آسیای میانه همچنان برای آمریکا مهم است!

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/محمدرضا فرهادی

در حالی که آمریکا خود را در مقابله با داعش در غرب آسیا جدی نشان می دهد، بار دیگر توجه واشنگتن به آسیای مرکزی جلب شده است. در هفته های قبل، جان کری، وزير امور خارجه آمريكا در چارچوب سفری دوره ای به كشورهاي آسياي ميانه، به قزاقستان رفت. وزیر امور خارجه آمریکا از 29 اکتبر تا سوم نوامبر (هفتم تا 12 آبان) ماه جاری میلادی در سفری ناگهانی از این منطقه شوروی سابق شامل کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان بازدید کرد. گفته می شود این اولین بار است که یک وزیر خارجه آمریکا در جریان یک سفر از 5 پایتخت منطقه آسیای میانه دیدار می‌کند.
وی پيش از اين در شهر سمرقند با همتايانش از پنج كشور منطقه نخستين ملاقات را در نشست موسوم به « 5+1» (كشور هاي آسياي مركزي + آمريكا ) انجام داد و سندی در پایان این نشست به امضا طرفین رسید که موضوعات مختلفی همچون بحث مبارزه با تروریسم و توسعه کشورهای منطقه مورد تاکید قرار گرفت.
منطقه آسیای مرکزی شامل کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان است. این منطقه از جمهوری هایی تشکیل شده که بعد از فروپاشی شوروی، استقلال خود را به دست آورده اند و از لحاظ اقتصادی و سیاسی همچنان به روسیه وابسته هستند. آسیای مرکزی که در ادبیات ژئوپلتیک، جزو هارتلند یا قلب جهان است، همواره مورد طمع کشورهای قدرتمند همچون روسیه و آمریکا بوده است. روسیه از کشورهای مزبور در سیاست خارجی خود به عنوان خارج نزدیک یاد می کند و هرگونه تهدید را در منطقه به عنوان تهدید و آسیبی علیه مسکو می داند.
با این اوصاف اهداف سفر جان کری به این منطقه، مهم ارزیابی می شود. در این باره می توان نکات ذیل را گفت:
1)    شاید بتوان هدف اصلی از این سفر را نفوذ آمریکا  در حوزه نفوذ روسیه دانست.  به طوری  که جان کری در کنفرانس خبری خود به صراحت اعلام کرد که  این منطقه، تنها منطقه نفوذ روسیه و چین نیست و سایر کشورها از جمله واشنگتن نیز باید حضور داشته باشند. از آنجایی که آسیای مرکزی به عنوان حیات خلوت روسیه محسوب و از لحاظ فرهنگی و قومی قرابت نزدیکی با مسکو دارد، نفوذ در این کشورها و استفاده از آن ها برای اعمال فشار بر روسیه از اهداف آمریکا است. از سوی دیگر با توجه به وقوع انقلاب‎های مخملی در منطقه (همچون قزاقستان) و روی کارآمدن حکومت های وابسته به غرب در اوکراین و گرجستان، مسکو دیگر تمایلی ندارد که بیش از این شاهد رویکردهای مخالف سیاست‎هایش در منطقه باشد.
2)    آمریکا به دنبال رساندن این پیام به مسکو  و دولتمردان آن  است که همان طور که روسیه در بحران سوریه به طور مستقیم وارد شد و به نوعی حوزه نفوذ آمریکا را محدودتر کرد، ایالات متحده نیز به حیات خلوت روسیه وارد شده و روسیه را محدود به مناطق پیرامونی خود می کند و قصد کاهش گسترش نفوذ روسیه در آسیای مرکزی را دارد.
3)     در پايان نشست در شهر سمرقند سند مشتركي صادر شد كه در آن از افغانستان و رشد و توسعه آن مثل يك كشور مستقل و با فضاي آرام پشتيباني شده است. در اين اظهارات آمده است كه امنيت و توسعه افغانستان براي اعتدال اوضاع در كشور هاي منطقه آسيا مهم است. بنابراین آمریکا می خواهد این پیام را به کشورهای منطقه برساند که با پایان پیمان امنیتی در افغانستان و خروج از منطقه، ایالات متحده همچنان حامی و پشتیبان این کشورها در مبارزه با تروریسم و جلوگیری از گسترش داعش (با توجه به این که جنگجویان زیادی از منطقه به داعش پیوسته اند) خواهد بود.
4)    از آنجایی که کشورهای آسیای مرکزی عموماً کشورهایی فقیر، فاقد منایع زیرزمینی و وارد کننده محصولات غذایی هستند، کشورهای زیادی همچون چین و هند در صدد کسب منافع اقتصادی در منطقه اند. آمریکا نیز برای عقب نماندن از رقبای اقتصادی خود و همچنین وارد شدن به حوزه های نفوذ چین و هند، با توجه به همسایگی این کشورها با کشورهای آسیای مرکزی، هم اهداف سیاسی و هم اهداف اقتصادی خود را می خواهد پیش ببرد.
مهم ترین هدف سیاسی آمریکا جلوگیری از نفوذ کشورهای فوق و مهم ترین هدف اقتصادی نیز ایجاد بازار جدیدی برای فروش محصولات تولیدی خود است. به طوری که هفته نامه نگاه، چاپ دوشنبه، نوشت: «در مجموع آمریکا در برابر طرح‌های بزرگ روسیه و چین از جمله «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» و « کمربند اقتصادی راه ابریشم» اجرای طرح‌های اقتصادی خود از جمله «راه جدید ابریشم» را پیشنهاد کرده است.»
5)    آمریکا شرایط فعلی را برای نفوذ در آسیای مرکزی بهترین زمان می داند و علت اصلی آن نیز تضعیف وضعیت اقتصادی روسیه در اثر تحریم های غرب و کاهش قیمت نفت است. از آنجایی که کشورهای منطقه به روسیه وابستگی اقتصادی دارند، عدم حمایت روسیه با توجه به محدود بودن منابع مالی، باعث نفوذ سایر بازیگران ذی نفوذ در منطقه خواهد شد.
نتیجه
آمریکا در طرح خاورمیانه بزرگ، مناطقی همچون آسیای مرکزی را به عنوان مناطق هارتلند در نظر گرفت که هدف اصلی ایالات متحده مقابله با روسیه بود. از سوی دیگر یکی از مناطقی که در آینده احتمال فعالیت گروههای تروریستی در آن بیشتر از سایر نقاط است، منطقه آسیای مرکزی است و شاید یکی از دلایلی که روسیه بیش از اندازه بر امنیت این منطقه تاکید دارد، وجود گروه های تروریستی بالقوه در آن باشد. در مجموع سیاست آمریکا درباره آسیای مرکزی همان سیاست دائمی محدودسازی روسیه، چین و ایران است و هر از چندی مقامات کاخ سفید با سفر به این منطقه، این سیاست را سرو پا نگه می دارند، با این حال سفر اخیر کری به این منطقه در شرایط ضعیف شدن قدرت اقتصادی روسیه، مهم تلقی می شود و کشورهای آسیای میانه را بار دیگر در انتخاب بین روسیه و امریکا سرگردان باقی می گذارد. کارشناسان معتقدند، افزایش روند افراط گرایی در آسیای میانه، کشورهای این منطقه را به سوی روسیه سوق داده است و کری سعی دارد کشورش را موفق در مبازه با افراط گرایی تکفیری تلقی کند؛ موضوعی که تاریخ نافی آن است./