محمدرضا فرهادی/ در حالی که چند روزی از توافق آمریکا و روسیه مبنی بر آتشبس در سوریه نمیگذشت، انجام اقداماتی، همچون حمله آمریکا به پایگاه نظامیان سوری و نقض آتشبس از جانب تروریستها، عملاً مهری بر پایان آتشبس و راهحل سیاسی بحران سوریه زد. در همین راستا، سیدحسن نصرالله در موضعگیری اخیر خود در دیدار سالیانهاش با مداحان در آستانه ماه محرمالحرام با تأکید بر این موضوع، اعلام کرد: «هیچ افقی برای راهحل سیاسی در بحران سوریه وجود ندارد و حرف آخر را تحولات میدانی میزند.» صرف نظر از آتشبس و نقض آن، بحث اصلی روی دو بازیگر مهم این عرصه است. پرسشی که در اذهان ایجاد میشود، در زمینه بازیگری یا بازیگردانی مسکوـ واشنگتن است. به بیان سادهتر، کدام یک از دو طرف توافق، دیگری را بازی داده است؟
۱ـ مسئله اول بر این امر استوار است که روسیه در حال بازی دادن آمریکاست. درباره دلایل این امر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
الفـ دلیل اول نزدیکی انتخابات آمریکاست؛ چراکه روسیه به دنبال پایان بحران سوریه تا پیش از روی کار آمدن رئیسجمهور جدید در آمریکاست. به هر حال، روسیه به این امر واقف است که در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات 18 آبان رویکرد سیاسی و مذاکره با آمریکا تا حدودی کمرنگ شده و بحران سوریه باید از طرق دیگر و با ادبیاتی متفاوت با رئیسجمهور جدید صورت گیرد.
بـ دلیل دوم در همراهی روسیه با آمریکا در آتشبس، کاهش فشارهای سیاسی و اقتصادی آمریکا بر روی روسیه است. پس از بحران اوکراین و الحاق شبهجزیره کریمه به روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا روسیه را تحریم اقتصادی کردند و همین موضوع به کاهش درآمدهای مسکو منجر شد. بنابراین، روسیه با همراهی با آمریکا در بحث سوریه و آتشبس به دنبال کاهش فشارهای اقتصادی است که میتواند همین امر در آینده نیز برای موضوعات مهمتری، همچون بحث آینده بشار اسد مطرح باشد.
۲ـ مسئله دوم بر این امر استوار است که آمریکا در حال بازی دادن روسیه است. درباره دلایل این امر میتوان گفت:
الفـ در حمله اخیر آمریکا به پایگاه «دیرالزور»، واشنگتن به دنبال محک زدن مسکو بود تا ببیند روسیه تا چه اندازه نسبت به نقض آتشبس واکنش نشان خواهد بود که روسیه نیز موضعی محکم در برابر حمله اخیر داشت.
بـ آمریکا با مطرح کردن آتشبس و نقض آن به دنبال ایجاد تنش در روابط جبهه مقاومت و مسکو بود. به هر حال، جبهه مقاومت به دلیل بدعهدی طرف مقابل مخالف آتشبس بود؛ اما به علت لزوم کمکهای انسانی به مناطق مختلف سوریه، با آن موافقت کرد. در حقیقت، با توجه به نقض آتشبس از سوی آمریکا، واشنگتن به دنبال این امر بود که در صف جبهه مقاومت نوعی تفکیک و دودستگی ایحاد کند که در این امر هم ناموفق بود.
جـ آمریکا با دنبال کردن آتشبس و توافق با روسیه، طرحی گام به گام را در نظر گرفته بود؛ یعنی ابتدا به دنبال آتشبس در سوریه و توافق با روسیه و در مرحله دوم روی آوردن به گامهای بعدی، همچون مذاکرات سیاسی و از همه مهمتر آینده سیاسی بشار اسد بود. مسکو به خوبی به این امر پی برده که توافق با آمریکا به معنای بازی برد ـ باخت و دست نیافتن به نتیجه است. بنابراین، آتشبس که توافقی برای مذاکرات بعدی بود، روسیه را از زمین بازی آمریکا بیرون کشید و مسکو به خوبی به این امر پی برد که واشنگتن اراده جدی برای پایبندی به آتشبس ندارد و توافق در مراحل بعدی هزینههای زیادی را متحمل روسیه خواهد کرد.
دـ آمریکا از یک سو گروههایی، همچون داعش و النصره را در فهرست سیاه قرار داده و از سوی دیگر به این گروهها کمک میکند. در نتیجه، واشنگتن با توافق با روسیه در آتشبس و حمایت از گروههای تروریستی بازی دوگانهای را در برابر روسیه و تروریستها در پیش گرفته است.
در نهایت باید گفت، آتشبس مقدمهای برای مراحل بعدی بود و در صورت پایبندی آمریکا گزینههای دیگری، همچون مذاکرات سیاسی بین دولت سوریه با گروههای معارض و آینده بشار اسد مطرح میشد. بنابراین، آمریکا به دنبال قدرتنمایی، ادامه بحران و کمک به تروریستها از طریق آتشبس است. همچنین، باید به این نکته نیز توجه کرد که به احتمال زیاد آتشبس اخیر، آخرین همکاری روسیه و آمریکا در دوران ریاست جمهوری اوباما و همچنین مدیریت اقدامات متحدانشان بود.