آمارهای متناقض از نرخ بیکاری و اشتغال در تنور داغ انتخابات مردم را سردرگم کرده است
سعید مهدوی/ معضل بیکاری که نقطه مقابل اشتغال است، همواره یکی از موضوعات اساسی و مورد بحث در اقتصاد ایران و کشورهای در حال توسعه بوده و هست. تعاریف متفاوت از مؤلفه‌های اقتصادی ـ اجتماعی به همراه راهکارها و برنامه‌های مختلف برای ایجاد اشتغال و کاستن از جمعیت بیکار، به ویژه قشر جوان و تحصیلکرده و همچنین آمارهای مختلف از سوی نهادهای رسمی و غیر رسمی، همیشه مورد بحث محافل کارشناسی بوده است. از سوی دیگر این اختلاف‌نظرها و تعارض‌ها بستر برداشت‌های مختلف مسئولان و منتقدان را نیز فراهم کرده است؛ اما با نزدیک شدن به موعد انتخابات دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری و همچنین قرار گرفتن در سال «اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال»، ضروری است که در زمینه اختلاف‌های فوق روشنگری صورت گیرد و موضوع بیکاری و اشتغال به همراه تعاریف آنها برای مردم تبیین شود.
آخرین آمار نرخ بیکاری
و نرخ مشارکت اقتصادی
براساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار سال ۹۵ که مرکز آمار ایران منتشر کرد، نرخ بیکاری در سال 95 با افزایش 4/1 درصدی، 4/12 درصد اعلام شد. براساس نتایج این طرح در سال جاری 4/39 درصد جمعیت در سن کار (10 ساله و بیشتر)، از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند که نرخ مشارکت اقتصادی را نشان می‌دهد؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی نرخ بیکاری نشان می‌دهد، 4/12 درصد از جمعیت فعال بیکار بوده‌اند.
نرخ مشارکت اقتصادی یا همان جمعیت فعال که «مجموع افراد شاغل و بیکار در سنِ کار را شامل می‌شود»، یکی از شاخصه‌های مؤثر در کاهش یا افزایش نرخ بیکاران است. هرچه نرخ مشارکت افزایش یابد، یعنی جمعیت فعال اقتصادی کشور نیز افزایش یافته که این، امتیاز مثبتی برای اقتصاد کشور تلقی می‌شود؛ اما در مواقعی ممکن است به تبع رشد نرخ مشارکت، نرخ بیکاری نیز افزایش یابد. بنابراین در کنار بررسی آمار بیکاری، باید نرخ مشارکت نیز مدنظر گرفته شود؛ با توجه به فارغ‌التحصیلی سالیانه 800 هزار نفر از دانشگاه به اضافه نیروهای جوان دیگر که از راه دیگری به جز دانشگاه به بازار کار وارد می‌شوند، در مجموع چیزی حدود یک میلیون نفر نیروی جوان در هر سال به جمعیت جویای کار اضافه می‌شود که باید در برنامه‌ریزی‌های اشتغال‌زایی مورد توجه قرار گیرد.
آمارهای متفاوت
از اشتغال و بیکاری
حمیدرضا فولادگر، رئیس کمیسیون ویژه حمایت از تولید ملی مجلس شورای اسلامی گفت: «نرخ بیکاری ما بر اساس اشتغال پایدار و مداوم حدود 24 تا 25 درصد است و نرخ بیکاری در قشر جوان و دانش‌آموختگان بیش از 30 تا 35 درصد است و این زنگ خطر بزرگی است که در جامعه به صدا درآمده است.»
علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، تعداد بیکاران را سه میلیون و 200 هزار نفر اعلام کرد و نرخ بیکاری بر مبنای مرکز آمار ایران 4/12 درصد دانست؛ این در حالی است که مرکز پژوهش‌های مجلس آمار بیکاران را پنج میلیون نفر عنوان می‌کند.
در این بین، برخی دیگر از کارشناسان و فعالان عرصه اشتغال معتقدند، واقعیت نرخ بیکاری در جامعه بیش از 40 درصد است و متولیان باید برنامه و طرح‌های خود را براساس این آمار که به حقیقت موجود در جامعه نزدیک است، ارائه کنند.
تعریف شاغل
در گذشته و هم اکنون
تعریف شاغل در طرح آمارگیری از اشتغال و بیکاری، تا سال 1383 عبارت بود از فردی که در هفته حداقل دو روز کار کرده است؛ اما در سال 1383 برای انطباق با تعاریف جدید و استانداردهای بین‌المللی که سازمان بین‌المللی کار ابلاغ می‌کند، این تعریف به حداقل یک ساعت کار در هفته تغییر کرد.
ارزیابی اشتغال ناقص
و پایدار
اگر بخواهیم دقیق‌تر شویم، میزان یک ساعت کار در هفته برای اشتغال ناقص است. برخی جوامع 36 ساعت کار در هفته و برخی دیگر 40 ساعت کار در هفته را ملاک اشتغال کامل قرار می‌دهند. در ایران معمولاً کارهای پاره‌وقت، موقت، پروژه‌ای و پیمانکاری را جزء کار و اشتغال نمی‌دانیم و فقط هشت ساعت کار در روز یا 44 ساعت در هفت روز کار به شمار می‌آید و اگر واقعاً نیاز باشد، باید طرح آمارگیری ملی بازار کار را بر اساس شاخصه‌ها و واقعیت‌های جامعه خود برآورد کنیم. همچنین، در طرح‌های آمارگیری باید ویژگی‌های شغل از نظر درآمد، بهره‌وری، ساعت کار و کمک به تأمین معیشت مدنظر قرار گیرد و شغلی مورد توجه باشد که درآمد آن حداقل برای تأمین معیشتی خانواده کافی است.
بررسی اشتغال
در سه دولت گذشته
حسین راغفر، اقتصاددان ایرانی برای موضوع آمارهای اشتغال در دولت‌های گذشته و دولت کنونی معتقد است، درباره آمارهای اشتغال، بحث‌های زیادی وجود دارد. برای نمونه در سال 92 مسعود نیلی در کسوت یک کارشناس اقتصادی بحث ایجاد سالیانه 14 هزار شغل در دولت‌های نهم و دهم را مطرح کرد؛ اما اکنون در قامت مشاور رئیس‌جمهور از ارقامی مانند 700 هزار یا یک میلیون و دویست هزار شغل ایجاد شده در سال سخن گفته و دفاع می‌کند. در حالی که مشاهدات عینی ما از اقتصاد ایران و حتی شاخصه‌های مراکز آماری، با این ادعا همخوانی ندارند. آمار 14 هزار شغل ایجاد شده در سال از سوی آقای نیلی، براساس سرشماری که در سال 1385 تا 1390 صورت گرفته بود، بیان شد که البته رقم دقیق نیز نه 14 هزار شغل، بلکه 86 هزار شغل در آن سال‌ها بود. درباره آمارهای ارائه شده از سوی دولت یازدهم نیز تردیدهای بسیار جدی وجود دارد؛ به گونه‌ای که این ارقام را شواهد و شاخصه‌های مرکز آمار نیز تأیید نمی‌کند.
اشتغال و بیکاری
در برنامه ششم
اعداد و ارقام لایحه برنامه ششم توسعه در بخش اشتغال و بیکاری حاکی از آن است که نرخ بیکاری تا سال ۱۴۰۰ باید به 6/8 درصد برسد؛ ضمن اینکه متوسط رشد اشتغال در هشت بخش اقتصادی هدف‌گذاری و پیش‌بینی شد. طبق مصوبه کمیسیون تلفیق لایحه برنامه ششم توسعه، اهداف کمّی کلان بخش‌های مختلف اقتصادی، از جمله نرخ بیکاری و اشتغال در بخش‌های مختلف برای سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ هدف‌گذاری شد که در ادامه جداول نرخ بیکاری و متوسط رشد سالیانه اشتغال طبق برنامه ششم توسعه ارائه می‌شود.
اولویت اشتغال
در جمع‌بندی پایانی، باید افزود حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر با کارگران و کارآفرینان در بخشی از سخنان خود با تأکید فراوان بر مسئله اشتغال، این مسئله را در درجه اول اهمیت خواندند و افزودند: «اگر مسئله اشتغال به شکل مناسبی حل شود، آسیب‌های اجتماعی از جمله مواد مخدر، مشکلات جوانان و آفت‌های ناشی از بیکاری و بیکارگی هم کاهش محسوس خواهد یافت. هر کس مسئول اجرایی کشور شود و همه کسانی که در دولت آینده مسئولیت بخش‌های اقتصادی را برعهده می‌گیرند، باید از همان روز اول، همت و تلاش خود را به حل مشکل اشتغال معطوف کنند؛ چرا که در این موضوع مهم، حتی یک روز تأخیر جایز نیست.» ایشان توجه به تولید ملی در همه ابعاد صنعتی، کشاورزی، خدمات و دیگر عرصه‌ها را لازمه حل مشکل اشتغال برشمردند و خاطرنشان کردند: «مسئولان دولتِ بعدی باید در اولین فرصت با برنامه‌ریزی به این موضوع بپردازند.»
از این رو به شش نامزد محترم توصیه می‌شود که برنامه‌ای برای اشتغال و حل معضل بیکاری به مردم ارائه کنند؛ زیرا این موضوع در جامعه به خواست عمومی تبدیل شده و رهبر معظم انقلاب نیز مجدانه آن را دنبال می‌کنند و قانون برنامه ششم توسعه نیز شاخصه و معیار آن است.
