علیاصغر نصیری ـ عبدالله شمسی/ در دو شماره گذشته بخشی از عملکرد جریان فمینیسم در ایران پس از انقلاب اسلامی بررسی شد. در این شماره سایر حوزه‌های عملکردی این جریان وابسته به غرب بررسی میشود.
اعتراض به لایحه حمایت خانواده
در سالهای 1386 و 1387
اعتراض به لایحه حمایت خانواده در سال 1386 از اقدامات موفق جریان فمینیسم در ایران است. قوه قضائیه در راستای تحقق اهداف چهارگانهای از جمله رفع ابهام، تعارض و خلأ از قوانین و مقررات کنونی خانواده(۱)، لایحهای تهیه و به هیئت دولت تقدیم کرد. دولت نیز مواد دیگری به آن افزود و به مجلس ارسال نمود.(۲)
از میان مواد 53گانه لایحه حمایت خانواده، مواد 23(۳)، 25(۴) و بند 4 از ماده 53(۵) آن لایحه، مهم‌ترین مواد مورد اعتراض جریان فمینیسم را تشکیل می‌داد که در نهایت، مجلس شورای اسلامی در 19 شهریور 1387، با حذف این مواد از لایحه و واگذاری آن به کمیسیونهای حقوقی، کلیات آن را در صحن علنی مجلس تصویب کرد.(۶)
اما تا پیش از حذف مواد مذکور در مجلس، طیفهای مختلف جریان فمینیسم با زنستیز معرفی کردن آن مواد، اقدامات متعددی در اعتراض به آن لایحه انجام دادند.
اعضای طیف اصلاحطلب جریان فمینیسم به صورت فردی و گروهی مراتب اعتراض خود را به لایحه حمایت خانواده اعلام کردند. اعضای سرشناسی از این طیف مانند سهیلا جلودارزاده، عضو فراکسیون زنان مجلس، فریده ماشینی رئیس کمیسیون زنان جبهه مشارکت و سیدمحمد خاتمی مخالفت خود را با آن لایحه اظهار کردند.(۷) یوسف صانعی نیز در این راستا، فتوای حرمت ازدواج مجدد مرد بدون اجازه همسر اول را صادر کرد.(۸)
طیف اصلاحطلب جریان فمینیسم همچنین چندین نشست در اعتراض به لایحه حمایت خانواده برگزار کرد. کمیسیون زنان جبهه مشارکت در تاریخ 13شهریور 1386 نشستی با عنوان «لایحه حمایت از خانواده: تزلزل یا تحکیم» برگزار کرد. فخرالسادات محتشمی‌پور، شهیندخت ملاوردی، فریده غیرت، محسن کدیور، اشرف گرامیزادگان، الهه کولایی، فاطمه راکعی، زهرا شجاعی از جمله کسانی بودند که در این نشست شرکت داشتند. در پایان این نشست کمیسیون زنان جبهه مشارکت، جمعیت حمایت از حقوق بشر زنان، انجمن روزنامهنگاران زن ایران(رزا)، جمعیت زنان مسلمان نواندیش و انجمن زنان پژوهشگر علوم اسلامی بیانیه‌ای اعتراضی صادر کردند. کمیسیون زنان جبهه مشارکت، نشست دیگری نیز با این موضوع در تاریخ یکم مهرماه 1386 برگزار کرد.
کمیته زنان خانه احزاب به ریاست فاطمه راکعی یکی دیگر از گروه‌های طیف اصلاحطلب جریان فمینیسم بود که در 14 شهریور 1386 نشستی در اعتراض به لایحه حمایت خانواده برگزار کرد. همچنین، در تاریخ 5 مهرماه 1386 طیف اصلاحطلب جریان فمینیسم در کمیته زنان خانه احزاب میزگردی با عنوان بررسی و آسیبشناسی لایحه حمایت خانواده، برگزار کرد.
طیف اصلاحطلب جریان فمینیسم، در آبان ماه 1386 نیز بیانیه‌ای در اعتراض به آن لایحه خطاب به مجلس هفتم صادر کرد. مجمع زنان اصلاحطلب، جمعیت زنان نواندیش ایران، جمعیت حمایت از حقوق بشر زنان، انجمن رزا، کمیسیون زنان جبهه مشارکت و جامعه زنان انقلاب اسلامی، از جمله تشکلهای امضا‌کننده آن بیانیه بودند.(۹)
طیف لیبرال(سکولار غیردینی) و مستقل(غیروابسته به احزاب سیاسی داخل کشور) جریان فمینیسم نیز با روشهای مختلفی اعتراض و مخالفت خود را به لایحه حمایت خانواده ابراز کردند. اطلاع‌رسانی و بیان اعتراض از طریق چهار سایت فمینیستی زنستان، تغییر برای برابری، میدان زنان و کانون زنان ایرانی، یکی از اقدامات طیف مستقل جریان فمینیسم در اعتراض به آن لایحه به شمار می‌آید. همچنین، این طیف از جریان فمینیسم در نشست مطبوعاتی که به مناسبت اولین سالگرد کمپین یک میلیون امضا در شهریور 1386 در محوطه پارکینگ ماهنامه نامه با سخنرانی شیرین عبادی برگزار کرد، اعتراض خود را به لایحه حمایت از خانواده اعلام کرد.
جریان فمینیسم در سال 1387 نیز علاوه بر اقداماتی شبیه اقدامات سال 1386، سعی کرد از طریق مراجعه به شخصیت‌های سیاسی جامعه بر روند تصویب لایحه حمایت از خانواده تأثیر بگذارد؛ از این رو، تلاش کرد اعتراض خود را به طور عمده در قالب یک ائتلاف مطرح کند.
جریان فمینیسم در سال 1387 علیه لایحه حمایت خانواده، دست به ائتلاف بزرگی زد. این ائتلاف که از گروهها و طیفهای مختلف به وجود آمده بود، از اوایل مرداد ماه 1387 کلید خورد و در 20 مرداد ماه 1387 ضمن اعلام، فراخوان عمومی داد و در 11 شهریور ماه 1387 به اتمام رسید.
برخی از مهم‌ترین فعالیتهای ائتلاف مذکور در اعتراض به لایحه حمایت خانواده به قرار زیر است(۱۰):
۱ـ توزیع بروشور در سراسر کشور؛ در این بروشور، اشکالات لایحه در رابطه با حقوق زنان توضیح داده شده بود. در آخر آن بروشور نیز نامه‌ای فردی برای ارسال به مجلس درج شده بود.
۲ـ پوشش خبری جریان فمینیسم در روزنامه‌ها، نشریات و خبرگزاریها به ویژه رسانه‌های اصلاحطلب؛
۳ـ فعالسازی فهرست پستی یا میلینگ لیست؛ (۱۱)
۴ـ دیدار حضوری با نمایندگان مجلس در شهرستانها؛
۵ـ تماس تلفنی با نمایندگان مجلس(شماره تلفنهای نمایندگان در بروشورهای ائتلاف درج شده بود)؛
۶ـ ساخت فلش و کلیپهای تبلیغاتی، ساختن بازیهای کامپیوتری؛
۷ـ اطلاع‌رسانی به زنان خارج از کشور؛
۸ـ پیشنهاد به زنان خارج از کشور برای ارسال نامههای اعتراضی به سفارتخانه جمهوری اسلامی ایران؛
۹ـ برگزاری نشست در 14 مرداد 1387 از سوی کانون مدافعان حقوق بشر با سخنرانی انتقادی شیرین عبادی، سیمین بهبهانی، رخشان بنیاعتماد، ابراهیم یزدی، حسن یوسفی اشکوری، عباس عبدی، احمد زیدآبادی؛
۱۰ـ برگزاری نشستهای متعدد دیگر از سوی جبهه مشارکت در 16 مرداد، کمیته بانوان خانه احزاب در 18 مرداد، جمعیت زنان نواندیش مسلمان در 19 مرداد 1387؛
۱۱ـ صدور بیانیه شورای فعالان ملی مذهبی و کمیسیون زنان دفتر تحکیم وحدت در 17 مرداد 1387 و کمیته گزارشگران حقوق بشر در 13 مردادماه 1387؛
۱۲ـ نامه اعتراضی اعضای شورای شهر تهران به نمایندگان مجلس در 8 شهریور 1387؛
۱۳ـ نامه جامعه زینب به نمایندگان مجلس؛
۱۴ـ درخواست بازنگری دو ماده 22 و 23 لایحه از سوی آیت‌الله امینی در نماز جمعه؛
۱۵ ـ دیدار با نمایندگان مجلس؛
۱۶ـ نامه به رهبر معظم انقلاب.
سرانجام این لایحه در 16 اسفندماه 1390 با حذف ماده مربوط به تعدد زوجات(ماده 23)، عدم لغو قانون حمایت خانواده سال 1353، مورد حمایت واقع شدن ازدواج دائم در مقابل ازدواج موقت و تابع موازین شرعی و قانون مدنی شدن ازدواج موقت، به تصویب رسید و از ابتدای سال 1391 به طور رسمی به قانون تبدیل شد. مهم‌ترین درس ائتلاف علیه لایحه حمایت خانواده برای برخی از طیفهای جریان فمینیسم، لزوم دخالت در روند سیاسی نظام حاکم بود، هرچند این رویکرد مورد مخالفت طیفهای دیگری از فمینیستها قرار گرفت که خواهان مبارزه علنی با جمهوری اسلامی بودند.
نکته‌ای که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که جریان فمینیسم برای رسیدن به اهداف خود از هیچ تلاشی فروگذار نمیکند. این جریان حتی از زنان اصولگرا نیز در این راه استفاده می‌کند و برای مقاصد خود آنها را با خود همراه میسازد. این همراهی زنان اصولگرا با جریان فمینیسم را میتوان در لایحۀ حمایت خانواده در سالهای 86 و 87 و در بسیاری دیگر از مسائل مانند تفکیک دانشجویان دختر و پسر در دانشگاهها و... نیز مشاهده کرد. در واقع، هدف این جریان رسیدن به برابری غیر اسلامی میان زنان و مردان است و در زمینه این لایحه با تبلیغات، فضا را به گونه‌ای طراحی کرد که حتی جریان‌های اسلامی زنان را نیز به دنبال خود کشاند.
جلسه 8 مارس سال 1387
جریان فمینیسم در تاریخ 18 اسفند 1387 با هدف بررسی استفاده از فضا و فرصت انتخابات برای طرح مطالبات زنان، در دفتر شهلا لاهیجی در انتشارات روشنگران و مطالعات زنان جلسهای تشکیل داد. در این جلسه، تشکیل ائتلافی زنانه برای مطرح کردن خواستههای زنان در فضای انتخابات پیشنهاد شد که با استقبال و پذیرش اعضا، به تصویب رسید. شهلا اعزازی، فریده ماشینی، فخرالسادات محتشمی‌پور، الهه کولایی، بهاره هدایت، ژیلا بنییعقوب، پروین اردلان، آزیتا شرفجهان، فیروزه صابر، مینو مرتاضی، شهلا فرجاد، شهلا لاهیجی، منصوره شجاعی، محبوبه عباسقلیزاده، شادی صدر و نوشین احمدی‌خراسانی از جمله اعضای شرکت‌کننده در این جلسه بودند.(۱۲)
* پی‌نوشت‌ها در دفتر هفته‌نامه موجود است.
