در روز ۱۳ آبان ۱۳۵۸ گروهي از دانشجويان چهار دانشگاه تهران که خود را «دانشجويان مسلمان پيرو خط امام» مي‌ناميدند، سفارت آمريکا در تهران را اشغال کردند و ديپلمات‌هاي حاضر در ساختمان را به گروگان گرفتند.
اين اقدام چند روز پس از آن صورت گرفت که شاه فراري بعد از مدتي سرگرداني در کشورهاي مختلف سرانجام به آمريکا رفت. اين موضوع سبب خشم دانشجويان مسلماني شد که از فرداي انقلاب در پي محاکمه شاه بودند. اين‌چنين بود که آنان تصميم گرفتند در جريان برگزاري راه‌پيمايي به مناسبت سالروز کشتار دانش‌آموزان در سال ۱۳۵۷ که روز دانش‌آموز نام گرفته بود، سفارت آمریکا را تسخير کنند.
روزنامه «کيهان» بعدازظهر ۱۳ آبان در گزارشي که به چاپ سوم روزنامه منجر شد، در اين باره نوشت: «صبح امروز گروهي که در جمع تظاهرکنندگان مراسم دانشگاه شرکت داشتند و از خيابان طالقاني عازم دانشگاه بودند جلوی سفارت آمريکا شروع به دادن شعارهاي ضدامپرياليستي کردند و از بالاي در و ديوار سفارت خود را به محوطه سفارت رساندند و آنجا را اشغال کردند. اين جريان در ساعت ۱۱ صبح امروز اتفاق افتاد و گروهي که وارد سفارتخانه شده‌اند بين ۱۵ تا ۳۰ نفر هستند. جريان اشغال سفارت به کلانتري ۷ و کميته انقلاب منطقه ۶ اطلاع داده شد و پاسداران اين کميته اقدامات فوق‌العاده‌اي را براي خارج کردن تظاهرکنندگان آغاز کردند. گوهري، مسئول ارشاد کميته انقلاب منطقه ۶، ساعت ۱۲:۱۵ ظهر امروز در اين مورد به خبرنگار کيهان گفت: نظر به مسئله راه‌پيمايي، اقدامات احتياطي لازم را انجام داديم و گروهي از پاسداران اين منطقه و گروهي ديگر که مربوط به منطقه ديگر بودند پشت ديوارهاي سفارت آمريکا گمارديم تا آنان از وارد شدن به داخل سفارت جلوگيري کنند، ولي علي‌رغم تلاش برادران پاسدار ما هجوم مردم براي داخل شدن به سفارت باعث شد تا گروهي وارد سفارت شوند. از طرف کميته اقدامات لازم براي خارج کردن مهاجمين و تظاهرکنندگان صادر شده است و چون پاسداران ما اجازه ورود به داخل سفارتخانه را ندارند به اين خاطر تلاش آنان بر اين است که از ورود اشخاص جلوگيري نمايند. از سوي ديگر چون امروز روز يکشنبه است و سفارت آمريکا تعطيل رسمي مي‌باشد، ظاهراً کسي در داخل سفارتخانه نبوده است و ما هنوز نمي‌دانيم با چه اقدامي کساني را که در داخل سفارت شده‌اند، از آنجا بيرون کنيم و در اين باره منتظر اخذ دستور از مقامات بالا هستيم. از سوي ديگر کلانتري ۷ تهران موضوع اشغال سفارت آمريکا را از سوي گروهي از تظاهرکنندگان تأييد کرد و يکي از افسران کلانتري گفت: جريان اشغال سفارت به کلانتري اطلاع داده شده است و اقدامات لازم از سوي کلانتري انجام شده است. اين افسر از تعداد کساني که وارد سفارت شده‌اند، اظهار بي‌اطلاعي کرد.
کميته منطقه شش در اين مورد گفت: طبق اطلاعات رسيده، در پي اشغال سفارت، افراد سفارت براي جلوگيري از ورود تظاهرکنندگان به داخل سفارت شروع به پرتاب گاز اشک‌آور کرده‌اند. يکي از مسئولان کميته در مورد اينکه چه اقدامي براي خارج کردن مسالمت‌آميز افراد اشغالگر انجام داده يا خواهيد داد، گفت: در پي اين ماجراي تأسف‌بار ابتدا ما تصميم گرفتيم چند تن از برادران پاسدارمان را بدون سلاح داخل سفارت بفرستيم تا با مذاکره از راه مسالمت‌آميز مهاجمان را وادار به خروج از داخل سفارت کنيم، ولي نظر به اينکه ورود بدون اجازه به داخل سفارت ممکن نيست، اين اقدام عملي نشد.»
به نوشته روزنامه کيهان ساعت ۱۲:۱۵ همان روز يک مقام بلندپايه وزارت خارجه در تماسي با اين روزنامه درباره اشغال سفارت آمريکا به دست گروهي نا‌شناس گفت: «از صبح که به ما موضوع را گزارش دادند، نخست‌وزيري، سپاه پاسداران و شهرباني اقدامات لازم را از طريق سفارت انجام داده‌اند. تاکنون عده‌اي از اين تظاهرکنندگان وارد زيرزمين سفارت شده‌اند و از طرف سفارت هم با پرتاب گاز اشک‌آور اقدام به متفرق کردن آنها شده است. تظاهرکنندگان مشغول قرائت قطعنامه هستند. پاسداران و کميته‌ها حفاظت ساختمان را برعهده گرفته‌اند.» وي افزود: «۵۰ نفر داخل ساختمان شده‌اند، منتها در زيرزمين ساختمان مستقر شده‌اند، البته درگيري هنوز وجود دارد و پاسداران و افراد شهرباني و کميته‌ها مشغول جلوگيري از ورود آنان به ساختمان هستند.»
از ساعت ۱۶ همان روز، آزاد کردن گروهي از ايرانياني که به عنوان ارباب رجوع يا کارمند در داخل سفارت بودند، آغاز شد و آمريکايي‌ها با چشم بسته به محل ديگري منتقل شدند. همزمان يکي از متحصنان که در داخل سفارت بود، پس از خارج شدن از آنجا در گفت‌وگو با روزنامه‌ها گفت ما به عنوان اعتراض به سياست آمريکا اينجا را اشغال کرده‌ايم و گروهي از دانشجويان در محوطه متحصن شده‌اند و اعلام کرده‌اند که تحصن آنها ادامه خواهد داشت.
فرداي آن روز روزنامه‌ها پر بود از گزارش‌هاي اختصاصي از اشغال سفارت آمريکا؛ موضوعي که حالا به بزرگ‌ترين بحران در روابط ايران و آمريکا تبديل شده بود. امام به مناسبت ۱۳ آبان ضمن پيامي فرموده بود: «بر دانش‌آموزان، دانشگاهيان، محصلين علوم دينيه است که با قدرت تمام حملات خود را عليه آمريکا و اسرائیل گسترش داده تا آمريکا را وادار به استرداد اين شاه مخلوع جنايتکار نمايند.» پيامي که مطلع نخستين اطلاعيه دانشجويان مسلمان پيرو خط امام شد. آنان در اين اطلاعيه با اعلام اينکه «انقلاب ايران موقعيت آمريکا را در ابعاد سياسي، اقتصادي و استراتژيکي در منطقه برهم زده است»، افزودند: «ما دانشجويان مسلمان پيرو خط امام خميني ضمن دفاع از موضع قاطعانه امام در مقابل آمريکاي جهانخوار به منظور اعتراض به دسيسه‌هاي امپرياليستي و صهيونيستي سفارت جاسوسي آمريکا در تهران را به تصرف درآورده‌ايم تا اعتراض خويش را به گوش جهانيان برسانيم.»
اعتراض نسبت به پذيرش شاه از سوي دولت آمريکا، اعتراض به عملکرد دولت موقت، شناسايي جاسوسان آمريکايي و عوامل داخلي آنها، پايان دادن به توطئه‌گري و سلطهجوييهاي آمريکاييان در ايران، نشان دادن ضربه شست به ايالات متحده به تلافي طراحي و اجراي کودتاي ۲۸ مرداد ۳۲، اعتراض به آمريکا به علت ايجاد فشار تبليغاتي انحصاري و کمک و حمايت از افراد ضدانقلاب و فراري عليه انقلاب اسلامي از جمله مواردي بود که از سوي دانشجويان به عنوان دلايل تسخير سفارت عنوان شد.
يک روز پس از حمله به سفارت، مهندس مهدي بازرگان نخست‌وزير دولت موقت استعفانامه خود را تقديم امام کرد؛ موضوعي که با استقبال دانشجويان مواجه شد. آنان با انتقاد از شيوه مديريت کشور در دوران بازرگان، معتقد بودند دولت به جاي اينکه به استقلال سياسي و فرهنگي و اقتصادي برسد در جهت عکس مي‌رود.
طي روزهاي پس از تسخير سفارت آمريکا دانشجويان در گفت‌وگو با رسانه‌ها بار‌ها تأکيد کردند که سفارت آمريکا، لانه جاسوسي و مرکز توطئه‌ها و طرح‌هاي ضدانقلاب است. اما در عين حال تأکيد کردند اين حرکت يعني اشغال سفارت محدود خواهد بود. دو روز بعد بنيانگذار جمهوري اسلامي نيز با استقبال از حرکت دانشجويان گفت: «مرکزي که جوان‌هاي ما گرفته‌اند مرکز جاسوسي و توطئه بوده است.» امام خميني(ره) افزود: «آمريکا توقع دارد که شاه را ببرد به آنجا مشغول توطئه، پايگاهي هم اينجا براي توطئه درست کنند و جوان‌هاي ما بنشينند و تماشا کنند. باز ريشه‌هاي فاسد به فعاليت افتاده بودند که ما هم دخالتي بکنيم و جوان‌ها را بگوييم که شما بيرون بياييد از آنجايي که رفتند. جوان‌ها يک کاري کردند براي اينکه ديدند، آخر ناراحت کردند اين جوان‌ها را.»
پس از سخنراني امام در حمايت از اقدام دانشجويان مردم به پشتيباني گسترده از اين حرکت پرداختند و با راه‌پيمايي‌هاي گسترده و شبانه‌روزي در اطراف سفارت حمايت خود را از آنان اعلام کردند.
دولت آمريکا که حاضر نشده بود شاه را تحويل دهد، طي ماه‌هاي بعد با واسطه کردن بسياري از چهره‌هاي جهاني از جمله پاپ خواستار آزادي گروگان‌ها شد؛ اما وقتي با مخالفت ايران روبه‌رو شد، نااميد از راه‌حل سياسي، تصميم به اجراي طرحي نظامي براي نجات گروگان‌ها گرفت و با يک برنامه از پيش تنظيم شده، در تاريخ پنجم ارديبهشت ۵۹ با هشت فروند هلي‌کوپتر و يک هواپيما به خاک ايران حمله کرد؛ اما با وقوع طوفان شن در صحراي طبس اين عمليات به شکست انجاميد و نيروهاي آمريکايي با ۹ نفر کشته، بي‌آنکه موفقيتي به دست بياورند به کشورشان بازگشتند.
ماجراي تسخير لانه جاسوسي که به تحقير استکبار جهاني انجاميد، پس از ۴۴۴ روز پايان يافت.
