حسن فلاح/ رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم تنفیذ منتخب دوازدهم تأکید کردند که تحریم البتّه مشکلاتی را برای کشور به وجود میآورد، در این تردیدی نیست، اما تحریمها موجب شد که ما چشممان را بر روی امکاناتمان باز کنیم. خیلی از ظرفیّتها را داشتیم، اما نمیدانستیم، از آنها غافل بودیم. وقتی تحریم شدیم، به خود آمدیم؛ نگاه کردیم، ظرفیّتهای موجود داخلی را پیدا کردیم و از آنها استفاده کردیم. امروز برخلاف میل دشمن و خواست دشمن، ما قوی هستیم؛ از لحاظ سیاسی قوی هستیم، از لحاظ نظامی قوی هستیم، از لحاظ امنیّتی قوی هستیم. امروز جمهوری اسلامی ایران به مراتب قویتر و مقتدرتر از سالهای اوّل است. البته ما کمبودهای فراوانی داریم، این را از نظر دور نمیداریم اما انکار هم نکنیم که ظرفیّتهای بسیاری هم در اختیار ما است؛ ما میتوانیم از این ظرفیّتهای بهرهبرداری نشده و استفاده نشده، استفاده کنیم. شما مسئولان کشور به خصوص دولت دوازدهم که سکّاندار چنین نظام پرظرفیّتی هستید؛ این را بدانید نظام جمهوری اسلامی و کشور عزیز ما یک نظام پرظرفیّت و پرامکان و پراستعداد است؛ این استعدادها را باید دانهدانه شناخت و از آنها بهرهبرداری کرد. شما با تکیه بر هویّت انقلابی و با کار جهادی، حمایت مردمی و انبوه سرمایههای مادّی و معنوی که امروز در اختیار شماست، میتوانید کشور را با سه جهتگیری پرداختن به مشکلات مردم، تعامل گسترده با جهان و نمایش صلابت و قدرت در برابر هر سلطهطلبی، پیش ببرید. برای تبیین بهتر موضوع توجه به ظرفیتهای نظام به سراغ دکتر محمدمهدی زاهدی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، دکتر مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و کارشناس ارشد مسائل سیاسی و بینالمللی و دکتر زهره الهیان، نماینده مردم تهران در دوره هشتم مجلس شورای اسلامی رفتیم و با آنها به گفتوگو نشستیم، مشروح این گفتوگو در ادامه از نظرتان میگذرد.
محمدمهدی زاهدی:
ظرفیتهایی داریم
که به تنهایی جهانی از سرمایه هستند
رئیس کمیسیون علوم و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با اشاره به تأکید رهبر معظم انقلاب در مراسم تنفیذ و مشکل اساسی جامعه امروز که متوجه مسائل اقتصادی و معیشتی میشود، از این دریچه ظرفیتهای نظام را بررسی کرد و گفت: «کشور ما بحمدالله ظرفیتهای بسیاری دارد؛ مهمترین این ظرفیتها، منابع انسانی جوان، نوآور، فعال و نخبه است که متأسفانه بر روی این سرمایه عظیم به خوبی کار نکردهایم و نتوانستهایم از آنها استفاده بهینهای داشته باشیم. در کنار آن، منابع عظیم تاریخی، مذهبی و تمدنی ما وجود دارد که میتواند در مباحث مختلف، به ویژه در مسئله گردشگری مؤثر باشد. ظرفیتهای بسیار زیادی اعم از منابع خدادادی به صورت معادن و همین طور ظرفیتهایی در حوزه نفت و گاز داریم. در کنار اینها ما تاریخ تمدن درخشان، علمای بزرگ و دانشمندان بزرگی در طول تاریخ داشتهایم که در جهان سرمشق بودهاند. که در حال حاضر هم آن ظرفیت را داریم. اگر به این ظرفیتهای عظیم که به بخشی از آنها اشاره کردم، توجه کنیم و آنها را به میدان کار بیاوریم، با یک سیاستگذاری درست و در کنار آن راهبردهای کاملاً مشخص و عملیاتی نه تنها میتوانیم بر مشکلات اقتصادی نائل شویم؛ بلکه میتوانیم بسیاری از مشکلات دیگر را هم مرتفع کنیم.»
وی افزود: ما میتوانیم توجه ویژهای به حوزه اقتصاد دانشبنیان و همینطور فناوریهای نو داشته باشیم و اقتدار خودمان را چند ده برابر کنیم که این اقتدار هم میتواند در حوزههای دفاعی، نظامی و امنیتی باشد. از سوی دیگر، این توانایی را داریم که در حوزه بزرگ علمی در مباحث بینالمللی و همینطور الهامبخشی به ویژه در میان کشورهای همسایه و کشورهای مسلمان جهان تأثیرگذاری داشته باشیم. اگر رهبر معظم انقلاب به ظرفیتها اشاره کردند، من فکر میکنم در این قالب بخشی از این ظرفیتها را میتوان به کار گرفت.»
زاهدی در پاسخ به این پرسش که یکی از این ظرفیتها ارتباط با کشورهای جهان اسلام و کشورهای منطقهای است، با توجه به کمتوجهی دولت یازدهم در ارتباط با این کشورها و تمرکز بر کشورهای اروپایی و آمریکایی، دولت دوازدهم باید چه اقداماتی انجام دهد که نظر کشورهای منطقه را در راستای سرمایهگذاری بهتر، جلب کند، خاطرنشان کرد: «اگر اقتدار داخلی را زیاد کنیم و به موازات آن حوزه دیپلماسی به معنای عام و عمومی آن، حوزه وزارت خارجه و تعاملات سیاسی بین کشورها و در کنار آن حوزه دیپلماسی اقتصادی، فرهنگی و علمی را توأمان بها بدهیم، به این معناست که توانستهایم ارتباطات گستردهای میان کشورهای همسایه و غیرهمسایه ایجاد کنیم. امکان دارد ما با کشوری همکاریهای فرهنگی داشته باشیم که در اینجا دیپلماسی فرهنگی اولویت و ظرفیت فرهنگی را افزایش میدهیم دارد. کشوری دیگر به استفاده و تبادل مباحث علمی نیاز دارد؛ در اینجا باید دیپلماسی علمی توسعه یابد. همچنین توجه به تقویت و توسعه دیپلماسیهای دیگر هم مطرح میشود.
دولتهای قبل در حوزههای فرهنگی و علمی از نظر دیپلماسی چندان موفق نبودند. انشاءالله با استفاده از همه ظرفیتهای درون نظام، با یک برنامهریزی منسجم و فعالکردن دیپلماسیهای مختلف بتوانیم تأثیرگذاریمان را هم در منطقه و هم در جهان داشته باشیم.»
مهدی مطهرنیا:
تا جایگاهشناسی نکنیم
ظرفیتشناسی امکانپذیر نخواهد بود
کارشناس ارشد مسائل سیاسی و بینالمللی در پاسخ به این پرسش که دولت دوازدهم در شرایطی شروع به کار میکند که در قبال رفع مشکلات مردم در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با معضلات عدیدهای مواجه است، چه تدبیری را باید اتخاذ کند؟ تصریح کرد: «نظام یک مجموعه به هم پیوسته است. وقتی میگوییم نظام منظورمان از نظام، یک ساختار معنادار به معنای سیستماتیک آن نیست که تنها چارچوبهای برونی یک نظام سیاسی را نشان دهد؛ بلکه به ساختاری اشاره دارد که مجموعهای از قدرتهای مادی و معنوی در یک چارچوب مشخصی به هم مرتبط شدهاند و هر جزء کارکرد خاص خود را دارد و در مجموع اجزای دیگر را کامل میکند. بنابراین ظرفیتهای نظام به ظرفیتهای اجزای آن و در مجموع رهبری و مدیریت و ریاست اجزا بستگی دارد. اگر ما به نظام در سطح کلان از منظر ساختار بیرونی و نه ساختار درونی نگاه کنیم، رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران در جایگاه ولی فقیه و فرمانده کل قوا در رأس آن قرار میگیرد و سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه در زیرمجموعه آن و سپس ساختارهای دیگر قدرت به صورت زیرشاخههای آن به یکدیگر مرتبط میشوند. از این رو وقتی میگوییم نظام و ظرفیتهای نظام، با یک مجموعه به هم پیوسته از زیرساختها مواجه هستیم و این مجموعه به هم پیوسته از زیرساختها کارکرد خود را انجام میدهد و کارکرد دیگران را تکمیل میکند.
وی افزود: «اگر هر جزئی از اجزا کارکرد خود را به خوبی انجام ندهد و در کارکرد دیگر اجزاء ورود کند، کارکرد او آرام آرام به یک عامل ایستا و ترمزگونه و حتی تخریبساز در برابر کل ساختار تبدیل میشود. بنابراین نمیتوان با نگاه نظامگونه به ظرفیتهای نظام فقط به دولت یا قوه مقننه یا قوه مجریه یا جایگاه نظام ولایت رهبر معظم انقلاب و... نگریست؛ بلکه باید به نظام به چشم یک مجموعه به هم پیوسته نگاه کرد. لذا اگر میخواهیم ظرفیتهای نظام افزایش پیدا کند، باید نگاه معنادار، تعریف شده و شاخصهای مشخص به هر یک از سیستمهای اصلی و فرعی زیرمجموعهشان و سیستمهای اصلی فرامجموعهشان داشته باشیم. از این رو دولت به عنوان بخشی از نظام حکومتی مطرح است و اگر سیستمها یا اجزا فرودستی به خوبی کار نکنند، یا خود دولت به درستی رفتار نکند، این ظرفیتها همین طور راکد خواهند بود.
وی درباره اینکه دولت با توجه به تأکید رهبر حکیم انقلاب در مراسم تنفید چگونه میتواند ظرفیتها را شناسایی و در مسیر رفع مشکلات مردم، به کارگیری کند، اظهار داشت: «تا جایگاهشناسی نکنیم ظرفیتشناسی امکانپذیر نخواهد بود. هویت دولت باید درست تعریف شود. در ادبیات سیاسی خارج از ایران، دولت به مجموعه یک سیستم گفته میشود. وقتی میگوییم دولت آمریکا، ترامپ و قوه مجریه مطرح نیست، یک دولتی مطرح است که ترامپ نماینده آن است. اما در ایران میگوییم دولت جمهوری اسلامی ایران، دولت رئیس قوه مجریه است.»
مطهرنیا خاطرنشان کرد: «در ایران نظام همان کارکرد دولت را دارد و در رأس نظام خود حضرت آقاست و اینگونه است که نظام در جمهوری اسلامی ایران اول باید تکلیف خودش را برای ایجاد ظرفیتهای بارز در این زمینه روشن کند، آیا دولت است یا نظام؟ اگر نظام است به معنای کلیت حکومت و حاکمیت، این کلیت حکومت و حاکمیت در یک جایگاه تعریف شده و اکنون در ادبیات سیاسی جهان است. نمونه بارز این توجه نامههای ترامپ به شخص امام خامنهای است، چرا که از نظر دولتهای بیرون از ایران تا زمان دولت نهم و دهم، به دلایل خاصی رئیسجمهور را رئیسدولت در ایران میدانستند و به عنوان شخص دوم نظام، رئیسجمهور بود که نماینده ملت در اوضاع منطقهای و بینالمللی بود، اما در فرآیندهایی که پیش آمد به گونهای این قدرت جلوه داد که رئیسجمهورهایی همچون ترامپ و اوباما در مقام رئیسجمهور آمریکا چندین نامه به رهبری جمهوری اسلامی مینویسند؛ چراکه ارزیابی آنها این است که تصمیمگیرنده نهایی و در واقع تجسمبخش هویت و جایگاه دولت به عنوان نماینده اصلی، شخص رهبری است.»
وی اضافه کرد: «این دیدگاه را نباید از نظر دور نگه داشت که اگر ما میخواهیم از ظرفیتهای نظام بهره لازم را ببریم، باید نظام را یک مجموعه به هم پیوستهای بدانیم که نقطه گرهی آن رهبری نظام است.
زهره الهیان:
دولت باید توجه جدی
به ظرفیتهای درون کشور داشته باشد
نماینده مردم تهران در مجلس هشتم درباره شناسایی و بهکارگیری ظرفیتهای داخلی با توجه به تأکید رهبر معظم انقلاب در مراسم تنفیذ، تصریح کرد:
«آنچه مسلم است، ظرفیت عظیم نیروهای جوان و با انگیزه است که دولت باید به آن توجه داشته و برای بهکارگیری آن برنامه مشخص داشته باشد. ظرفیتهایی که در قالبهای مختلف امروز میتواند به کمک بیاید. این ظرفیتها اعم از سازمانهای خصوصی و مردمی به صورت تخصصی در موضوعات مختلف فعال هستند و انگیزه پیشبرد اهداف نظام را در قالب مساجد، سرای محلات و هیئتهای مذهبی و مؤسساتی دارند که به صورت خودجوش و مردمی اداره میشود. ساختارهای دولتی که امروز در نظام به یک بلوغ و رشد مطلوبی رسیده، باید با مدیریت صحیح در خدمت اهداف نظام بیاید و این به تدبیر و مدیریت صحیح نیاز دارد.»
وی افزود: «افزون بر تدبیر، به رویکرد انقلابی و مدیریت جهادی در داخل ساختار نظام نیاز است. تجربه نشان داده است که عقبگرد داشتهایم و نتوانستهایم با یک رویکرد صحیح و با سرعت و شتاب متناسب با اهداف نظام و انقلاب، امور را پیش ببریم. از این باب نیاز است مسئولان و مدیران در سطوح مختلف این رویکرد انقلابی و جهادی را به کار بگیرند و از انفعال در مقابل غرب پرهیز کنند و به داشتههای درون نظام و انقلاب فکر کنند که تنها در این صورت است که استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود محقق خواهد شد.»
الهیان در پایان خاطرنشان کرد: «دولت باید یک توازنی در سیاستهای خود برقرار کند؛ به این معنا که در عین حال که برای جذب مشارکت کشورهای دیگر در امور کشور و جذب سرمایهگذاری خارجی برنامه دارد، توجه ویژه و جدی به ظرفیتهای درون کشور داشته باشد. امروز ما در عرصه تولید و سرمایهگذاری، گنجینههای عظیمی را در کشور داریم. اگر دولت صرفاً نگاه به بیرون و امید به تأثیرگذاری سیاست خارجی و تعاملات خارجی داشته باشد و توجه به تولیدکننده داخلی و حمایت از تولیدکننده داخلی را مدنظر قرار ندهد، در عرصه پیشبرد اهداف اقتصادی موفق نخواهد بود. از این نظر بسیار مهم خواهد بود که به نیروهای جوان و با انگیزه و تلاشگر در عرصه اقتصادی بها داده شود.