محمد نورائی/ بر اساس آمارهای موجود، تجارت اسباببازی سومین تجارت پر سود جهان پس از تولید مواد مخدر و تسلیحات نظامی است و کشور چین، بزرگترین تولیدکننده اسباببازی در جهان به شمار میرود. توسعه فناوری و گسترش تبلیغات به این بازار سودآور، رونقی صد چندان به آن بخشیده است و هر روز اسباببازی جدیدی به بازار عرضه میشود. مصرف سرانه اسباببازی در ایران حدود یک سوم مصرف اسباببازی در آسیا و یک هفتم شاخص جهانی است (شاخص جهانی مصرف اسباببازی 34 و در ایران تنها 5 است) و فاصله زیادی با نرخ جهانی دارد. این مسئله از جوانب مختلف قابل بررسی است. گفتنی است، بازار اسباببازی در ایران برای عرضهکنندگان بسیار مناسب بوده و فاصله معناداری تا نقطه اشباع دارد.
بازار اسباببازی
صادرات اسباببازیهای ساخت چین در سال 2007 به حدود 63 میلیارد دلار رسید. در همین سال صادرات کالاهای بازی و ورزشی از هنگکنگ به فرانسه حدود 288 میلیون دلار بود. همچنین، تولید ناخالص تجارت اسباببازی در هند حدود 630 میلیون دلار است. گفتنی است، ایتالیا در تولید اسباببازیهایی که با باتری کار میکنند، رتبه اول جهانی را دارد و هند با داشتن 800 بازار توزیع اسباببازی از پردرآمدترین خردهفروشیهای اسباببازی در جهان است. در این میان دولت چین با کاهش قابل توجه میزان مالیات بر صادرات کالاهای بازی، گوی سبقت را از سایر عرضهکنندگان بازی در جهان ربوده است.
مشکل اصلی موجود در صنعت اسباببازی، نداشتن فناوری روز، دانش و علم در این حوزه و نبود صنف اسباببازی در کشور است. حدود 30 درصد از کل فروش اسباببازیها مربوط به عروسکهاست که 70 درصد آن وارداتی است و 30 درصد آن در کشور تولید میشوند که 45 درصد تولیدات نیز کپی از کالاهای وارداتی است و هیچ شباهتی به فرهنگ ما ندارد. در این راستا، آییننامه شورای نظارت بر ساخت، طراحی، واردات و توزیع اسباببازی کودکان تدوین شده و منتظر تأسیس «بنیاد ملی اسباببازی» از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی هستیم.
برای نمونه باربی، عروسک آمریکایی از پیشقراولان هجمه فرهنگی و از جدیترین سربازان جنگ نرم است که به تنهایی توانسته است در نیم قرن اخیر یک الگوی آمریکایی برای دختران بیشماری از سراسر جهان باشد و آداب، رسوم و باورهای آمریکایی را بهطور ظریفی به خواستهای فرهنگی آنها مبدل سازد.
ویژگیهای باربی
باربی نماد و سمبل فرهنگ آمریکایی با ویژگی تجملگرایی، مدگرایی و مصرفگرایی است که تلاش میکند به همراه خیل عظیم لوازم جانبی، نوع زندگی آمریکایی را به کودکان جهان تحمیل کند. این عروسک در عرصههای سیاسی حضور چشمگیر داشته است؛ برای نمونه پس از واقعه 11 سپتامبر، باربی با پوشیدن لباس نظامیان ضدتروریست، به تهییج افکار عمومی پرداخت.
پس از جنگ عراق، در چنگال تروریستهای مستقر در عراق دستگیر میشود و در تصویر پشت سر او پرچمی با نمادهای اسلامی قرار دارد و به این ترتیب اشغال عراق به دست ارتش آمریکا را توجیه میکند. عروسک انتحاری باربی یکی دیگر از این مأموریتهای ضداسلامی را بر عهده دارد. این عروسک با ظاهری مبتذل کمربندی انفجاری به خود بسته است که با فشار دکمه، شروع به گفتن «الله اکبر» کرده و سپس صدای انفجار به گوش میرسد. پس از آن عروسک شروع به خندههای تمسخرآمیز
میکند!
هماکنون در پایگاه رسمی شرکت متل بازیهای آنلاین متنوعی وجود دارد که کودکان در آن با انواع لوازم آرایشی و لباسهای این شرکت آشنا میشوند. آنها میتوانند گزینههای مختلف را انتخاب کنند؛ سپس از تصویر باربی دلخواهشان پرینت بگیرند و از محصولات آرایشی و سایر محصولات جانبی باربی خریداری کنند. عروسک باربی برخلاف سایر عروسکها ظاهر بچهگانهای ندارد و دارای مشخصات اندامی یک زن بیست ساله آمریکایی است و حتی نمونههای بزرگ آن برای اعمال مستهجن به فروش میرسد. باربی به دختران آموزش میدهد که جامعه مدرن چه انتظاری از آنان دارد؛ آنچه در تمدن غرب برای انحطاط بشر تولید و عرضه میشود؛ قبلاً احساس نیاز آن در مخاطبان با هزینه مصرفکنندگان ایجاد میشود.
تأثیرات مخرب عروسک باربی شامل عریانگری، بلوغ زودرس، سوءتغذیه، اشرافیگری و مصرفگرایی است.
تأثیر صداوسیما
بر انتخاب اسباببازی
در مقابله با این موضوع، صداوسیما به طور مستقیم با تبلیغ اسباببازی و از طریق غیرمستقیم معرفی شخصیتهای کارتونی، بیشترین تأثیر را بر بازار مصرف داخلی داشته است. برای نمونه، عروسکهای «کلاه قرمزی»، «پسرخاله» یا «تا به تا» سالها در بازار عروسک با انواع خارجی خود رقابت کردهاند و در حال حاضر «جیگر»، «جناب خان» و شخصیتهای شکرستان و ... در بازار هستند.
با توجه به پیشینه ایران در ایجاد عروسک «دارا و سارا» که حساسیت همگان را در برابر تأثیرات مخرب باربی برانگیخت، درک این تهاجم عمیق فرهنگی را در جامعه فراگیر کرد و این مسئله را در پیش چشم جهانیان روشن ساخت که میتوان با تکیه بر فرهنگ بومی و اصیل، نمادهای عروسکی تولید کرد، میتوان گفت که کارهای این چنینی دور از توان و خواست ایرانی نیست.
براساس پژوهشهای صورت گرفته باید یازده ویژگی در اسباببازی و نوشتافزار مورد توجه قرار گیرد که مهمترین آنها متناسب بودن با فرهنگ و هنر اسلامی ـ ایرانی، رعایت استانداردهای بهداشتی، تقویت روحیه خودباوری و اعتماد به نفس ملی و تناسب با ویژگیهای فطری است.
بیش از 70 واحد تولیدکننده اسباببازی به صورت فعال در کشور وجود دارد که باید با ایجاد صنف اسباببازی به تولید بیشتر تشویق و حمایت شوند؛ همچنین باید مهدکودکها را موظف به خرید اسباببازی داخلی و معرفی اسباببازیهای مفید داخلی کرد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینه نوشتافزار هم اقداماتی را به انجام رسانده است که با تشکیل کارگروه نمادسازی اسلامی ـ ایرانی و برگزاری نشستهای تخصصی در این حوزه، هماهنگی برای برگزاری اولین جشنواره با موضوع نوشتافزار، برنامهریزی برای ایجاد نشان (برند) ویژه برای نوشتافزار، برگزاری جلسات هماهنگ با تولیدکنندگان بزرگ و زنجیرهای و برخی طراحان و نمادهای دولتی مرتبط و ... سبب شد تا در این راستا با تولید دفاتر و وسایل دانشآموزان با تصاویر زیبا و اسطورههایی، مانند عکس شهیدان هستهای و عکس کارتونهای ایرانی مورد علاقه دانشآموزان روبهرو شویم.
آموزشوپرورش هم میتواند با فراهم کردن زمینه آشنایی دانشآموزان و تأمین هدایای آنها از محصولات صرفاًً ایرانی از این صنعت در کشورمان حمایت کند.