از مداحی در گردان مقداد تا نوآوری در سبک‌های مداحی در گفت‌وگوی اختصاصی صبح‌صادق با نریمان پناهی
مجتبی برزگر/ اعتقاد عجیبی به دقت و توجه به غنی بودن شعر و سبک پیشکسوتان مداحی دارد. به جوانان امروزی توصیه می‌کند که پای درس استادان قدیمی بنشینند و از این فرصت به نحو شایسته‌ای بهره ببرند؛ چون خودش مدیون و مرهون فرصتی است که در جبهه‌های حق علیه باطل برای او پدید آمد و آموزگارانی که به شهادت رسیدند. به ظنّ خودش ستایشگری را در جبهه آموخته و از الگوهایی، همچون حاج منصور ارضی و حاج ماشاءالله عابدی تبعیت کرده و سوز نوای آهنگران در زمان جنگ را نیز می‌پسندد. این مداح برجسته کشور در ادامه صحبت‌های خود توصیه‌ای هم داشت که در عرصه ولایتمداری باید پا به رکاب باشیم و تبعیت‌پذیری بلامنازع داشته باشیم. هیئتی‌ها و سینه‌زن‌های مکتب‌الحسین(ع) با یا حسین‌های معروف ساده مملو از خلوص نیت بر غربت سالار شهیدان عزاداری‌ها کرده‌اند. وقتی از او می‌پرسم، در ایام محرم کدام نوحه را زمزمه می‌کنید، منقلب می‌شود و «حسین جان ای آبروی دو عالم...» را با آن نوای دلنشین می‌خواند. پناهی افتخار می‌کند که کسانی مانند حاج منصور ارضی معلم او بودند و به حاج ماشاءالله عابدی نیز ارادت ویژه‌ای دارد. در شب‌های حزن و اندوه محرم حسینی به هیئت مکتب‌الحسین در حسینیه احمدیه تهران رفتیم و ساعتی را با او به گفت‌وگو نشستیم. مشروح صحبت‌های ما با این مداح اهل‌بیت(ع) در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
*در مقدمه بفرمایید، با توجه به اینکه هیئت‌ها در هر برهه‌ای از تاریخ یک رسالت و وظیفه‌ای را با قدرت دنبال کرده‌اند؛ مانند نقش پررنگی که در دوران دفاع مقدس داشتند. به نظر شما امروز مهم‌ترین وظیفه هیئت‌ها چیست؟
ما باید همیشه جامعه هدف خود را با رویکردها و نگرش بزرگترهایمان تنظیم کنیم؛ یعنی به عبارتی باید رهرو آنها باشیم و خط و مشی آنها را دنبال کنیم. از سویی، امروز جوانان و اقشار مردمی از هیئت‌ها استقبال می‌کنند، البته وقتی جمعیت زیاد می‌شود، به همان اندازه بار منفی و برخی سوء‌استفاده‌ها بیشتر می‌شود. باید به هجمه‌های مخالف و رویکردهای مثبت موافق توأمان توجه کنیم. همواره باید در راستای این مشکلات و هیاهوها به بزرگترهایمان رجوع کنیم؛ بزرگ‌تر ما هم رهبر معظم انقلاب است؛ از این رو باید گوش فرا دهیم که رهبری چه فرمانی می‌دهند؛ چون ایشان می‌دانند افق‌ها چه هستند و چه رویکردهایی این انقلاب را به سرمنزل مقصود می‌رساند. در واقع، خط و مشی مدنظر معظم‌له انحراف و گمراهی به همراه ندارد و اگر به این منویات پایبند باشیم، گمراه نخواهیم شد. یک نکته دیگر اینکه عده‌ای می‌خواهند از ولایت هم جلوتر بروند که این پیشروی خطرناک است. متأسفانه، بعضاً در زمان حضرت امام(ره) شاهد این افراط‌گری‌ها بودیم؛ آن موقع هم ما جلو نرفتیم و هر چه ایشان امر می‌کردند، در راستای آن حرکت می‌کردیم و امروز هم رهبر معظم انقلاب هر چه فرمان دهند، باید در تبعیت‌پذیری پیشگام باشیم، نه اینکه خودمان به علم ناچیزمان رجوع کنیم؛ اما برخی‌ها خودشان را فقیه و عالم‌تر از حضرت آقا می‌دانند!
عزاداری امام حسین(ع) همچون روز روشن است و چونان آفتابی می‌درخشد. در حال حاضر، پرچمدار نهضت حسینی حضرت آقاست و ما باید پشت سر رهبر عزیزمان حرکت کنیم تا آسیب نبینیم. امام معصوم(ع) فرمودند، اگر استاد و معلم داشته باشید، در هر عرصه‌ای موفقیت به دست می‌آید. در خواندن‌های‌مان خیلی دقت کنیم، چون همه ما را رصد می‌کنند و میلیون‌ها نفر صدای ما را می‌شنوند و ما را می‌بینند. ضروری است، در مدح و ثنای اهل بیت(ع) شعرهای قوی و تأثیرگذاری سروده شوند؛ به‌ویژه شعرهای انقلابی که همواره حضرت آقا بر اشاعه آن تأکید دارند، زیرا دعوا بر سر همین انقلاب اسلامی است. اصلاً دشمن از عمق‌بخشی انقلاب اسلامی هراس دارد. دشمن نه می‌خواهد نهضت حسینی توسعه پیدا کند و نه انقلاب اسلامی! از این رو باید هوشیارانه در این مسیر گام برداریم.
بگذارید این طور بگویم اگر در یک خانواده، فرزندان به حرف پدر و مادرشان گوش فرا ندهند، فاجعه است و زود گمراه می‌شوند. قطعاً بزرگان، فقها و علمای ما به‌ویژه رهبر عزیزمان حکم پدری بر ما دارند و ما باید تابع رهنمودها و توصیه‌های بزرگان باشیم. به اعتقاد بنده، اجتهاد کردن در این مسیر نه تنها منفعتی ندارد؛ بلکه به بدنه اتحاد و انسجام آسیب وارد می‌کند.
*دشمن امروز در جامه افراط‌گری یا جریانی تحت عنوان تشیع انگلیسی خود را نشان می‌دهد؛ شنیده‌ایم که این جریان به سراغ شما هم آمده‌اند و پیشنهادهایی داده‌اند؛ از این پیشنهادها بگویید و اینکه چگونه می‌توان در مقابل این جریانات ایستاد و از اشاعه و گستره آنها جلوگیری کرد؟
بله، سراغ بنده هم آمده‌اند؛ پرزور هم آمده‌اند. البته خودم نرفتم و هرگز هم نمی‌روم؛ چون من فرزند جنگ هستم و افتخار دارم زمانی در جبهه‌های حق علیه باطل رزمندگی کرده‌ام؛ گردان مقدادی هستم و اینها حریف ما نمی‌شوند. بله، همین چراغ سبزهایی را که به برخی نشان داده بودند، به ما هم برای جلب نظر و ترغیب نشان دادند و گفتند که اگر نریمان این دعوت را قبول کند، عکس آقا را بردارد و برای آقا دعا نکند، ما به او حسینیه، پول، ماشین و خانه می‌دهیم و او را تأمین می‌کنیم. به شرط آنکه در مداحی‌هایش نامی از انقلاب اسلامی، رهبری و شهدا نبرد. در گذشته عده‌ای با امام(ره) مخالف بودند و اعتقاد داشتند، باید فقط از امام زمان(عج) بگویید! همان زمان وقتی جایی می‌رفتم و می‌خواستم دعا کنم، جلوی مرا می‌گرفتند و فریاد می‌زدند: «یا حجت‌بن الحسن عجّل علی ظهورک» و نمی‌گذاشتند دعا کنم. بعداً فهمیدم اینها ضد امام(ره) و ولایت‌فقیه بودند و هنوز هم هستند.
*همه می‌دانند مبدع شور که به سینه‌زنی‌ها حال و هوای تازه‌ای داد، جناب‌عالی بوده‌اید؛ در عین حال بر حفظ اصالت و مبانی پافشاری دارید. بفرمایید چطور با این حفظ اصالت و استفاده از سبک‌های مناسب، هزاران نفر پای منبر شما می‌نشینند؟
ما قدیمی هستیم و آموزگارانی داشتیم که به ما یاد دادند اول اصالت‌مان را حفظ کنیم و دوم به اشعار قوی، پرمحتوا و غنی اهمیت بدهیم. سعی کردم رنگ عوض نکنم و همان نریمانی باشم که در گردان مقداد و میثم برای رزمندگان می‌خواند. به همین دلیل، ما با مداحان امروز فرق داریم؛ چه از نظر لباس، چه از نظر استفاده از سبک‌ها و همچنین اشعار! اینکه مداحان و خوانندگان ما به روز حرکت می‌کنند، هم تأثیرات منفی دارد و هم مثبت. منفی آن به بی‌توجهی به شاخصه غنی‌بودن سبک و شعر برمی‌گردد. الآن دیگر خواننده‌های ما به شاخصه‌های سنتی موسیقی توجه ندارند. ما مداح قدیمی هستیم و به اغنای مجلس و تأثیرپذیری مناسب از سوی مخاطب توجه داریم. امروز متأسفانه مداحان جوان ما گاهی هر چه دست‌شان می‌رسد می‌خوانند؛ چون معلم آنها هم امروزی است؛ اما هم‌ترازهای ما شهید شده‌اند! باید مداحان جوان ما به رویکردهای ستایشگران قدیمی تأسی کنند. البته در دستگاه حضرت سیدالشهداء(ع) هر دوی این سبک‌ها پذیرفته است؛ اما این کجا و آن کجا! مداح مجموعه شعائر دین را در هیئت‌ها فریاد می‌زند؛ اما همه دین ما همین واحسین واحسین نیست؛ بلکه عمل‌مان مروج مناسبی برای دین ماست. اگر بنده در جایگاه مداح در نمازم کاهل باشم؛ روضه‌ای که می‌خوانم تأثیری نخواهد داشت. تنها خواندن نیست و من باید مواظب اعمالم باشم.
*آقای پناهی، شما با رهبر معظم انقلاب یک عکس معروف دارید؛ در باره این عکس برای‌مان بگویید.
یک شب پیش از این مراسم در منزل با خودم گفتم، «یا فاطمه زهرا(س) من دوست دارم یک عکسی با فرزند شما داشته باشم»، گریه‌ام گرفت، الآن هم که دارم دوباره بازگو می‌کنم، این حال به من دست داده است. دلم شکسته بود. خوابیده بودم که یکی از دوستان تماس گرفت و به من گفت، سریع بیا در فلان درب منتظریم. خودم را سریع رساندم، وارد بیت شدیم. شعرا در طبقه بالای بیت نشسته بودند، تولد حضرت امیرالمؤمنین(ع) بود. پس از پایان جلسه، همه دور حضرت آقا را گرفتند. عکاسی را دیدم که در بالای سکو مستقر شده و از بالا عکس می‌گیرد، تعجب کردم؛ زیرا معمولاً عکاسان یا از جلو عکس می‌گیرند یا از کناره‌ها. حاج سعید حدادیان می‌خواست مرا ببرد تا با حضرت آقا زیارتی داشته باشم که شلوغی‌ها اجازه نداد. من هم با خودم گفتم شاید حواله من نباشد. به یک باره دیدم سردار جباری به من اشاره کردند که از این ور بیا و برو. اصلاً تعجب کردم که خود شعرا برای من راه باز کردند. رفتم و به پیش آقا رسیدم. زانو زدم زمین و به رهبر معظم انقلاب گفتم، من امام زمان(عج) را نمی‌توانم ببینم و در مقابل شما زانو می‌زنم؛ یعنی به اهل بیت(ع) احترام کردم. حضرت آقا حال مرا پرسیدند. گفتم: حضرت آقا در حق من دعا کنید و دست بر سر من بکشید. همین که حضرت آقا بر سر من دست کشیدند، از همان بالا عکاس تصویر مرا گرفته بود. جالب است بدانید که دوستان خودم گفتند، تاکنون ندیده‌ایم کسی چنین عکسی با حضرت آقا داشته باشد.
*چقدر به جوان‌گرایی اعتقاد دارید؛ در مقام یک بزرگ‌تر مداحی فکر می‌کنید با چه رویکردی باید به جوانان در این عرصه میدان داد؟
باید میدان بدهیم؟! تا فرصت ندهیم نمی‌توانیم چیزی به جوانان‌مان بیاموزیم. به تمام کسانی که با من می‌خوانند یا پیش من می‌آیند، می‌گویم که هر شعری را نخوانید؛ باید شعرها، وزین و تأثیرگذار باشند و حتماً در روضه‌ها به رفتار عالمانه متکی بر مقتل توجه شود.
*آیا هیئت‌ها باید محل وعظ و نقل تاریخی صرف باشد یا اینکه باید در آن ولایتمداری، بصیرت‌افزایی یا مسائل سیاسی روز نیز تحلیل شود؛ چراکه خیلی‌ها می‌گویند، هیئت‌ها نباید سیاسی باشند، نظر شما در این زمینه چیست؟
باید زیرک باشیم و گمراه نشویم. در هیئات باید به جوانان یاد بدهیم و بگوییم در این شرایط چقدر بصیرت اهمیت دارد. البته نباید به گونه‌ای سیاسی باشد که از اصل عقب بمانیم.
*در پایان بفرمایید، وقتی به ایام محرم نزدیک می‌شویم، چه نوایی را با خودتان زمزمه می‌کنید؟
زخم تنت روی ریگ بیابان؛ اشک دل سوز آه یتیمان؛ خدایا از این غم چه چاره کنم؛ حسین جان ای آبروی دو عالم؛ نگین سلیمان به حلقه خاتم؛ خدایا روی نیزه رأس پر از خون؛ به روی ناقه‌ها من و دلخون؛ خداحافظ ای برادر زینب؛ به خون غلتان در برابر زینب ... . در دوران جنگ تحمیلی از این شعر بسیار لذت می‌بردیم. در حال حاضر هم به مثابه یک روضه کامل جواب می‌دهد.
