جدال ديپلماتيك

گروه سياست: همان‌گونه كه انتظار می‌رفت، عربستان به ماجرای تعرض به سفارتش در تهران واكنش نشان داد. شامگاه یكشنبه وزیر خارجه عربستان اعلام كرد رابطه با تهران را قطع می‌كند و به اعضای سفارت ایران ٤٨ ساعت وقت دادند تا خاك عربستان را ترك كنند. قابل‌پیش‌بینی بود كه برخی كشورهای هم‌فكر عربستان در بین كشورهای عرب منطقه نیز با ریاض همراهی خواهند كرد. ابتدا بحرین قطع رابطه‌اش را اعلام كرد، بعد از آن سودان سفیر را اخراج و ساعتی بعد اقدام به قطع رابطه با تهران كرد؛ امارات متحده عربی هم تصمیم به كاهش سطح رابطه گرفت.

عربستان، بحرین و سودان كادر دیپلماتیك ایران را اخراج کردند و اعضای سفارتخانه‌های خود را فراخواندند. پرسنل سفارت عربستان ساعاتی بعد از اعلام قطع رابطه توسط وزیر خارجه‌شان، تهران را ترك كردند. شاید همراهی منامه و ابوظبی با ریاض علیه تهران دور از انتظار نبود، اما اقدام خارطوم در قطع رابطه با تهران برای بیشتر ناظران شگفتی‌برانگیز بود. روابط ایران و سودان از دهه ٨٠ میلادی همواره مثبت و روبه‌گسترش بوده و مقامات ارشد دو كشور بارها به پایتخت‌های طرف مقابل سفر كرده‌اند. ایران همچنین علاوه بر روابط گرم سیاسی با سودان، در برخی پرو‍ژه‌های عمرانی این كشور نیز مشاركت کرده است.

تهران همچنین در زمان محكومیت بین‌المللی ژنرال عمر البشیر، رئیس‌جمهوری سودان، از شتاب گسترش روابط نكاست و در كنار خارطوم باقی ماند. با گسترده‌شدن اخبار دومینوی كشورهایی كه اقدام به قطع رابطه كردند، بسیاری نگران تبعات بعدی آن شدند. چالش‌های منطقه‌ای موجود، جدال بر سر قیمت نفت، رابطه دو كشور و مسئله حج، مهم‌ترین موضوعاتی است كه به‌دنبال قطع رابطه دو كشور بدون‌شك به شكلی دیگر خود را نشان خواهد داد. همچنین قطع رابطه یا كاهش سطح رابطه دیگر كشورهای كه به موج قهر دیپلماتیك پیوسته‌اند. اما برای بررسی این موضوعات بهتر است در گام اول به آنچه در رابطه ایران و این كشورها وجود داشت، بپردازیم.

تهران - ریاض رابطه‌ای كم‌جان

عربستان حدود دو سال است در عمل- نه به طور رسمی و اعلام‌شده- سطح رابطه خود با ایران را به كاردار تقلیل داده. آخرین سفیر این كشور به بهانه احترام بیش‌ازحد برای هاشمی‌رفسنجانی، به كشورش فراخوانده شد. كار سفیر بعدی هم‌زمان شد با مذاكرات هسته‌ای و بی‌میلی شدید و نگرانی عربستان از روند مثبت مذاكرات و احتمال توافق. سفیر نگون‌بخت اصلا شانس كار در تهران را پیدا نكرد و پیش از موعد توسط دولتش بازنشسته شد. سفیر سوم كه چندی‌پیش خبر انتصابش آمد، هنوز امكان كار در تهران را نیافته بود كه به‌دنبال تعرض شنبه‌شب گروهی به سفارت ریاض در فرمانیه تهران و قطع رابطه از سوی ریاض، اساسا امكان كار در تهران را نیافت، اما تهران در دو سال گذشته سفیر خوشنام خود را كه قبلا هم در ریاض تجربه كار داشته و پشتكار زیادی برای تعمیق روابط داشت، به این كشور مأمور كرد.

حسین صادقی، سفیر تهران در ریاض، چندی پیش در گفت‌وگو با «شرق» از تلاش‌هایی گفت كه برای تعمیق روابط در ریاض انجام شده تا دو كشور مسلمان بیش‌ازقبل بتوانند با هم همكاری كنند. اگر از بررسی سطح رابطه در فرم، بگذریم، باید از ارزیابی صریحی بگوییم كه دو كشور از سال‌های دولت نهم و دهم تاكنون، در بدترین شرایط روابط با هم قرار داشتند، وضعیتی كه تلاش‌های ظریف و حسن روحانی برای آن در دولت یازدهم، خیلی منجر به نتیجه نشده ‌بود. ظریف، وزیر خارجه دولت یازدهم، در اولین سفر منطقه‌ای خود، سفر به عربستان را در برنامه گذاشته‌ بود، اما عربستان به بهانه مرخصی پادشاه، این ملاقات را انجام نداد.

این كندی رابطه در بی‌اعتمادی سال‌های دولت محمود احمدی‌نژاد ریشه داشت. با پیشرفت مذاكرات هسته‌ای بین ایران و كشورهای ١+٥ و بهبود گام‌به‌گام جایگاه ایران در سطح جهان، این حركت لاك‌پشتی‌تر شد. عربستان در حال ازدست‌دادن جایگاه منطقه‌ای خود بود و رقابتش با ایران در منطقه كه بیش از عمر جمهوری اسلامی هم سابقه داشت، تنگاتنگ شده‌ بود. تحلیلگران معتقد بودند آمریكا به‌دنبال یك شریك منطقی در منطقه است و در حال انتخاب بین ایران و عربستان است. پیشرفت در مذاكرات هسته‌ای می‌توانست منجر به انتخاب ایران شود كه این برای كشوری با شرایط عربستان سعودی كه همیشه به‌دنبال نقش منطقه‌ای پررنگ‌ بود، خوشایند نبود، زیرا یك‌بار دیگر عربستان با انتخاب ایران به‌عنوان ژاندارم منطقه در دوران شاه، زخمی كاری خورده بود.

از مذاكرات و دستیابی به توافق هسته‌ای تیرماه در وین بیشتر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی استقبال کردند، اما عربستان و اسرائیل، دو عضو منطقه بودند كه واكنش‌های مثبتی به این اتفاق نشان ندادند. البته این رویكردی بود که پیش‌بینی می‌شد؛ بااین‌حال تلاش ایران برای تغییر رابطه با عربستان فروكش نكرد. اعضای دستگاه دیپلماسی جمهوری ‌اسلامی ایران، بارها بر لزوم مذاكره دوجانبه و گفت‌وگو با ریاض تأكید كرده ‌بودند. آن‌گونه كه در حاشیه مذاكرات وین، ظریف و عادل الجبیر، وزرای خارجه دو كشور مذاكره‌ای دوجانبه درباره سوریه انجام دادند كه آنچه بعدها از آن شنیده شد، بیشتر به گلایه‌گذاری منجر شد.

برجام و توان منطقه‌ای

دستیابی به توافق وین، «برجام»، یكی از مهم‌ترین دستاوردهای دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم بود، دستاوردی كه اجرای آن نزدیك است و تا پایان ماهی كه در آن قرار داریم، قرار است اجرائی شود، اما مذاكرات هسته‌ای در تمام ٢٢ ماهی كه انجام می‌شد، مخالفان فراوانی در داخل داشت كه هم‌صدا با برخی تندروهای خارجی بودند. آنها تمام توان خود را در جریان مذاكرات و بر سر نقد توافق به‌دست‌آمده به كار گرفتند تا این نوزاد نوپا را ساقط كنند. نقشی كه با اجراشدن برجام عملا می‌تواند نقش‌برآب شود. حال طیف مخالف برجام و مذاكرات در دولت یازدهم، به‌نوعی مدافع عملكرد معترضان به سفارت عربستان هستند. عملكردی كه می‌تواند به تنش‌آفرینی داخلی و خارجی كمك كند و دستگاه دیپلماسی را در اجرای این توافق ناكام بگذارد.

اما نكته‌ مهم‌تر این‌جاست كه مذاكرات هسته‌ای و توافق وین منجر به قوت‌گرفتن نقش منطقه‌ای ایران شد كه با تعرض به سفارت عربستان و قطع رابطه عربستان و برخی كشورهای منطقه‌، می‌تواند به نقطه صفر بازگشت كند. روز گذشته سخنگوی وزارت‌خارجه ایران درباره رابطه اقدامات عربستان و اجرای برجام گفت: «دو کانون منطقه‌ای ازجمله رژیم صهیونیستی و دولت عربستان سعودی در تمامی دو سال گذشته به‌دلیل اینکه منافع و حیات خود را در ادامه درگیری در منطقه می‌دانند تمام تلاش خود را به‌کار گرفتند که توافق برجام حاصل نشود و بعد از توافق برجام تا لحظه‌ اجرای آن تمام تلاش خود را برای تخریب روندهای موجود در این ارتباط در عرصه‌ منطقه‌ای و بین‌المللی به‌کار گرفته و می‌گیرند». او با برشمردن برخی از این اقدامات ازجمله استفاده عربستان از دلارهای گسترده نفتی برای تخریب این روند اضافه کرد:‌ «امیدواریم با تدابیر صحیحی که در جریان است شرکای توافق برجام زمینه را برای پیشرفت و اجرای این توافق بین‌المللی فراهم کنند».

جواد ظریف كه روز گذشته میزبان همتای دانماركی خود بود درباره اجرای برجام گفت: «با رفع تحریم‌های ظالمانه در روزهای آینده و با اجرائی‌شدن برجام آخرین موانع همکاری ایران با دیگر کشورها برداشته می‌شود». «در سال‌های گذشته روابط دو کشور به دلیل تحریم‌ها با فرازونشیب‌هایی روبه‌رو بوده و امروز خوشحالیم که با این سفر شاهد حضور گسترده و فعال بخش خصوصی دانمارک در این سفر هستیم».

التهاب‌های منطقه‌ای

قیمت نفت نیز همیشه یكی از مسائل چالشی بین دو كشور ایران و عربستان بوده و هست. موضوع نفت در دو سال گذشته به اهرم فشار عربستان بر اقتصاد ایران تبدیل شد. آن‌چنان كه در روزهای اخیر به كمترین قیمت در سال‌های اخیر رسید.

همه این مسائل درحالی بین ایران و عربستان قابل شمارش است كه مسائل منطقه مثل موضوع یمن، سوریه و صلحی كه هنوز در این كشور جنگ‌زده نزدیك به‌نظر نمی‌آید، می‌تواند با چالشی‌شدن روابط دو كشور، در شرایط نامناسب‌تری قرار گیرد. همچنین حجاجی كه هرساله به قصد زیارت حرمین شریفین راهی سرزمین وحی می‌شوند، تكلیف حقوقی قربانیان حادثه منا و... جزء مواردی است كه تكلیف آن با قطع رابطه ایران و عربستان در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است.

البته شب گذشته عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در گفت‌وگو با «رویترز» با تأكید بر قطع رابطه با ایران، قطع رابطه تجاری با ایران و قطع تمام پروازهای بین دو كشور، ‌گفته است كه با این حال از زائران خانه خدا استقبال می‌كنند و بلامانع است. این درحالی است كه شورای برنامه‌ریزی بعثه رهبری اعلام كرده كه «موضوع حج تمتع سال ٩٥ از طریق شورای عالی حج و شواری عالی امنیت ملی پیگیری و با درنظرگرفتن مسائل شرعی اقدام خواهد شد». همچنین رئیس سازمان حج به تسنیم گفته «توقف حج تمتع، گمانه‌زنی غیرمستند است». فروردین امسال به‌دنبال تعرض به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده، اعزام به حج عمره از سوی ایران متوقف شد.

ادامه محكومیت

آنچه از سوی معترضان به اعدام شیخ نمر در ایران رخ داد؛ یعنی تعرض به سفارت عربستان در ایران، منجر به اتفاقاتی شد كه تقریبا از سوی بسیاری نقد و محكوم شد. برادر شیخ نمر روز گذشته در توییتی با محكوم كردن اعدام برادرش، ماجرای تعرض به سفارت عربستان در ایران را هم محكوم كرد. همچنین وزارت خارجه روسیه نیز این اقدام را محكوم كرد. اگرچه یک دیپلمات ارشد روس اعلام کرد که مسکو حاضر است برای ازبین‌بردن اختلافات میان عربستان و ایران پادرمیانی کند. همچنین آمریکا در واکنش به اقدام عربستان برای قطع روابط دیپلماتیک با ایران، تعامل کشورهای منطقه با یکدیگر را خواستار شد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در تماس تلفنی با وزیر امور خارجه عربستان درباره‌ ماجرای تعرض به سفارت این کشور در تهران گفت‌وگو کرد.

موگرینی از وزیر امور خارجه عربستان خواست تا از هر اقدامی که آتش خشونت در منطقه و حتی فراترازآن را شعله‌ور می‌کند، پرهیز كند. لو فول، سخنگوی دولت فرانسه نیز با اشاره به تنش‌های ایجاد‌شده در روابط تهران و ریاض کاهش این اختلافات را خواستار شد. همچنین استفان سیبرت، سخنگوی دولت آلمان روز دوشنبه در واکنش به اقدام عربستان برای قطع روابط دیپلماتیکش با ایران، ازسرگیری روابط میان دو کشور را خواستار شد. هواچون پینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین نیز در یک کنفرانس خبری درباره شدت‌گرفتن تنش‌ها بین ایران و عربستان گفت:‌ چین نگرانی خود را درباره حوادث مربوط که ممکن است درگیری‌ها را در منطقه شدت بخشد، ابراز می‌دارد. همچنین مصر و قطر با صدور بیانیه‌ تعرض به سفارت عربستان در ایران را محكوم كردند.

http://www.sharghdaily.ir/News/82646

ش.د9405285