سایه‌نشین سیاست

(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/06/12 ـ شماره 54 ـ صفحه 9)

سعید جلیلی، دیپلمات و سیاستمداری که در دانشگاه امام صادق(ع) مشق سیاست کرده، مدتی است می‌خواهد به تعبیر خود «کار سیاسی صحیح» انجام دهد؛ کار سیاسی صحیح را هم «رصد مشکلات کشور و ارائه راه‌حل برای آن‌، نه کارهای زرد، انتخاباتی و زودگذر!» می‌داند. جلیلی 52‌ساله گرچه زمان زیادی نیست گوشه‌نشینی سیاسی را تجربه می‌کند و از سمت‌های اجرایی دور مانده‌است، با محاسن و مویی سفیدتر از دوران سکانداری وزارت‌خارجه تلاش می‌کند گوشه‌نشینی سیاسی‌اش به خانه‌نشینی مبدل نشود؛ از همین‌روی سفرهای پیاپی، جلسات سخنرانی پشت هم و نشست‌های هم‌اندیشی خسته‌اش نمی‌کند. آخرین کنش این سیاستمدار حاشیه‌نشین پیشنهاد تشکیل دولت در سایه بود که خیلی زود تلاش کرد این ایده را محقق کند؛ البته این ایده‌چندان بی‌حاشیه نبود.

در راستای تحقق این ایده، جلیلی در روزهای فراغت از کسوت دولتمردی، نشست‌های تخصصی را با عنوان «سایه تمدن اسلامی برای تأیید، تکمیل و تصحیح برنامه‌های دولت دوازدهم» کلید زده‌است و در این جلسات برنامه‌های وزرای دولت دوازدهم را یک به یک با حضور مخاطبان اندک تحلیل و بررسی می‌کند. اما ماجرای دولت در سایه که نشست‌های تخصصی بررسی وزرای روحانی نخستین خروجی آن است از کجا آغاز شد؟

دولت در سایه؛ بیکاری سیاسی یا ایده سیاسی؟

اصول‌گرای مشهدی بعد از فراغت از وزارت‌خارجه در سال 1392 عزم ریاست‌جمهوری کرد و کسی از دولتی‌ها و همکاران سابقش در کابینه پشت او نایستاد. احمدی‌نژادی‌ها که اسفندیارشان رد صلاحیت شد در انتخابات سکوت کردند، اما پایداری‌ها جلیلی را تنها نگذاشتند. گرچه گزینه مورد علاقه و مطلوب‌شان کامران باقری لنکرانی بود، در روزهای منتهی به ثبت‌نام همه‌چیز تغییر کرد و سعید جلیلی بود که راهی ستاد انتخابات وزارت کشور شد. او تنها رأی چهار میلیون و 628 هزار و 120 نفر را به‌دست آورد و در جایگاهی پایین‌تر از قالیباف ایستاد. پس از این شکست راهی مجمع تشخیص مصلحت نظام شد و یک سال بعد از سوی مقام معظم رهبری ریاست کمیسیون سیاسی شورای راهبردی روابط خارجی را برعهده گرفت، اما باوجود حضور در این پست باز سودای ریاست‌جمهوری را از سر بیرون نکرد.

کار را با سفرهای استانی آغاز کرد؛ چفیه بر دوش با سبک و سیاقی که یادآور محمود احمدی‌نژاد سال 84 بود از این استان به استانی دیگر سخنرانی و دولت روحانی را با محوریت برجام به نقد کشاند. جلیلی یکی از گزینه‌های جدی برای حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 96 بود و ثبت‌نام او بسیار محتمل، اما در پنج روز زمان قانونی ثبت‌نام ریاست‌جمهوری خبری از او در ستاد انتخابات کشور نشد. برخی رسانه‌ها مدعی شدند او با رایزنی‌های صورت‌گرفته و وعده وزارت دوباره کنار کشیده‌است. به هر‌روی جلیلی برای بار دوم بخت خود را امتحان نکرد. شاید آن زمان برخی تصور کردند او احتمالا در مجمع تشخیص نظرهای دیپلماتیک‌اش را مطرح می‌کند، اما یک روز از اعلام نتایج انتخابات نگذشته بود که مشخص شد جلیلی به این زودی‌ها نمی‌خواهد کنار بکشد و همچنان در حال مقدمه‌چینی است؛ گام‌هایی آرام با ژستی آکادمیک.

جلیلی روز سی‌ام اردیبهشت، پس از اعلام قطعی نتیجه انتخابات، نامه‌ای منتشر کرد که البته به شیوه‌ای مرسوم برای تبریک به رئیس‌جمهوری منتخب نبود. او در این نامه مطرح کرد در نگاه دینی، مشارکت و نظارت هم «تکلیف» و «حق مردم» و هم فرصتی بزرگ برای دولت در انجام دادن بهتر مسئولیت‌هاست؛ بر همین مبنا معتقدان به گفتمان انقلاب‌اسلامی وظیفه و حق خود می‌دانند با نگاهی ملی و فراتر از رقابت‌های انتخاباتی به مثابه «دولت در سایه» در چارچوب قانون و اخلاق، منتخب ملت و دولت او را در جهت رفع کاستی‌ها، تصحیح ایرادها و حرکت در مسیر خدمت به مردم، تعالی فرهنگ، مبارزه با فساد، ایجاد اشتغال و رونق تولید و افزونی عزت و اقتدار در روابط خارجی یاری کنند و بیانگر مطالبات مردم باشند.

پیشنهاد او گویا به مذاق شکست‌خوردگان انتخابات خوش آمد؛ چرا‌که به تبعیت از او هم سیدابراهیم رئیسی و هم محمدباقر قالیباف نامه‌ای نه برای تبریک به منتخب مردم، بلکه برای یادآوری پیگیری مطالبات بدنه اجتماعی‌شان منتشر کردند.

همان زمان موضوع دولت در سایه با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. یک‌سو از این پیشنهاد استقبال کردند و سوی دیگر تشکیل دولت در سایه را با نگاهی علمی مختص نظام‌های پارلمانی دانستند و برای اجرا در نظام جمهوری‌اسلامی یا دولت در سایه را اپوزیسیون تند و تیز بی‌فایده تعبیر و تفسیر کردند؛ البته در این میان کنایه‌ها به جلیلی هم کم نبود؛ چه آن‌که حسام‌الدین آشنا در کانال تلگرامی خطاب به جلیلی نوشت: «سنت حسنه دولت سایه را نه با بودجه غیردولتی غیرعمومی غیرخصوصی، بلکه با کمک همفکران و حامیان خود دنبال کنید.» برخی ایده دولت در سایه را از سر بیکاری سیاسی خواندند و برخی ایده‌ای سیاسی. به هرروی جلیلی کنار نکشید و ادامه داد.

وزرای روحانی، در ترازوی سایه‌نشینان

«سایه تمدن اسلامی برای تأیید، تکمیل و تصحیح برنامه‌های دولت دوازدهم» گام دوم سعید جلیلی و همراهانش است. جلیلی و همفکران محدودش قرار است با کمک کارگروه‌های مختلف به بررسی برنامه‌های وزرای دولت دوازدهم بپردازند که ایده دولت در سایه تکمیل شود. یکشنبه ششم شهریور نخستین جلسه این نشست با سخنرانی جلیلی در حسینیه هنر آغاز به کار و اعلام کرد در هفته دولت تصحیح و تکمیل برنامه‌های وزرای کابینه را به دولت هدیه می‌دهد.

در نخستین نشست سعید جلیلی بزرگترین نقص برنامه‌های دولت دوازدهم را بی‌توجهی به عدالت اعلام کرد. هفتم شهریور پایگاه اطلاع‌رسانی سعید جلیلی متن سخنان او را که در راستای سلسله جلسات «سایه تمدن اسلامی برای تأیید، تکمیل و تصحیح برنامه‌های دولت دوازدهم»، برای بررسی و نقد برنامه‌های محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی دولت دوازدهم، در دفتر نماینده مقام معظم رهبری برگزار شده بود روی خروجی خود قرار داد. برخلاف انتظار سخنان جلیلی در‌باره وزیر اصلاح‌طلب حسن روحانی چندان یکسویه نبود. او «روحیه جهادی و شجاعت مواجهه با مشکلات»، «اعتقاد به اهمیت امنیت غذایی و خودکفایی در محصولات اساسی و راهبردی»، «تأکید بر اصلاح برنامه‌های بخش به‌جای توقف یا حذف در راستای بهره‌برداری پایدار و مقابله با تخریب منابع طبیعی»، «استقبال از طرح‌های علمی نوین در راستای افزایش بهره‌وری» را از‌جمله نقاط قوت حجتی دانست و البته «بی‌توجهی به ظرفیت اشتغال در کشاورزی و محصولات تراریخته» را مهم‌ترین نقطه‌ضعف او اعلام کرد. نشست بعدی جلیلی و همراهانش 9 شهریور برگزار شد. این‌بار وزیر اقتصاد دولت دوازدهم در مظان نقد و بررسی قرار گرفت، اما جلیلی در این نشست روی خوشی به برنامه‌های مسعود کرباسیان نشان نداد. او در خلال سخنرانی به موضوع برجام اشاره کرد و گفت انتظار می‌رفت دولت برنامه چگونگی مقابله با تحریم‌ها را ارائه می‌کرد. البته او معتقد بود دولت باید برای هماهنگی و هم‌افزایی ۳۶ شورا که هرکدام برای یک بخش از اقتصاد کشور تصمیم‌گیری می‌کنند فکری بکند. جلیلی از میان 18 وزیر تنها برنامه‌های دو وزیر دولت دوازدهم را بررسی کرده است و به نظر می‌رسد تصمیم‌ دارد راه طولانی‌ای را طی و در این چهار سال ایده دولت در سایه را محقق کند.

کپی‌برداری به ‌روش مجلس

مجلس‌نشینان، آن‌طور که ابوالفضل حسن‌بیگی، نماینده دامغان گفته است، دولت در سایه سعید جلیلی را کپی‌برداری کرده‌اند که نمونه پارلمانیزه‌شده آن را در قوه‌مقننه اجرا کنند.

حسن‌بیگی، عضو فراکسیون نمایندگان ولایی، پنجم شهریور به «ایسنا» گفته ‌بود فراکسیون نمایندگان ولایی قبل از بررسی صلاحیت وزرا در جلسات علنی مجلس، دولت در سایه را تشکیل داد که برنامه‌های وزرا را بررسی کند. او همچنین مدعی شد با تعیین ترکیب هیئت وزیران، فراکسیون نمایندگان ولایی به صورت دقیق عملکرد وزرا را بررسی می‌کند تا میزان پایبندی آن‌ها به برنامه‌های اعلامی را بسنجد و نکات لازم را یادآوری کند.

گرچه این نماینده مجلس مدعی شده فراکسیون نمایندگان ولایی با تشکیل دولت در سایه عملکرد وزرا را بررسی می‌کند، حمیدرضا حاجی‌بابایی، رئیس فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس دهم، در گفت‌و‌گو با «آسمان آبی» تأکید کرده فراکسیون ولایی نه‌تنها سازوکار دولت در سایه در مجلس تشکیل نداده است، بلکه قرار هم نیست برای بررسی عملکرد وزرا این مسیر را انتخاب کند. او حتی تأکید کرده‌است مشی فراکسیون ولایی حمایت از کابینه روحانی در مواجهه با شرایط سختی است که دولت در چهار سال آینده با آن روبه‌رو است.

گویا ایده سعید جلیلی این روزها در میان مجلس‌نشینان هم اختلاف‌نظر ایجاد کرده‌است. به هر روی چه مجلسی‌ها این ایده را تحقق بخشند و چه با تحقق آن مخالف باشند، جلیلی مرد مورد اعتماد حاکمیت، قرار است حالا که موفق نشده ریاست دولت را برعهده بگیرد، برای ریاست دولت در سایه انتخاب شده ‌است، اما شاید پرسش مهم‌تر این باشد که به قول حسام‌الدین آشنا، به جای تشکیل حزب، دولت در سایه با «بودجه غیردولتی غیرعمومی غیرخصوصی» چرا؟!

https://asemandaily.ir/post/577

ش.د9602303