عمليات سايه البرز که به کمان ۹۹ نيز شهرت دارد، نخستين عمليات هوايي بود که نيروي هوايي پس از حمله عراق به ايران انجام داد. در اين عمليات که یکم مهر ۱۳۵۹ انجام شد، ۱۴۰ هواپيماي ايراني شرکت داشتند و خلبانان ايراني اهداف نظامي ارتش عراق، فرودگاه‌ها و آشيانه‌هاي نظامي ارتش این کشور را در مناطق کرکوک، موصل، رشيد، حبانيه، ناصريه، شعيبيه، کوت و المثني هدف قرار دادند.
شرح عمليات
راديو بغداد در اخبار خود اعلام مي‌کند، بیشتر پايگاه‌ها و باندهاي پرواز هوايي ايران را بمباران کرده است و طي پيامي از خلبان‌هاي ايراني درخواست مي‌کند خود را به عراق رسانده و پناهنده شوند.
همين راديو طي تحليلي اظهار مي‌دارد، پس از کودتاي نوژه، تعداد زيادي از خلبان‌هاي ايراني از نيروي هوايي اخراج شده‌اند و همچنين به دليل خروج مستشاران خارجي کسي قادر نيست هواپيماهاي جنگي ايران را در حالت عمليات نگه داشته و آنها را به کار گيرد. همچنین، در تکميل اين جنگ رواني اعلام مي‌کند، به دلیل آتش‌سوزي پالايشگاه آبادان، ديگر سوختي وجود ندارد.
در ظاهر و بنا به محاسبات افسران عراقي و مستشاران خارجي همه چيز بيان‌کننده آن است که از سوي نيروي هوايي ايران هيچ خطري متوجه عراق نيست و با تجاوز رسمي عراق، همه منتظرند که ببینند کدام نيرو اولين پاسخ تجاوز را خواهد داد.
هنوز 10 ساعت از حمله عراق به فرودگاه‌هاي ايران نگذشته است که 140 فروند جنگنده ايراني در حريم هوايي بغداد ظاهر مي‌شوند و طي عملياتی برق‌آسا چندين پايگاه نظامي و ديگر مراکز مهم و حساس را در بغداد و ساير شهرهاي عراق بمباران مي‌کنند. صدام که به دلیل پدافند قوي عراق و به زعم خود ضعف نيروي هوايي ايران، هرگز انتظار چنين حمله گسترده‌اي را از سوي ايران نداشت، مدعي مي‌شود که هواپيماهاي ايران از سوريه به پرواز در‌آمده‌اند.
در حيرت همگان خبر مي‌رسد که در اين حمله، اهدافي در نزديکي مرز سوريه و اردن نيز بمباران شده است. اين عمليات و نفوذ تا اين حد در خاک عراق، حتي حيرت کارشناسان نظامي خارجي را نيز برمي‌انگيزد که خلبانان ايراني چگونه توانسته‌اند از ديوار توپ‌هاي ضدهوايي و موشک‌هاي سام عبور کرده و تا مرزهاي اردن برسند و اهدافي را در آنجا بمباران کنند.
نيروي هوايي جمهوري اسلامي با وجود مشکلات بي‌شمار، توان و قابليت رزمي خود را با اين حمله به منصه ظهور رسانده و به طرز باشکوهي به نمايش مي‌گذارد. مردم با شور و شعف به پايگاه‌هاي هوايي می‌روند و با قرباني کردن، مقدم خلبانان شايسته و شجاع را گرامي مي‌دارند. بدين ترتيب، نيروي هوايي از اين پس مصصم و با عزمی جزم شده، در سه جبهه به مقابله با نيروي هوايي، دريايي و زميني عراق مي‌پردازد.
نيروي هوايي در اولين قدم، تمامي حملات برون مرزي دشمن را با قاطعيت پاسخ مي‌دهد و تمامي تلاش خود را به کار مي‌گيرد و تعداد زيادي از هواپيماهاي مهاجم دشمن را در آسمان ايران مورد هدف قرار می‌دهد و ساقط مي‌کند. همچنین، در پي تعرضات دريايي دشمن، نيروي هوايي به ياري نيروي دريايي شتافته و با حملات پياپي، ضربات سنگيني به شناورهاي دشمن وارد مي‌آورد و تعدادي از ناوشکن‌هاي دشمن را براي هميشه به قعر آب‌هاي خليج فارس مي‌فرستد.
وضعيت دشمن پس از پايان عمليات
تمامي اهداف از پيش تعيين شده در خاک عراق در هم کوبيده شد و هيچ منطقه عملياتي از قلم نيفتاد، در اين عمليات:
بمب‌افکن‌هاي ايراني پايگاه‌هاي هوايي الرشيد بغداد، کوت در استان العماره، موصل در استان نينوا، ناصريه در استان ذيقار، شعيبیه در استان بصره، کرکوک در استان کرکوک، پايگاه‌هاي هوايي حبانيه شامل دو پايگاه تموز و هضبه در غرب بغداد، پايگاه هوايي ام‌القصر، فرودگاه بين‌المللي بغداد و فرودگاه المثني را بمباران کردند.
هر دو باند پروازي پايگاه کرکوک، پالايشگاه‌هاي نفت کرکوک و بصره، فرودگاه حبانيه شمالي، فرودگاه المثني، پل‌هاي ارتباطي تنومه و بصره و چاه‌هاي نفت باباگرگر و مخازن نفت موصل و تأسيسات گازي کرکوک، تنها قسمتي از خسارت‌هاي وارد شده به عراق بود.
با انجام اين عمليات، نيروي هوايي عراق بيش از 55 درصد از توان خود را از دست داد و تا مدت‌ها پايگاه‌هاي هوايي آنان قادر به استفاده از تمام يا بخشي از توان خود نبودند. پايگاه هوايي الرشيد که يکي از مهم‌ترين پايگاه‌هاي هوايي عراق بود، تا 69 روز نتوانست عملياتي شود که اين خود شدت حملات خلبانان تيزپرواز نيروي هوايي را نشان مي‌داد که تمام برآوردهاي دشمن را درباره اين نيرو برهم زده بود؛ زيرا اطلاعات آنان حکايت از زمينگير بودن نيروي هوايي ايران داشت و به راستي خلبانان شجاع ما نه تنها تمامي معادلات عراق را برهم ريخته بودند، بلکه به کشورهاي دوست و هم‌پيمان عراق، شامل کشورهاي عرب حاشيه خليج فارس، فرانسه، آلمان و از همه مهم‌تر آمريکا، پاسخي قاطع داده بودند و آنان تازه فهميده بودند که محاسبات‌شان چندان هم دقيق نبوده است.
پايگاه‌هاي هوايي شرکت‌کننده و اهداف هر یک
ـ 48 فروند هواپيماي جنگنده بمب‌افکن F5E از پايگاه هوايي تبريز به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي موصل را در هم کوبيدند.
ـ 40 فروند هواپيماي جنگنده بمب‌افکن F5E از پايگاه هوايي دزفول به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي ناصريه را در هم کوبيدند.
ـ 16 فروند هواپيماي جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پايگاه همدان به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي کوت را در هم کوبيدند.
ـ 12 فروند هواپيماي جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پايگاه بوشهر به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي شعيبیه را در هم کوبيدند.
ـ 12 فروند هواپيماي جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پايگاه همدان به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي الرشيد را در نزديکي بغداد بمباران کردند.
ـ چندین هواپيماي جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پايگاه بوشهر به پرواز درآمدند و فرودگاه بغداد و پايگاه شمالي حبانيه را در غرب بغداد در هم کوبيدند.
در کل، براي اين عمليات 380 نفر از کارکنان نيروي هوايي با 200 فروند جنگنده بمب‌افکن به پرواز درآمدند که 140 هواپيما از مرز عبور کرد.
در اين روز، تيزپروازان نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران با 300 پرواز عملياتي، افزون‌بر اينکه اين حرکت را در کارنامه خود ثبت کردند، سبب شدند ارتش عراق در به کارگيري نيروهايش دچار مشکل شود و با از دست دادن آزادي عمل، نيروي زميني خود را بدون پشتيباني هوايي در صحنه نبرد در مناطق اشغالي ايران، به حال خود رها کند و عراق به اين باور برسد که خوزستان از خاک ايران جداشدني نيست.
بازتاب اين عمليات
در پي انجام موفقيت‌آميز اين عمليات، خبرگزاري‌هاي خارجي پرواز خلبانان ايراني را اعجاب‌انگيز و مانور هوايي آنان را در بغداد و در برابر پدافند هوايي قدرتمند آن، بي‌نظير خواندند. رسانه‌هاي همگاني نيز از وحشت مردم از ادامه اين بمباران هوايي خبر دادند. آنان اذعان داشتند، خلبانان ايراني چنان لابه‌لاي ساختمان‌هاي بغداد مانور مي‌دادند که ما مات و حيران‌زده شده بوديم. عکاس آمريکايي از يکي از فانتوم‌هاي ايراني از طبقه چهارم ساختمان محل سکونت خود عکسي گرفته بود که نشان مي‌داد، يک فروند فانتوم نيروي هوايي در ارتفاعي کم‌تر از چهار متر از سطح زمين پرواز مي‌کند که اين مهارت خلبانان ايراني را برای همگان ثابت کرد. از اخبار منتشر شده می‌توان متوجه شد که عراق و هم‌پيمانانش ضربه شديد روحي خورده و وحشت کرده بودند.
عقابان از دست رفته
در اين روز، نيروي هوايي ارتش شماری از بهترين‌هاي خود را از دست داد. شهيدان عزيز همايون شوقي، غفار رامين‌فر، غلامحسين عروجي، مسيح‌الله دين‌محمدي، بهرام عشقي‌پور، عباس اسلام‌نيا ليدر دسته پروازي پايگاه همدان بودند که هواپيماي آنها بر روي پايگاه دچار نقص فني شد و تلاش‌شان براي نشاندن هواپيما نيز موفق نبود. این عزیزان براي اينکه هواپيماي‌شان بر روي خانه‌هاي سازماني فرودگاه سقوط نکند، آن را به ساختمان محل سکونت خود کوبيدند و همراه با همسران‌شان جاودانه شدند.
