26 شهریور سالروز صدور فرمان امام خمینی(ره) مبنی بر تشكیل نیروهای سه‌گانه زمینی، دریایی و هوایی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. به دنبال نامه مورخ 15/6/1364 فرمانده كل سپاه با مضمون درخواست تشكیل نیروهای سه‌گانه در سپاه، رهبر كبیر انقلاب اسلامی در روز 26 شهریور 1364 طی حكمی به فرمانده كل سپاه، دستور تشكیل نیروهای زمینی، دریایی و هوایی سپاه را صادر فرمودند.
توسعه توان رزمی
ادامه جنگ، نیاز به افزایش توان رزمی برای ایران را آشكارتر می‌كرد. گفتنی است، توسعه قدرت رزمی ارتش نیازمند تجهیزات سنگین و هزینه‌‌های گزاف و زمان طولانی بود؛ اما سپاه با حداقل امكانات و حتی با دریافت سلاح‌‌های سبك و تجهیزات انفرادی میتوانست به سرعت بر توان رزمی خود بیفزاید.
پس از پایان عملیات بدر، سپاه طرح‌‌های بلندمدتی را در قالب توسعه تعداد یگانهای رزمی خود ارائه داد كه از دیدگاه مسئولان كشور مستلزم صرف نیروهای عظیم انسانی و مالی بود و چند سال دیگر نتیجه می‌‌‌‌‌‌داد. سپاه پاسداران این طرح‌‌ها را به منظور گسترش توان رزمی صحنه جنگ، به فرمانده جنگ و رئیس‌‌جمهور ارائه داد که آنها با تلخی این طرح‌‌ها را رد كردند و گفتند، باید با همین امكانات موجود بجنگید. از سویی، سپاه پیشنهاد ادغام با ارتش را رد كرد و قرار شد درباره تقسیم سرزمین جبهه بین ارتش و سپاه مطالعه كند، البته فرمانده نیروی زمینی ارتش نیز با تقسیم سرزمین بین سپاه و ارتش موافق نبود.
پایگاه اینترنتی محسن رضایی در گزارشی در این باره دست نوشته‌ای از وی را منتشر می‌کند که در آن آمده است: «اکنون تابستان 1364 است و سپاه خود را برای اولین عملیات مستقل از ارتش، یعنی عملیات فاو آماده می‌کند. در شرایطی که سپاه چهارمین سال آغاز سازماندهی نظامی خود را پشت سر می‌گذارد، سازمان رزم این نهاد برآمده از انقلاب در سیر تحول تدریجی، اما شتابناک خود پس از طی مرحله تشکیل گردان‌های رزمی، تیپ‌ها و لشکرها به مرحله تشکیل یگانهای زمینی، دریایی و هوایی رسیده است.»
سپاه پاسداران که در زمان شروع جنگ یک نیروی حداکثر 30 هزار نفری و بیشتر در استان‌های مرزی و مناطق بحرانی، مانند استان‌های کردستان و سیستان‌وبلوچستان مستقر بود، در سال دوم جنگ به رشد تصاعدی دست یافت و توانست با تشکیل تیپ‌های رزمی خود، با کمک ارتش به آزادسازی سرزمین‌های اشغالی ایران بپردازد.
در چنین شرایطی، برخی محافل سیاسی با زمزمه‌های تلخی، همچون «سپاه می‌تواند کار جنگ را یکسره کند ولی نمی‌کند تا امکانات بیشتری بگیرد» و «فرمانده سپاه به دنبال در دست گرفتن فرماندهی کل نیروهای مسلح است»، فشار روحی مضاعفی را بر فرماندهان سپاه و حضرت امام(ره) وارد کردند.
در همین حال، جلسه‌ای متشکل از فرماندهان لشکرها و قرارگاه‌های ارتش و سپاه در جماران تشکیل می‌شود؛ ولی غیبت معنادار محسن رضایی، نگاه حضرت امام(ره) را متوجه دغدغه‌های مدیریتی و سیاسی فرمانده سپاه می‌کند. سردار رضایی در نوار ضبط‌شده به تاریخ 28/6/1364 در این‌باره می‌گوید: «درگیر آماده‌سازی عملیات بعدی هستیم و این جلسه هم بدون تقاضای قبلی فرماندهان سپاه و یک دفعه پیش آمد؛ لذا شرکت نکردم. ضمن اینکه دیگران مسائلی را نزد حضرت امام (ره) بردند که معلوم نیست چقدر واقعی باشند و ما هم حرف‌هایی داشتیم که فرصت مطرح کردن نزد حضرت امام(ره) را نداشتیم و در آن فرصت کم تنها کاری که می‌توانستم بکنم این بود که به نوعی توجه حضرت امام(ره) را به دغدغه‌های فرماندهان سپاه جلب کنم».
تشكیل نیروهای سه‌گانه
در سپاه
نیاز به توسعه توان رزمی قوای ایران برای غلبه مؤثر بر قدرت رو به گسترش ارتش بعثی عراق، برای همه دست‌اندركاران جبهه‌‌های جنگ در سال 1364 به خوبی احساس می‌شد. توسعه توان رزمی ایران میتوانست موجب تغییر موازنه قوا در جبههها شود و پیروزی‌‌های جدیدی را برای ایران رقم بزند. امام خمینی(ره) كه بیش از همه برای موفقیت در جنگ چاره‌اندیشی می‌كردند، به این نتیجه رسیدند كه باید تحول عظیمی در سازماندهی و افزایش قدرت رزمی كشور با كمك ظرفیت‌‌های موجود در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایجاد شود. تلاش ایران برای خاتمه دادن به جنگ، به یك عملیات بزرگ و مؤثر نظامی نیاز داشت كه بتواند دستاورد سیاسی مهمی را در پی داشته باشد. طرح‌ریزی و اجرای چنین عملیاتی نیز نیازمند توسعه توان رزمی و تغییر در موازنه قوای دو طرف جنگ بود.
به منظور افزایش و توسعه مجدّد قدرت نظامی ایران، حضرت امام خمینی(ره) به ابتكار جدیدی دست زدند و تدبیر تشكیل نیروهای سه‌گانه زمینی، دریایی و هوایی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در تاریخ 26 شهریور سال 1364 اعلام كردند. در آن زمان بعضی از مسئولان كشور با تشكیل نیروی هوایی و نیروی دریایی مستقل سپاه از ارتش موافق نبودند. امام خمینی با استناد به قانون اساسی و طی حكمی به فرمانده كل سپاه دستور تشكیل نیروهای زمینی، دریایی و هوایی سپاه را صادر فرمودند و در آن تأكید كردند كه این نیروها باید قوی و سریع تشكیل شود. ایشان به این منظور از طریق فرزندشان، سیداحمد خمینی به فرمانده سپاه پیغام دادند كه درخواستی را برای تشكیل نیروهای سه‌گانه در سپاه ارسال كند. آن‌گاه فرماندهی سپاه نامه زیر را برای امام خمینی(ره) فرستاد.
«بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم / محضر مبارك فرمانده معظم كل قوا؛ حضرت امام خمینی روحی فداه
با سلام و اهدای تحیّت، به استحضار می‌رساند، از آنجا كه شكل‌گیری سازمان رزم زمینی، هوایی، دریایی سپاه بعد از تنظیم اساسنامه سپاه در طول سه سال اخیر صورت گرفته است، لذا در بین مسئولان اجرایی كشور، در به رسمیت شناختن این تشكیلات ابهاماتی وجود دارد. وجود این ابهامات در اذهان، سبب كندی كار در سپاه زمینی (كه امروز شامل ده لشكر و ده تیپ است)، ركود در سپاه دریایی و توقف در سپاه هوایی شده و در نتیجه سازمان رزم ما از یك پشتیبانی قاطع برخوردار نیست. به عنوان نمونه 92 نفر خلبان ما مدت مدیدی است كه در بلاتكلیفی به سر می‌برند. چنانچه حضرت‌عالی هر سه نیروی رزمی (سپاه زمینی، سپاه هوایی و سپاه دریایی) را كتباً به سپاه و مسئولان ذی‌ربط ابلاغ فرمایید، ان‌شاء‌الله در رشد، تثبیت و ارتقای توان رزمی ما در جنگ و دفاع از انقلاب اسلامی در مقابل تهدیدات ابرقدرت‌‌ها نقش مؤثر و تعیین‌كننده خواهد داشت.»
با عرض ادب و اخلاص مجدد / ملتمس دعا / محسن رضایی (15/6/1364)
حضرت امام خمینی(ره) پس از دریافت نامه فوق، حكم تشكیل نیروهای سه‌گانه در سپاه و توسعه توان رزمی جنگ را صادر فرمودند.
«بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم / جناب آقای محسن رضایی؛ فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
با توجه به اینكه در اصل 150 قانون اساسی ادامه نقش سپاه در نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن تصریح شده است و نظر به آنكه انجام این نقش بدون آمادگی كامل سپاه از جهت تجهیزات و آرایش جنگی و فنون دریایی، زمینی، هوایی امكان‌پذیر نیست، شما مأموریت دارید هر چه سریع‌‌‌‌‌تر سپاه پاسداران را مجهز به نیروهای زمینی، هوایی، دریایی قوی نمایید تا در موارد لازم با همكاری و هماهنگی با ارتش جمهوری اسلامی از مرزهای زمینی، دریایی، هوایی كشور حفاظت نمایند.»
روح‌الله الموسوی الخمینی (26/۶/1364)
اگرچه امام خمینی(ره) این حكم را صادر فرمودند، اما بعضی از مسئولان كشور موافق انتشار علنی این حكم نبودند و آن را موجب حساسیت ارتش می‌دانستند. به هر حال، صدور حكم امام خمینی(ره) راه را برای توسعه قانونی سپاه پاسداران و تشكیل نیروهای زمینی، دریایی و هوایی باز كرد. البته مقدمات تشكیل این نیروها از سال‌های قبل برداشته شده بود و سپاه یگانهای زمینی، دریایی و هوایی را در تشكیلات خود به وجود آورده بود. بلافاصله پس از ابلاغ حكم امام خمینی(ره)، فرمانده كل سپاه با هماهنگی با جانشین فرماندهی كل قوا آقایان علی شمخانی را به فرماندهی نیروی زمینی، حسین علایی را به فرماندهی نیروی دریایی و موسی رفان را به فرماندهی نیروی هوایی برگزید. از این پس نیروهای سه‌گانه سپاه دارای ردیف بودجه مستقل شدند و توانستند حوزه تخصصی زمینی، دریایی و هوایی را فعال کنند.
