سعید مهدوی/ حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان در مراسم آیین بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی که در دبیرستان نمونه‌دولتی حضرت نرجس(س) برگزار شد، طی سخنانی اظهار داشت: «منابع مالی ما بخشی در سایه برجام است که شرایط مناسب کسب‌وکار و کسب منابع مالی برای دولت فراهم شده است، آنهایی که می‌گویند ما آثار برجام را نمی‌بینیم، باید بدانند که بخش بزرگی از بودجه دولت و منابع دولت در سال جاری در سایه اجرای برجام است.» البته زمزمه این دست اظهارات از همان روزهای پس از برجام نقل هر محفلی بوده و است. در اردیبهشت ماه سال جاری علیرضا صالح، معاون آقای نوبخت مدعی شده بود، ۵۰ میلیارد دلار فاینانس در لایحه بودجه از نتایج برجام است. فاینانس یک شیوه تأمین مالی است که حدود ۴۰ سال است انجام می‌شود و به هیچ دوره و دولت یا هیچ اتفاق و رویداد خاصی اختصاصی ندارد. در حال حاضر، به جز ۵۰ میلیارد دلاری که دولت اجازه خواسته، بیش از ۱۳۰ میلیارد دلار مجوز سال‌های قبل هست که روی زمین مانده و دولت نتوانسته اجرا کند؛ یعنی حتی اگر همین ۵۰ میلیارد هم تصویب نمی‌شد، دولت نسبت به سال‌های گذشته اختیاراتی داشت که می‌توانست از آن استفاده کند. در حقیقت، اینها دستاورد تلقی نمی‌شود. دستاورد وقتی است که زندگی مردم متحوّل شود، وضعیت اقتصادی مردم بهبود یابد و وعده‌های آقای رئیس‌جمهور برای بهتر شدن شرایط اقتصادی و رونق اقتصادی عملیاتی شود.
گفتنی است، مهم‌ترین تأثیری که برجام می‌توانست بر درآمدهای دولت داشته باشد، ادعای افزایش منابع حاصل از صادرات نفت خام است. پس از برجام هر چند دولت صادرات نفت خام را افزایش دو برابری داد؛ اما به علت تداوم محدودیت‌های بانکی و همچنین قیمت بسیار پایین فروش نفت، عملاً وضعیت با پیش از برجام تفاوت چندانی از نظر درآمدی نداشت؛ زیرا از یک سو دسترسی کشورمان به ارز حاصل از درآمدهای نفتی ممکن نیست و از سوی دیگر افزایش صادرات نفت خام با کاهش شدید قیمت همزمان شده است. بنابراین، تغییری در ورود منابع ارزی حاصل از صادرات نفت در دوران پسابرجام نسبت به دوران قبل از آن ایجاد نشده و تنها پول نقدی که نصیب دولت شده، همان ۷/۱ میلیارد دلاری است که آمریکایی‌ها در ازای آزادی جاسوس‌های‌شان به ایران پرداخت کردند که به برجام ربطی نداشت و نتیجه قدرت نیروهای امنیتی و اطلاعاتی ایران در به دام انداختن جاسوس‌های آمریکایی بود. افزون بر این، آخرین آمار بانک مرکزی از عملکرد بودجه‌ای دولت در فصل بهار امسال هم نشان می‌دهد، در منابع ارزی حاصل از درآمد نفتی (به مثابه جایی که آثار مستقیم برجام باید خود را نشان می‌داد) هیچ بهبودی در بودجه دولت ایجاد نشده و حتی نسبت به سال‌های قبل و دوران تحریم‌ها، اوضاع بدتر شده است. در نتیجه اظهارات این روزهای رئیس‌جمهور درباره تأثیر برجام بر بودجه امسال دولت، با آمارهایی که بانک مرکزی از عملکرد بودجه‌ای دولت قبلاً منتشر کرده، مطابقت ندارد.
هفته‌نامه اقتصادی «اکونومیست» در گزارشی از وضعیت اقتصادی ایران پس از برجام نوشت: «مزاحمت‌های آمریکا شرایط را برای تجّار و سرمایه‌گذاران بدتر کرده است». اکونومیست در ادامه نوشت: «ایران به مثابه یک بازار بزرگ اقتصادی، فرصتی است که در هر نسل فقط یک بار اتفاق می‌افتد. این کشور در چند دهه اخیر تاریخ جهان بزرگ‌ترین بازار برای اقتصاد جهان بوده و به همین علت، بلافاصله پس از برداشته شدن تحریم‌ها، سیلی از سرمایه‌گذاران خارجی به سمت تهران هجوم بردند، اما با وجود این اشتیاق، آمریکا همچنان مانع از دسترسی شرکت‌های دارای تعامل با ایران به سیستم چرخه دلار است و اگر بانکی در کار نباشد، تمام قراردادهای بزرگ هم نهایی نخواهد شد.» در واقع، برجام افزون بر اینکه در داخل نتوانسته درآمدهای گذشته را افزایش دهد و به بودجه سالیانه کمک کند، بر اساس این گزارش به نوعی مانعی برای سرمایه‌گذاری خارجی به شمار می‌آید؛ البته این موانع برای سرمایه‌گذاری است؛ ولی برای وارد کردن کالا و خدمات به ایران از سوی همین کشورهای گروه ۵+۱ مانعی وجود ندارد. برای نمونه، در همین قضیه خرید هواپیما، این خرید عملاً شرکت‌های ایرباس فرانسه و بوئینگ آمریکا را نجات می‌دهد و بودجه آنها را تأمین می‌کند تا بودجه سال جاری ایران را!
شایان ذکر است، آذر ماه زمان قانونی تحویل لایحه بودجه به مجلس است؛ اما در سال گذشته با وجود اینکه اعلام شده بود لایحه آماده است، اما تا 27 دی ماه ارسال آن به مجلس طول کشید؛ چراکه دولت معتقد بود با توجه به اینکه لایحه بودجه ۱۳۹۵ را بر اساس فضای پساتحریم آماده کرده، در نتیجه آن را همزمان با نهایی و اجرایی شدن برجام به مجلس خواهد برد. در این حالت پس از اجرایی شدن قطعی برجام در ۲۶ دی ماه سال گذشته، یک روز بعد رئیس‌جمهوری لایحه را به مجلس تقدیم کرد و شاید این تأخیر تنها ارتباط بودجه و برجام با هم باشد!
در پایان گفتنی است، که با گذشت هشت ماه از لغو تحریم‌ها، مردم ایران همچنان در انتظار مشاهده تغییری در وضعیت اقتصادی خود هستند؛ وضعیتی که دولتمردان تا پیش از برجام تمام مشکلات را به آن گره زده بودند و اکنون نیز اصرار دارند تمام امورات و برنامه‌های معمولی کشور را به گونه‌ای به برجام ربط دهند و از آن به منزله دستاوردهای برجام یاد کنند. به عبارتی، می‌خواهند لکه «دستاورد تقریباً هیچ» را با این پیوند زدن‌ها از «آفتاب تابان» برجام پاک کنند.
