننده فیلم و جامعه سینمایی کشور را ترسیم می کند. یعنی با تجزیه و تحلیل آثار شرکت کننده هر دوره، می توان دریافت که در سال جاری چه جریان ها و آثاری در سینمای ما برجسته و پر بسامد خواهد بود.
و اما چهل و سومین جشنواره فیلم فجر...
چهل وسومین دوره جشنواره فیلم فجر جزو جشنواره های انتقالی است؛ یعنی جشنواره‌ای است که آثار ومحصولات آن، حاصل سیاست گذاری، هدایت، نظارت و تولید دولت قبل است، اما برگزاری جشنواره توسط مدیریت جدید انجام می شود و از این نظر می تواند قابل تامل باشد.
از جمله سیاست های مدیریت سینمایی دولت قبل که در دو،سه دوره اخیر جشنواره فجر خیلی پررنگ بود،تلاش برای پوست‌اندازی سینمای ایران و ورود نسل جدیدی از فیلمساز ها است که در دولت سیزدهم (دولت شهید رییسی) هدف‌گذاری شده و محور امور محسوب می شد. به همین دلیل نیز در دوره قبل جشنواره فیلم فجر مهم ترین فیلم ها متعلق به فیلمسازان فیلم اولی بود.
در چهل و سومین دوره هم از ۳۳ فیلمی که در بخش مسابقه جشنواره حضور دارند،۱۳فیلم مربوط به فیلمسازان فیلم اولی است و تعداد قابل توجهی از آثار هم متعلق به فیلمسازان فیلم دومی یا فیلم سومی است.
اتفاق جدیدی که برای نخستین بار در تاریخ جشنواره فیلم فجر شاهدش هستیم این است که هیچ یک فیلمسازان نسل قبل از انقلاب در این رویداد حضور ندارند. از نسل اول سینماگران بعد از انقلاب نیز تنها سه نفر در این رویداد حاضر هستند؛ ابراهیم حاتمی کیا، رسول صدر عاملی و ابوالفضل جلیلی. مابقی حاضران در جشنواره فیلم فجر امسال، نسل جدید سینماگران بعد از انقلاب به حساب می آیند.
گفتیم که محتوای این دوره جشنواره فیلم فجر، تا حد زیادی تحت تأثیر سیاست های دولت قبل است. یکی از سیاست های اساسی دولت سیزدهم در عرصه سینما، تنوع بخشی به گونه ها و مضامین آثار بود. متعاقب این رویکرد، تنوع قابل توجهی در فیلم های چهل و سومین جشنواره فیلم فجر دیده می شود. یعنی هم فیلم با مضامین خانوادگی ،اجتماعی ،کمدی و هم فیلم هایی در موضوعات استراتژیک ،دفاع مقدس وانقلابی داریم. در راس آثار استراتژیک چهل و سومین جشنواره فیلم فجر نیز فیلم «موسی کلیم الله» ساخته جدید ابراهیم حاتمی کیا است.
اغلب آثار استراتژیک و انقلابی این دوره از جشنواره فیلم فجر، در قالب پرتره هستند، یعنی محور روایت آنها یک شخصیت واقعی است. فیلم «اسفند» با محوریت شهید علی هاشمی، «اشک هور» که این فیلم هم مرتبط با شهید هاشمی است، «صیاد» با محوریت شهید صیاد شیرازی، «خدای جنگ» با برداشتی از شهید طهرانی مقدم، «پیشمرگ» با محوریت شهید قهاری ، اسامی و موضوع این فیلم هاست.
از دیگر آثار راهبردی و انقلابی این دوره جشنواره فجر، «بچه مردم» است که می توان آن را پدیده چهل و سومین جشنواره فیلم فجر دانست. یک فیلم خوش ساخت که هم لحظات طنزآمیز و کمدی سالم و بااخلاقی دارد و هم اینکه در پس زمینه اش مفاهیمی چون خانواده، مادر، رفاقت، میهن، انقلاب، ایثارگری و شهادت مطرح شده است. همچنین فیلم «بازی خونی» روایتی از حماسه مردم آمل در جریان هجوم مسلحانه گروهک های تروریستی در سال 1360 است. فیلم «شمال از جنوب غربی» نیز اشاراتی به همین موضوع دارد و روایتی از ترورهای کور یک گروهک تروریستی نفوذی رژیم بعث عراق در شمال کشور و خنثی شدن آن را نمایش می دهد. فیلم «1968» نیز به ماجرای حضور تیم فوتبال رژیم اشغالگر قدس در تهران برای مسابقه با تیم ملی ایران و واکنش مردم به آن تیم است.
امسال در جشنواره فیلم فجر، چهار پویانمایی هم حضور دارند. این آثار که اغلب از نظر کیفی و ساختاری در سطح نسبتا خوبی قرار دارند، عبارتند از: «پس دلفینی2»، «افسانه سپهر»، «زال و رودابه» و «ژولیت و شاه». البته پویانمایی «ژولیت و شاه» از نظر محتوایی با انتقاداتی همراه است که در گزارش های بعدی حتما به جزئیات آن خواهم پرداخت.
یکی از تغییرات این دوره از جشنواره فیلم فجر، راه اندازی بخش ویژه است. این بخش مختص آثاری است که به لحاظ قوانین و مقررات امکان ورود به بخش مسابقه را نداشتند و فقط هم در مرکز جشنواره برای اهالی رسانه و منتقدان نمایش داده می شود. البته تنها عنوان این بخش «ویژه» است که یک نامگذاری اشتباه ارزیابی می شود. چون وقتی نام ویژه برای یک بخش انتخاب می شود، مفهوم مثبتی دارد و این را می رساند که آثار این بخش، برتر یا خاص هستند. این درحالی است که غیر از یکی دو مورد، اغلب فیلم های این بخش، بسیار ضعیف هستند. مثل فیلم «رگ های آبی» که بنا بوده به فروغ فرخزاد بپردازد، اما درواقع یک توهین به این شاعر محسوب می شود. بنابراین بهتر بود این بخش، با عنوان دیگری، مثلا بخش خارج از مسابقه نامگذاری می‌شد.
از دیگر تغییرات اجرایی جشنواره امسال نسبت به دوره قبل، بالا رفتن تعداد آثار است. در دو سه دوره قبلی، بخش مسابقه حدودا شامل 22 فیلم می‌شد. این رقم، با فیلم های بخش اصلی جشنواره های معتبر و استاندارد سینمایی قرابت و همخوانی داشت. اما امسال مجددا مانند ادوار دهه 80 و 90 (تا قبل از شیوع کرونا) تعداد آثار بخش مسابقه به 33 فیلم افزایش یافته است که با چهار أثر پویانمایی این تعداد به 37 رسیده است و البته با 10 فیلم موسوم به بخش ویژه این آما ربه 47 فیلم می رسد! این درحالی است که برای بخش مسابقه، می شد از ورود و پذیرش تعداد قابل توجهی از آثار ممانعت کرد. حداقل 10 فیلم، از سطح کیفی و استاندردهای لازم برای ورود به بخش مسابقه جشنواره محروم هستند و این یعنی، جشنواره می توانست مانند ادوار اخیر، جمع و جورتر برگزار شود. نکته مهم این است که در صورت کاهش آثار بخش مسابقه، هم درصد فیلم های ضعیف و بی کیفیت پایین می آمد و هم اینکه ضریب اشتباهات داوران کاسته می شد. اما با شرایط موجود، فقط تعداد فیلم های غیراستاندارد و ناتوان در جلب رضایت تماشاگران بالا رفته است.
