محمدكاظم باقري/ یکی از عرصههاي پیشرفت ایران در فناوری نانوتکنولوژی است. ایران در شاخص تعداد اختراعات نانو در سال 2013 رتبه 38 جهانی را کسب کرده است؛ در حالی که در سالهای 2011 و 2012 در جایگاه 30 جهانی قرار داشته است.
ایران از سال 1387 تا 1392 موفق شده است 168 محصول در حوزه فناوری نانو تولید کند که از این تعداد، 36 درصد از محصولات (60 محصول) نمونه آزمایشگاهی آن تولید شده و 47 درصد (80 محصول) وارد بازار شده است. 17 درصد (28 محصول) نیز در حال ورود به بازار است.
از 168 محصول نانویی، 20 محصول در حوزه نانو ابزار، 17 محصول در زمینه تجهیزات کاربرد غیر مستقیم در نانو، 54 محصول در زمینه نانومواد و 30 محصول در زمینه محصولات واسطهای علوم و فناوری نانو است. در حال حاضر، بیش از 239 شرکت دانشبنیان در حوزه فناوری نانو در ایران فعال هستند.
نانوتکنولوژی یک فرایند تولید مولکولی است. این فناوری جدید توانایی آن را دارد که تأثیری اساسی بر کشورهای صنعتی در دهههای آینده بگذارد. نانوتکنولوژی میتواند سبب گسترش فروش سالیانه 300 میلیارد دلار برای صنعت نیمههادیها و 900 میلیون دلار برای مدارهای مجتمع، طی 10 تا 15 سال آینده شود.
پژوهش در قلمرو نانوتکنولوژی از اواخر دهه 1950 آغاز شد. نانوتکنولوژی، مراقبتهای بهداشتی، طول عمر، کیفیت و تواناییهای جسمی بشر را افزایش خواهد داد. تقریباً نیمی از محصولات دارویی در 10 تا 15 سال آینده به نانوتکنولوژی متکی خواهد بود که این امر، خود 180 میلیارد دلار نقدینگی را به گردش درخواهد آورد.
کاتالیستهای نانوساختاری در صنایع پتروشیمی نیز کاربردهای فراوانی دارند که پیشبینی شده است این دانش، سالیانه 100 میلیارد دلار را طی 10 تا 15 سال آینده تحت تأثیر قرار دهد.
نانوتکنولوژی همچنین موجب توسعه محصولات کشاورزی برای یک جمعیت عظیم خواهد شد و راههای اقتصادیتری را برای نمکزدایی آب و بهینهسازی راههای استفاده از منابع انرژیهای تجدیدپذیر، همچون انرژی خورشیدی ارائه میکند.
مطالعات نشان میدهد، طی 10 تا 15 سال آینده، روشنایی حاصل از پیشرفت نانوتکنولوژی، مصرف جهانی انرژی را تا 10 درصد کاهش داده، سبب صرفهجویی سالیانه 100 میلیارد دلار و همچنین کاهش آلودگی هوا به میزان 200 میلیون تن کربن میشود.
باید گفت، نانوتکنولوژی یا کاربرد فناوری در مقیاس یک میلیونم متر، جهان حیرتانگیزی را پیش روی دانشمندان قرار داده است که در تاریخ بشریت نظیری برای آن نمیتوان یافت. فناوری نانو همچنین نقش عمدهای در پیشرفت دیگر علوم از جمله فیزیک، شیمی، نفت و کشاورزی دارد و این فناوری سبب ایجاد ارتباطات جدید بین علوم شده است.
محققان امیدوارند در آیندهای نه چندان دور با استفاده از نانوتکنولوژی موفق شوند امور داخلی هر سلول را تحت کنترل خود درآورند. گام اول در راه بهرهگیری از این فناوری شناخت دقیقتر خصوصیات آن و آشنایی با قابلیتهای بالقوهای است که در خود جای داده است.
در حال حاضر، تعداد اندکی از کشورها برنامه ملی نانو را تدوین کردهاند یا در حال تدوین هستند. ایران نیز جزء یکی از آن کشورهاست که در عرصه تولید در این فناوری در منطقه و در بین کشورهای اسلامی جایگاه اول و در بین کشورهای جهان رتبه 14 را به دست آورده است.