تعهد ایران در گرو اجراى تعهد اروپا

سعداله زارعى ـ سیامک باقرى
سه شنبه گذشته رویـداد بـسـیـار مهمى رخ داد که به«تـوافق سعدآباد » موسـوم شد .توافق سعدآباد کـه بـیـن جـمـهـورى اسـلامـى ایـران و وزراى خارجه سه کشـور اروپـایـى در زمینـه فعالیت هاى هـسـتـه اى ایـران و تحـت عنوان « شفاف سازى و ارتقاى اعتماد براى همکـارى» صـورت گرفـت ، در واقع برآیندى از فعل و انفعالات چند ماهه اخیر بود؛ چنانکه جـک استراو در سعدآباد تهران تاکید کرد،« حضور همـزمان من به هـمـراه وزراى خارجه آلمان و فـرانسه در تهـران نتیجه ماههـا مـذاکـره مستـمـر بـا مـقـامـات ایـرانى است .»یـا ـ بـرلوسکـونى ـ نخـسـت وزیر ایتالـیـا و رئیـس دوره اى اتحادیـه اروپا نیز اعـلام کـرد که آقاى خـاتمـى پیش از این به او اطمینـان داده اسـت که قطـعـنـامـه و پـروتکـل را خـواهنـد پذیرفت . البته ماجـراى پـروتکل الحاقـى و امضاى آن توسط ایران ، به تدریـج از اواخر سال گذشته مـورد توجه جـدى کاخ سـفـیـد قـرار گرفـت و روند ایـن مساله پس از سقوط رژیم بعثى عراق سرعت بیشترى پیدا کرد .
بنابر اخبار منـتـشـره ، مهمتریـن عـامـل در شـتـاب ایـن روند اسـتـنـاد آمریکایى ها به گزارش منافقین درباره فعالیت هاى هسته اى کشور در نطنز و اراک بـود .البته در هـمـیـن ایـام در لابه لاى برخى جـراید، آدرس افراد و گروههاى دیگرى نیـز یافت مى شد . در حقیقـت فـحـواى نظر کسانـى کـه فعالیت هاى هسته اى را براى غربى ها و بـه ویــژه امـریـکــایــى هــا گــزارش مى کـردند، این بـود که فعالیـت هـاى هستـه اى ایـران بهتریـن سـوژه جهـت «عـراقیـزه کـردن »ایران است .الـبـتـه آمریکایى ها نیز بیکار ننشسته بودند؛ آنـهـا سـنـاریــوى بـرخـورد بـا ایـران را بـراسـاس بـهـانــه وجـود سـلاحـهـاى هسته اى در تهـران از پیش تهیـه دیده بودند . حال ، چون زمان اجراى آن یعنى پس از اشغال عراق فراهم شده بود لذا به بهانه نقض مـقـررات آژانس توسط ایران موضوع هسته اى ایـران را بسیار فورى در دستور کار آژانس قرار دادند و در واقع این آمریکایى ها بودند که با حسـاس کـردن آژانس و کـشـورهـاى اروپایى موضوع بازرسى هاى جدید و تعجیل در امضاى پـروتکل الحاقـى را محور اصلى برخورد آژانس و اتحادیه اروپا با ایران قرار دادند .
 بوش در اجـلاس اویان فرانـسه تــوانــســـت کــشــورهــاى گــروه 8 (صنعتى )را به شدت نسبت به ایران بدبـین نمـاید .مواضعـى که پس از اجـلاس از سـوى روسـاى جـمهـور کشورهاى گروه 8 گرفته شد، مؤید این مطلب بود .بعدها اتحادیه اروپا موضوع هسته اى ایران را در دستـور اجـلاســهـاى خـود در بــروکـسـل و لوکزامبورگ در ماه خرداد و تیر قرار داد که نـتیـجه آن نـیز صـدور بیـانیـه شدیداللحن علیه ایران بود که در آن خواسـتار امضـاى بدون قید و شـرط پروتکل توسط ایران گردید .البته در هـمیـن زمـان اروپـایى هـا بـرخـلاف آمریکا معتقد بودند، نباید از طریـق انـزواســازى ، ایـران را مـجــبـور بـه پذیرش پروتکل الحاقى نمود .
وزیر خارجـه ایتـالیا در حـاشیـه کنفـرانس اقتـصادى رم ایـن مسـاله را ایـنگـونه توضیح داد :ما در گـفت و گوهایى که در هفـته هاى گذشته بـا مقامات آمریکایى داشتیم ، آنها را قانع کردیم کـه حـل ایــن بـحـران را بـعــهـده مـا بـگذارنـد و ایـن موفـقـیـت نشـان از حـقـانیـت سـیـاست اروپـا در ادامـه گفت و گو با جمهورى اسلامى ایران دارد . اما نشست شوراى حکام در 12 شهریورماه و صدور قطعنامه شدید و ناعادلانه در مورد ایران ، ماجراى هـستـه اى ایران را وارد فـاز جدیـد و سخت ترى کرد . نــکــتـه جــدیــدى کــه در ایــن وضعیت وجود داشت ، افزایش نقش اروپا در فـشار بر ایـران جهت قـبول قطـعنـامه بـود .اروپایـىها در کـنار ضرب الاجل 50 روزه شوراى حکام آژانس ، ضـرب الاجل دیـگرى را در ارتباط با تعامل اتحادیه اروپا با ایران تعیـین کردند .این مسـاله بیانگـر آن بود که رونـد ماجرا به نـفع سناریوى آمریکایى پیش مى رود . اما واکنش گروههاى داخلى نیز متفـاوت بود؛ برخى از ایـن گروهها به گونه اى مستى کرده و سخن گفتند و نوشتند که گویا مدافع منافع طرف مقابـل ایران هستـند تا منـافع ایران !
این دسته از افراد بـا تبلیغات خود و تزریق ادبیات ترس در جامعه ، مدام بــر پــذیــرش بــدون قــیـــد و شــرط خواسته هاى آژانس و اتحادیـه اروپا تاکید مى ورزیدند .بدون شک چنین حرکتى در تضعیف چانه زنى ایران نیز مؤثـر واقع شـد کما ایـنکـه تاکیـد بر خروج از NPT بر توان چانه زنى ما کمک خوبى کرد . اکبر صالحى ـ نماینده ایران در آژانس بـین الملـلى انرژى در جـلسه مـاهیـانه هـم اندیـشى دانـشـگاهـیان آشـکار سـاخت کـه مقـالات برخـى مطـبوعـات و مطرح شـدن خروج از مـعاهـده مـنع گـستـرش سـلاح هاى هسته اى کمک هاى فراوانى به ما کرد و حتى عاملى براى سفر وزراى امور خارجه فرانسه ، انگـلیس و آلمان به ایران شد .
در هــر حـال رونــد مـاجــرا بـه گونـه اى طى شـد که تـصمیـم گیـران جمـهورى اسـلامى در دو وضـعیـت انتخاب مطلوب یا انتخاب نامطلوب قرار نگیرند بلکه در شرایط گزینه اى قـرار گـرفـتـه و کــم هـزیـنـه تـریـن را انتخاب نمایند . از هـمـین رو آقـاى خـاتـمى در پـرسش خـبرنـگـاران پیـرامون بـیـانیـه صـادره نــشـسـت چــهـار جــانـبـه ، وضعیت پیش از پذیرش را به رینگ بوکس تشبیه کرد که در آن یک رقیب تـوانمـند غـیرعـادل قصـد داشت کـه خـودش داورى مـسابـقـه را بـرعهـده بگیرد ولى الان تبدیل به میدان دوى ماراتن شده است .
وى افزود، » این ماراتن طولانى اسـت و تماشاگر آن افـکـار عـمومـى و اجـمـاع جـهـانـى است . بـا ایـن حـال ایـنـگـونـه بـه نـظـر مـى رسـد کـه اگـر یـکـسـرى مواضـع انفـعالـى از سوى بـرخى از گـروههـا نبود، جمـهورى اسلامى به بهـترین وجه مى تـوانست از این ماجرا عـبور نماید . از سوى دیـگر بـا وجود پذیـرش پــروتـکــل الـحــاقـى و بــیــانـیــه اى چهارجانـبه ، این سؤال مطرح اسـت که آیا این امر به منـزله محروم شدن ایـران از حــق خـود اسـت و آیــا بـاز عـهدنـامـه ترکـمانـچـاى تکـرار شـده است و یا شمارش معکوس نظام زده شده و ...؟ اگرچـه برخى از افراد و مـحافل مطبوعاتى به این سؤال جواب مثبت داده اند لکن مواضع دست اندرکاران بیانیه و سایر مؤلفه ها و شاخص هاى موجـود تفـسیـر دیگـرى را به ما ارائـه مى دهد . حـجـت الاســلام روحـانـى کـه نمایـنده دولت در مذاکـرات نشست سـعـدآبـاد بـود، در هــمـایـش ائـمـه جمـاعت اسـتان تهـران اعلام کـرد : جهان از ما اطمینـان مى خواهد و ما این کـار را مى کـنیـم اما دشـمنان مـا توق فعالیت هسته اى را مى خواهند که ما زیر بار توق نمى رویم .وى افزود :این مـساله را در مذاکـرات با مقـامات خارجـى به صراحـت تاکید کردیم .ما به اروپایى ها به صراحت گفتـیم که قطـعنامه شوراى حـکام را قبول نخواهیم کرد . آقاى روحـانى هـمچنـین اعـلام کـرد بازگـشت بـه نقـطه آغـاز بـسیـار آسان است .و اگر احساس کنیم که در مسـیر راه ، دشـمن دوباره دنـبال بهانه جویى است، دیگر نـباید از ما انتظارى داشته باشند و ما گزینه هاى دیگرى را انتخاب خواهیم کرد . آقاى صالحى نـیز گفت :ایران در دست خود اهـرمهایى را از جمـله توق داوطلبانه موقت غنى سازى ، امضـاى پروتکـل (که در طى مـسیر تـصـویـب در مــجـلـس هـر لـحـظــه مى تواند متوق شود )و همکارى با آژانس (کـه هر لـحظـه مى تـوان آن را تضعیف کرد )،دارد . رئیـس جمـهورى نـیز به پـروسه تـصویـب اشاره و تـاکیـد کرد بـیانـیـه صادره به منزله تمام شدن همه مسائل نیست . تصویـب پروتکل داراى مراحل زیادى است ، از جمله ابتدا پذیرش اســت کــه تــوســط دولــت انــجــام مى شود .سپس لایحه در دولت بعد تصویـب در مجلس ، تـایید شوراى نگهبان و مجددا امضاى دولت و در نهایت قرارداد اجرایى کردن پروتکل مى باشد . به گفـته رئیس جـمهور آنچه مـا پذیرفتیم ، این است که این پروسه را طـى کـنیـم و نـمـى توانـیـم بـرخلاف ضوابـط و حقـوقى که در کـشورمان است ، کارى انجام دهیم .
واکنش هاى داخلى و خارجى
بیانیه مشترک ایران و سه کشور اروپایى که برمبناى امضاى پروتـکل الحـاقى و تعـلیق فـعالیـت هستـه اى ایران تنظیم شده بود در داخل کشور و خارج از آن واکنش هاى فراوانى را به همراه داشـته است .بیش از همه آمریـکایـى ها از سـرعتـى که در ایـن توافق به وجود آمد شگفت زده شدند به گونه اى که اشپیگل نوشت « آمریکا شــوکــه شــد» بــرهــمـــیــن اســاس آمریکایـى ها با ناباورى به تـوافقنامه نگاه کـرده و اروپا را متهـم کردند» که ممـکن اسـت بخـواهد بـر فعـالیـت هـستـه اى ایران سـرپوش بـگذارد.« بنـابه آنچه یـک شبکه خـبرى آلمانـى گـفت آمـریکـا امضـاى توافـقنـامه را پاداش اروپـا به ایـران ارزیابـى کرده است . مک گلان سخنگوى کاخ سفید هـم یکـى دو ساعـت پس از صـدور بـیانـیـه مـشتـرک از«نـاکـافى بـودن » تعهدات سخن گفت .نیویورک تایمز هم که به صورت ارگان دولـت آمریکا عـمل مى کنـد، »مشخص نبودن زمان توقف عملیات غنى سازى اورانـیوم «و » نامشخص بودن زمان امـضاى پروتکل از سوى ایران «را دو مساله مـهم توافق تهران ذکـر کرد و اضـافـه نـمود :» مـمـکن است ایران برخلاف تعـهداتش عمل کـنـد «و » مـسایـلـى کـه مـا را نـگـران مـى کنـد هـنـوز حل نـشـده است.« نیـویورک تـایمـز توافـق را نه نـتیـجه رایزنى که نتیجه تهدید ایران از سوى آمـریــکـا مـعــرفـى کـرد و نــوشـت : بالاخره دو ماه و نیم تهدید ایران به » بـار نشـست «بـوش از آن به » گـامـى سازنده و مثبت «توصیف کرد . در عین حال گرى سیک مسئول میز ایـران در سناى آمریکا و مـشاور امنیت ملى جرالد فورد، جیمى کارتر و رونالد ریگان به ایران نمره 20 داد ! چرا که » ایران فوق العاده هوشمندانه عمل کرده است.« او در عین حـال گفت :وزراى خـارجـه سـه دولــت اروپـایـى بـدون«یـقیـن ازوجود ضـمـانت » بـه ایران پـانــگـذاشـتــه انـد .الـبـتــه آصـفـى سـخــنـگــوى وزارت خـارجــه ایـران مـوضوع را بـه گـونـه دیگـرى تـرسـیم نـمـود .او گــفـت از ایـن سـه وزیـر دعوت کردیم چون آنان قبلا نامه اى بـراى ما فـرستـاده بودنـد .» جـام جم آن لاین «در مطلب کوتاهى مضمون نـامـه سـه وزیـر را » اعـطـاى بـرخــى امتیازهـا در قبال امضاى پروتـکل از سـوى ایران «مـعرفـى کرد .روزنـامه آلـمانـى زبـان » استـانـدارد «بـه گونـه دیگرى مساله را ارزیابى کرده است ؛» سفر سه وزیر اروپایى به ایران نشان داد رفع ابهامات از فعالیت هسته اى ایران براى اروپا از اهمیت به سزایى برخورداراست.« شــایـــد بــه هـــمــیـــن دلــیـــل خـاویـرسولانـا تـعـهداتـى کـه تـهـران پذیرفته را با آنچه در قطعنامه شوراى حـکـام انـرژى اتـمـى آمـده اســت ، یـکـسـان خوانـد .امـا تـقـریـبـا همـه روزنامـه هاى عرب زبان مـفاد توافـق ایران ـ اروپـا را به ضرر آمـریکا و بـه نفع اروپا و ایران ارزیابى نمودند .از جمله روزنامه الوطن از ضمانت هاى محکـم اروپا به ایران سخـن گفت . غسان بن جدو رئیس دفتر الجزیره در تهران بـه این شبکه گفـت ایران توپ را به زمین آمریکا انداخت .در همین زمینه سـاتیوگ چاپ آلمان از توافـق ایران اروپـا به » درس خـوب اروپا به آمریکا «تعبیر کرد . واکنـش محـافل دانـشگـاهى به ایـن تـوافق در مـجـمـوع منـفـى بـوده اســت .بــســیــارى از اســـاتــیــد و دانـشـجویـان مـسـاله را قـابـل قـبـول نمـى دانند .از جـملـه دکتر مـرتضى زریـن زاد، کـارشنـاس هـسـتـه اى به خبرگزارى کار گفته است ، توافقنامه ایـران -اروپـا، بـاجـى اسـت که مـا داده ایم الـبته به اروپـا و نه آمریـکا . او در عین حال یادآور شد با امضاى ایـن پروتـکـل ما فـقط از حـاد شـدن موضـوع جلوگـیرى مـى کنیـم و نه از بهانه جویى هاى غرب .دکتر یوسف مولایـى نیـز به ایسـنا گفـت آنچـه در بیـانیـه آمده و بعـضى هـا آن را تعهـد اروپا بـه ایران معرفـى کرده اند، یـک تعـارف بیشـتر نیـست » اروپا تـعارف کرد تعهد نداد!«، دکتـر مرتضـى نجـفى اسفـاد در عین حال به گریزگاههاى بیانیه تهران ـ اروپـا اشـاره کـرد و گـفـت :طــرح شرایـط از سوى ایـران قطعـیت اجرا توسط ایران را زیرسؤال مى برد .او در عین حال مفاد توافق را مبناى حرکت ایــران در روابــط آیـــنــده بــا اروپــا دانست . دکتـر کیـومرث جـهانـگیـر روند بـرخورد بـا ایران را در راسـتـاى طرح براندازى نظام از سوى آمریکا معرفى کـرد .
او بـه ایـسـنـا گـفـت :» رژیـم نظـارتى پروتکـل رژیم مداخـله گرى است زیرا براساس آن آژانس مى تواند در هــر جــاى کـشــور بــه هــر نــوع اطـلاعات دسـت پیـدا کنـد .«الـبتـه گاردین نـیز در مقاله اى نـوشته بود :» امضـاى پروتـکل بـه ناظـران آژانس امکان مى دهد غافلگیرانه سایت هاى اتمى ایران را بازرسى نمایند.« در میان جریانات سیاسى بیش از همه حزب مـشارکت از پیوستـن ایران به پروتکـل حمایت کرد این حزب در بیانیه ا ى که چند ساعت پس از صدور بیانیه پایانى نشست ایران ـ اروپا صادر کرد، آن را » بـالاتریـن افتـخار «لـقب داد .مشارکت امضاى بیانیه از سوى ایــران را حـاصــل فـشــار » احــزاب و گـروههـاى سـیـاسى «مـعـرفـى کرد و مدعى شد :» احزاب بهتر منافع ملى را تـشخـیص مـى دهـند .«ایـن حـزب مقاومت ایران در برابر غرب را با » عدم درک واقـــعــیـــت هــاى جـــهـــان «، «آرمـانـگرایـى غـیـرقـابـل دستـرس » ، «شــعـارزدگــى مـفــرط »و »دشــمـن تراشى «تعبـیر نمود .حزب مشارکت اگـرچه تـوافـق مزبـور را » نـه بهـتـرین تصمیم و نه در بـهترین زمان «معرفى کرد، آن را به ملت ایران تبریک گفت ! این حـزب چنـد سطـر بعد از تـبریـک مـدعـى شـد » حـکـومـت بـه خارجـى تمکین کرده چون به خواسته هاى ملى تن نداده است!« حزب مـشارکـت در بیانـیه خـود بلافاصلـه غرب را به پیگیرى پـرونده جدیدى ترغیب کرده است این حزب از یـک سو در فـرازى از بیـانیـه خود جـمــهـورى اسـلامــى را در شـرایـط ضعف معرفـى کرده و نوشته است : شرایط فعلى ما بى شباهت به شرایط پذیرش» قطعنامـه 598 و پایان جنگ تـحمـیلـى نـیسـت !«از سـوى دیگـر نـوشتـه است :» در راس بـحرانـهاى ایران ، موضوع حقوق بشر است!«. و » امـروز بـه حق یـا بـه نـاحق ایـران زندان بزرگ روزنامه نگاران است.«
ترسیمى که مشارکت در بیانیه خود ارائه داد پیش از این عناصر برجسته آن در نامه اى خطاب به رهبر معظم انقلاب ، نوشته بودند .نامه اى که غرب آن را ترسیم واقعى شرایط داخلى ایران تلقى کرد و فشار خود را بر ایران در قالب قطعنامه حکام آژانس بین المللى انرژى و بیانـیه تهدیدآمیز اتحادیه اروپا افزایش داد . «مشارکت » پنج روز پیش از امضاى توافقنامه ایران ـ اروپا، تاج زاده برجسته ترین عنصر سیاسى در توصیه اى که در مذاکره به نفـع طرف خارجى مذاکره کننده بود در سرمقاله یاس نو نـوشت :» نزد اصلاح طلبان نقد و نسیه آن است که با اقدامات خردمندانه زمینه هاى ذهنى و عینى تهاجم را سلب کنیم و با پذیرش الزامات دموکراسى و صلح ، منطقه و جهان را به زندگى مسالمت آمیز و گفت و گو «و تفاهم دعوت کنیم اما خارج از همه این مسائل حجت الاسلام خاتمى رئیس جمهور در مصاحبه با خبرنگاران هم به شرایط سخت مذاکره ایران و هم به تمام نشدن مسائل اشاره کرد .او از رینگ بوکسى خبر داد که در آن یک رقیب توانمند و غیرعادل مى خواهد طرف مقابل را از میان بردارد .او مى گوید ما رینگ را به دو مارتن تبدیل کرده ایم .رئیس جمهور افکار عمومى جهانیان را مهمترین عنصر تعیین کننده در این معادله پیروزى یا شکست ارزیابى کرد . نگرانى هایى که آمریکایى ها پس از امضاى توافق ایران اروپا به آن اشاره کردند نشان مى دهد در این ماجرا آنان احساس پیروزمندانه اى ندارند .در واقع همانگونه که بسیارى از کارشناس هاى داخلى و خارجى به آن اشاره کرده اند، » همه چیز مشروط است .«اگرهاى این توافق فقط در صورتى که دو طرف به آن پایبند باشند، ارزش عملى دارد و گرنه شرایط به نقطه صفر باز مى گردد .به همین جهت باید گفت این توافق مى تواند منافع ملى ایران را تامین کند خواه طرف اروپایى به تعهدات خود عمل کند یا نکند چرا که اگر عمل کند هدف نهایى ایران از فناورى هسته اى تامین مى شود اگر هم عمل نکند ما با همان » اگر «از تعهد خود خارج مى شویم .