رضا اشرفي/ تنش‌هاي هفته گذشته بين هند و پاكستان نشان داد، اين دو كشور به جنگ سرد بسنده نكرده و تنور جنگ بين آنها هنوز داغ است و از دو طرف كشته مي‌گيرد. براي ريشه تاريخي اين اختلافات به راحتي نمي‌توان راه‌حلي پيدا كرد و حتي در مواقعي حساس ائتلاف‌ها و اتحادهاي منطقه‌اي را تهديد مي‌كند. ائتلاف‌هايي كه برگرفته از تغييرات رژيم‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي است و همين عامل سبب مي‌شود تا كشورهايي از منطقه و فرامنطقه در تشديد اين اختلافات ورود كنند.
بنيان اصلي اختلافات بين اين دو كشور در شبه‌قاره را بايد به استقلال آنها گره زد. استقلالي كه ابتدا از استعمار انگليس شكل گرفت و سپس ميان خود رخ داد و سبب زايش جنگ‌هاي متعددي شد كه كشمير، بزرگ‌ترين دليل فعلي آن است. اما اين تنها مسئله نيست، بلكه هند و پاكستان جداي از اختلافات مرزي بر سر مسائلي، همچون آب، بنگلادش و... اختلافات اساسي دارند. تا پيش از استقلال هند از انگليس و جدايي پاكستان از آن، كشمير در اختيار لندن بود. همين مسئله كافي بود كه بذر اختلاف در اين منطقه كاشته شود. به هر حال، اين شيوه اختلاف‌افكني يكي از مهم‌ترين مباني روش‌ها در دوره استقلال‌يابي كشورها از استعمار بود. استعمارگران بر اساس اختلاف‌افكني قومي و مرزي همواره راهي را براي نفوذ خود در آينده مهيا مي‌كردند تا در مواقع لزوم از آن بهره‌هاي لازم را ببرند.
در موقعيت كنوني جامو و كشمير چنين نقشي را در شبه‌قاره هند ايفا می‌کنند؛ حتي طي دو ماه گذشته جدال‌هاي رخ داده در اين منطقه حساس سبب شده است تا جان بسياري از شهروندان مسلمان گرفته شود و هند در اين زمينه سخت‌گيري‌هاي خود را افزايش دهد. اين موضوع بيش از هر چيز به نفع كيست و چرا اين تنش‌ها هر روز پر‌رنگ‌تر مي‌شود؟
در اين زمینه بخش قابل توجهي از اختلافات، به دليل تحولات مثبتي است كه برخي از كشورهاي اين حوزه به دنبال نهادينه كردن آن هستند؛ در حالي كه اين تحولات مثبت و ايجاد ائتلاف‌ها و اتحادهاي منطقه‌اي كاملاً برخلاف منافع برخي از كشورها، از جمله آمريكاست. به هر جهت در دوره پس از جنگ جهاني دوم آمريكا جاي انگليس را در عرصه قدرت جهاني گرفت و به همان نسبت زمينه‌هاي اختلاف‌افكني كه انگليس بعد از استقلال برخي از كشورها ايجاد كرده بود، در اختيار منافع واشنگتن قرار گرفت.
از سویي، تمايل توسعه‌محورانه چين براي افزايش قدرت اقتصادي و سياسي خود و تلاش‌هاي روسيه براي بازگشت به قدرت منطقه‌اي و بين‌المللي به همراه علاقه‌مندي برخي از كشورهاي منطقه براي ايجاد ائتلاف و اتحاد كاملاً برخلاف منافع آمريكا قرار گرفته است. در این زمينه مي‌توان از علاقه‌مندي چين و كشورهاي حاضر در اين جغرافيا براي بازگشت مسير پر سود اقتصادي راه ابريشم، تمايلات شكل‌گيري اقتصادي انرژي‌محور، به ویژه راه‌اندازي خط لوله صلح و همچنين قرار گرفتن در برخي از ائتلاف‌هاي منطقه‌اي، از جمله پيمان همكاري‌هاي شانگهاي كه اتفاقاً هند و پاكستان نيز در اين نقشه قرار دارند و مسائلي از این نوع سبب شده است آمریکا براي به هم ريختن اين تركيبي كه در حال شكل گرفتن است، سنگ‌اندازي كند و مانع از ايجاد آن شود.
به هر جهت، افزايش قدرت اقتصادي چين، قدرت امنيتي و انرژي‌محور روسيه و ايجاد تركيب منطقه‌گرايي كه مي‌تواند جغرافياي بزرگي را در بر بگيرد، منافع آمریکا را دچار چالش بنيادي مي‌كند. خط اقتصادي جاده ابريشم به راحتي مي‌تواند مناطق قابل توجهي، از جمله چين، شبه‌قاره هند، آسياي مركزي و قفقاز، ايران، روسيه و اروپا را به هم گره بزند و جريان اقتصادي بزرگي را ايجاد كند كه با وجود دو قدرت چين و روسيه براي آمریکا حتي قابل تصور نيست.
با توجه به اينكه چين و روسيه به همراه متحدان خود در اين منطقه و سراسر جهان به دنبال ايجاد بانك‌ها و بنيادهاي اقتصادي غير غربي، از جمله گردش مالي با ارزی غير از دلار هستند، اين‌گونه ائتلاف‌سازي‌ها بنيان اقتصادي آمریکا را دچار تزلزل جبران‌ناپذیر خواهد كرد.
از سوي ديگر، موفقيت امنيتي، سياسي و اقتصادي سازمان همكاري‌هاي شانگهاي به تنهايي مي‌تواند تمام رشته‌هاي غرب را در اين حوزه پنبه كند. برخي از تحليلگران معتقدند، شانگهاي در گام‌هاي بعدي مي‌تواند به سمت نظامي پيش برود و زمينه ايجاد اتحاد بزرگ بين‌المللي را در تفكرات شرقي ايجاد كند.
حال با توجه به اينكه هند و پاكستان دقيقاً در همين حوزه قرار دارند و روسيه و چين نيز براي ائتلاف‌سازي آنها را در نظر دارند، اختلاف‌افكني بين اين دو مي‌تواند هم در برابر خواسته‌هاي چين و روسيه و متحدان‌شان قرار بگيرد و هم اينكه با جدا كردن هر يك از اين دو، ديگر زمينه‌هاي اقتصادي و سياسي شرقي را با مشكل روبه‌رو كند. به همين منظور آمریکا همواره درصدد است هند را به شیوه‌های مختلف، از جمله پیشنهاد تفرقه‌افکنانه به منظور به عضویت درآمدن هند در شورای امنیت به سمت غرب بكشاند.
آمریکا همچنین براي متقاعد كردن هند در اين زمينه به اختلافات منطقه‌اي دست زده و براي تشديد آن تلاش مي‌كند تا هند منافعش را در گره خوردن به غرب و به ویژه آمریکا ببیند؛ اين در حالي است كه چشم‌انداز كنوني نشان مي‌دهد، منافع هند و كل منطقه كاملاً جداي از آن است؛ بنابراين بهترين راه، تلاش براي رفع اختلافات و همزيستي مسالمت‌آميز با همسايگان، به‌ويژه پاكستان است.
