سیدمحمد مشکوه‌الممالک/ «در طول این سال‌ها هم ما هشت سال با صدام جنگ داشتیم، آمریکایی‌ها پشت سر صدام محکم ایستادند؛ هر چه توانستند به او کمک کردند. [آمریکایی‌ها] بعد از جنگ یک جور، قبل از شروع جنگ یک جور، در دوران جنگ یک جور، تا امروز یک جور، در قضیّه برجام یک جور، بعد از برجام یک جور [دشمنی کردند]. چند روز قبل از این، همین آقای مذاکره‌کننده آمریکایی (جان کری) صریحاًً ایستاد و گفت ـ و در تلویزیون ما هم پخش شد ـ که ما بعد از برجام هم ایران را تحریم کردیم. آمریکا این است. ایستادگی ملّت ایران در مقابل آمریکا ایستادگی متّکی به منطق است.» (امام خامنه‌ای 12/8/1395)
به منظور تبیین سخنان رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در زمینه اعتماد به دشمن خبرنگار صبح صادق گفت‌وگویی را با سه نفر از صاحب‌نظران ترتیب داده است که در ادامه از نظر شما می‌گذرد.
اعتماد به دشمن
موجب شکست نظام دینی می‌شود
جواد منصوری *
انسان‌ها در طول زندگی و ارتباطات انسانی تضادهایی را مشاهده می‌کنند؛ از این رو به ضرورت برای بقای خود باید دوست‌شناس و دشمن‌شناس باشند و در این رابطه تمامی پیامبران در اشکال گوناگون به راهنمایی انسان‌ها پرداخته‌اند.
بحث دشمن‌شناسی از دیدگاه اسلام به حدی است که در قرآن کریم صدها آیه درباره مؤمن و کافر و چگونگی تضاد آنها مطرح شده است تا مسلمانان در طول تاریخ گرفتار دوستان فریبنده و دشمنان متظاهر نشوند و مبادا که دوست و دشمن را به جای یکدیگر قلمداد کنند.
این مسئولیت بیشتر متوجه کسانی همچون نخبگان، فرهیختگان و برجستگان است که از آگاهی بیشتر، موقعیت برتر و قدرت تأثیرگذاری بالاتری برخوردارند. البته در طول تاریخ تا حدود زیادی روحانیون این وظیفه و مسئولیت را به خوبی انجام داده‌اند.
اما در زمان حاضر از آنجا که وسایل مدرن و پیچیده شده است، همه مسئولان و دستگاه‌های حکومتی و نیز تمامی نخبگان جهان اسلام باید حساسیت و جدیت بیشتری نسبت به این مسئله داشته باشند تا در آینده با مشکلات گسترده‌تری روبهرو نشویم.
در قرآن کریم بارها به این نکته اشاره شده است که مؤمنان نباید طوری با کافران دوستی کنند که گویی دشمنی آنان را فراموش کرده‌اند و نباید به گونه‌ای با کفار رفتار کنند که گویی آنان را دوستان و سروران خود قرار داده‌اند.
باید بدانیم اسلام دین واقع‌بین و جامع‌نگر است که می‌خواهد جامعه بشری را هدایت کند؛ از این رو مادامی که کافران و دشمنان برای مسلمانان توطئه، جنگ، سلطه‌جویی، اهانت، تجاوز و نقض عهد نکرده‌اند، بنیاد اسلام بر اساس صلح، سازش، عفو، تحمل و احترام به حقوق انسان‌هاست. اما زمانی که کافران وارد این مسائل شوند، باید با آنها مقابله کرد؛ لذا قرآن در این هنگام دستور مقابله و مبارزه می‌دهد و مدام به مسلمانان هشدار می‌دهد که آماده و آگاه باشند و بدانند که کفار، مستکبران و منافقان به طور مستمر به دنبال فرصت هستند تا به آنها ضربه بزنند.
اگر مسلمانان در این زمینه کوتاهی کنند، قطعاًً ضربه خواهند خورد؛ اما اگر به این آیه شریفه «وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَيلِ تُرهِبونَ...» عمل کنند، مشکلی متوجه آنان نخواهد شد.
این آمادگی که در این آیه خداوند به آن امر کرده است؛ همه قدرت و توان را در برمی‌گیرد؛ از جمله اسب‌های آماده که به معنی وسایل و تجهیزات پیشرفته است. برای اینکه دشمن جرئت حمله نداشته باشد، مسلمانان باید قدرت بازدارندگی خود را حفظ کنند و یقین بدانند که دشمن هیچ‌گاه خیر آنان را نمی‌خواهد و از ضربه زدن به آنها غافل نمی‌شود، مگر در تظاهر یا هنگامی که به دنبال فرصت و فریب دادن باشد.
* پژوهشگر تاریخ معاصر
ضرورت روشنگری
درباره رفتار عهدشکنانه دشمن
حجت‌الاسلام رضا مختاری *
وظیفه نخبگان سیاسی در قبال رفتار عهدشکنانه دشمن تبیین حقایق است و باید به روشنگری بپردازند. اگر دشمن به جنگ ما بیاید، باید با آن بجنگیم و اگر بتوانیم آن را هدایت کنیم، باید هدایت کنیم. در فقه سیاسی درباره جنگ دفاعی احکامی آمده است.
خداوند متعال می‌فرماید: «وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ»؛ و در راه خدا با کسانى (مشرکان مکه) که با شما سرِ جنگ دارند، بجنگید و از حدود الهى تجاوز نکنید، که خدا تجاوزگران را دوست نمى‌دارد.
وظیفه نخبگان سیاسی در قبال رفتارهای عهدشکنانه دشمنان انقلاب اسلامی که به فرمایش رهبر معظم انقلاب جز دشمنی چیزی ندارند، مشخص است؛ اما در قبال دشمنان معمولی و عادی که قابل هدایت هستند، باید با مدارا به هدایت آنها پرداخت.
در قبال سوء‌استفاده‌های احتمالی دشمن هنگام مراوده، باید هوشیار باشیم که فریب آنها را نخوریم و با آنان سازشکاری نداشته باشیم.
فقها از مجموع این ادله نفی سلطه دشمن را استفاده می‌کنند؛ اما تشخیص اینکه در چه زمانی و به چه شکلی نفی سلطه محقق می‌شود، با فقها و متولیان امر است. ممکن است سلطه در زمانهای مختلف به شکل‌های گوناگون باشد که در فقه سیاسی و در آیات و روایات، دستور خاصی درباره نحوه برخورد وجود ندارد؛ بلکه آنچه مهم است، کلیت عدم سلطه کفار بر مؤمنین و مسلمانان است.
اجرا و فهم این موضوع، طبق مقتضیات هر زمان به عهده فقهای جامع‌الشرایط آن دوره و در حال حاضر، به تشخیص ولی‌فقیه حاکم است که اگر ایشان تشخیص دهند، سلطه دشمن از طریق امری محقق شده است، باید با آن سلطه مبارزه کرد و اگر در مسئله‌ای تشخیص دادند که نفی سلطه وجود دارد، باید از آن حمایت کرد.
از آنجا که دشمن پیوسته به دنبال حیله‌گری و فریبکاری و درصدد توجیه رفتارهای خود است؛ از این رو نخبگان سیاسی در قبال رفتار عهدشکنانه دشمن وظیفه دارند به تبیین حقایق و روشنگری بپردازند تا مردم ضمن آشنایی کامل با مسائل، تصمیم گرفته و نظر دهند.
سوء‌استفاده‌های احتمالی دشمن هنگام مراوده و پس از آن را می‌توانیم با اعتمادبه‌نفس و حقانیت خود و پشتوانه مردمی و توجه به سابقه دشمن و کارهای گذشته آنان در حیله‌گری مهار کنیم. باید به این امر توجه داشته باشیم که قدرت‌های خارجی پیوسته درصدد سلطه، غارتگری منابع مسلمانان، قتل، جنایت، فریبکاری، پیمان‌شکنی و خلف وعده هستند.
* پژوهشگر، کتابشناس/ مدرس حوزه و دانشگاه
باید مطالبه عمومی
شکل بگیرد
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاج‌ابوالقاسم دولابی*
همان‌طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند: «آمریکا موجودی است که اگر کسی با او دست داد؛ وقتی دستش را برگرداند؛ باید انگشتان دستش را بشمارد تا مطمئن شود آمریکا آنان را به سرقت نبرده است.»
در قرآن کریم که کتاب سعادت و هدایت انسان‌هاست، همه عرصه‌هایی که مورد نیاز انسان است، وجود دارد. یکی از مهم‌ترین آنها، نحوه برخورد و تعامل مؤمنان با دیگران، از جمله دشمنان‌شان است. برای نمونه، خداوند درباره اوصاف پیامبر(ص) و یاران ایشان در قرآن کریم می‌فرماید: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ‌اللهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ»؛ یعنی نسبت به دوستان و یاران مؤمن‌شان بسیار مهربان و نسبت به دشمنان بسیار مستحکم و با صلابت برخورد می‌کنند و به آنان اجازه نفوذ نمی‌دهند. در واقع، قرآن کریم مؤمنان را دارای یک هویت مستقل می‌داند که این استقلال هویتی مانع نفوذ دشمن و تغییر باورها و رفتارهای جامعه ایمانی خواهد بود. بر اساس این، ارتباط دوستانه با دشمنان در اسلام مذمت شده است.
قرآن کریم می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانه مِّن دُونِكُمْ لَا يَأْلُونَكُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ و َمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَر»ُ؛ یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید، رابطه صمیمی با دشمنان‌تان برقرار نکنید. این دشمنانی که از هیچ‌گونه فساد و ضربه‌ای به شما فروگذار نمی‌کنند. آنها به دنبال سختی شما هستند. کینه‌توزی از کلام آنان به خوبی مشاهده می‌شود و آنچه در دل‌های آنان نهفته است، به مراتب بزرگ‌تر است.
بنابراین، قرآن کریم ما را از اعتماد به دشمنان، ایجاد رابطه صمیمی و رفتار مهربانانه با آنها باز داشته است؛ از این رو جامعه دینی موظف است در برابر دشمن با صلابت و استحکام رفتار کند.
رسالت نخبگان فکری و سیاسی هدایت جامعه است. آنها باید در درجه اول، هویت فریب دشمن را برای مردم آشکار و خیانت‌هایی را که دشمن در حق مردم ما داشته است، تبیین کنند و اجازه پنهان کردن آنها را به عوامل نفوذی دشمن ندهند.
رسالت نخبگان این است که با تبیین دقیق و اطلاع‌رسانی و روشنگری به موقع، خیانت‌های دشمن را برای مردم بازگو کنند؛ به تعبیر قرآن «إِنَّ الشَّيْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا...»؛ شیطان دشمن شماست، پس شما او را به عنوان دوست نگیرید و دشمنی او را فراموش نکنید.
در قدم دوم نخبگان سیاسی باید پس از اینکه دشمنی دشمنان به اثبات رسید، مردم را نسبت به ایستادگی در قبال این دشمنی‌ها و موضع‌گیری دولتمردان در برابر دشمن ترغیب کنند تا یک مطالبه عمومی در میان مردم شکل بگیرد و مسئولان نیز خود را در برابر بدعهدی و خیانت‌پیشگی دشمن ملزم بدانند و موضع‌گیری مناسب و باصلابتی داشته باشند و اجازه ندهند عزت کشور در مقابل بدعهدی‌های دشمن پایمال شود.
تجربه برجام نشان داد، به هیچ وجه نمی‌توان به آنان اعتماد کرد و با آنها تعامل منطقی داشت.
* عضو مجلس خبرگان رهبری/ مدرس حوزه و دانشگاه
