حسن فلاح/ با وجود اینکه «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تازگی اعلام کرده که ایران به طور کامل به همه تعهدات خود در برجام عمل کرده است؛ اما همچنان بهانههای تازه از راه میرسد؛ برنامه موشکی، حمایت از مقاومت و هزار بهانه دیگر که نشانه بدعهدی طرف غربی در اجرای برجام است؛ بهانههایی که رهبر معظم انقلاب مدتها پیش به آن اشاره کرده بودند. رهبر فرزانه انقلاب اسلامی با یادآوری سخنان گذشته خود در جلسات خصوصی و عمومی به مسئولان گوشزد کردهاند: «بارها گفتهایم که اگر در هستهای عقبنشینی کنید، آنها مسئله موشک را پیش میکشند، اگر باز هم عقب بروید، بحث حمایت از مقاومت را مطرح میکنند، اگر به عقبنشینی ادامه دادید، موضوع حقوق بشر را جلو میآورند و بعد اگر معیارهای آنها را پذیرفتید، سراغ حذف معیارهای دینی در حکومت میروند.» این پیشبینیهای رهبر معظم انقلاب که مدتها پیش مطرح کرده بودند، در سخنان اخیر وزیر امور خارجه آمریکا به حقیقت پیوست. به بهانه تحقق این پیشبینیها که خود دولتیها هم در امتداد این پیشبینیها قرار گرفتهاند و چندین بار هم ظریف در گفتوگوهایش به این اشتباه دیپلماسی و این همه اعتمادی که به آمریکا و غربیها کرده، اشاره داشته است، با دکتر محمد جمشیدی و دکتر فؤاد ایزدی از استادان دانشگاه و کارشناسان برجسته بینالمللی همکلام شدیم. مشروح این دیدگاهها را در ادامه بخوانید.
*میدانید پس از برجام، آمریکا در موارد مختلف برجام را نقض کرده است. این در حالی است که رهبر معظم انقلاب بارها بر قابل اعتماد نبودن آمریکا تأکید کرده بودند. به نظر شما، این شناخت نسبت به دولت آمریکا بر اثر چه موضوعاتی برای ایشان به وجود آمده است؟
جمشیدی: امام خامنهای در دورههای مختلف، رفتارهای آمریکا را دیده و تجربه کردهاند. موضعی که صرفاً موضع نیست و بیان تجربه است؛ چه در مناسبات بین ایران و آمریکا و چه در جنگ افغانستان که پس از حملات یازده سپتامبر بود و چه در مذاکراتی که درباره امنیت عراق ایجاد شد. آمریکاییها یک الگوی رفتاری دارند که رهبر معظم انقلاب هم به نوعی آن را بیان کردند؛ آنها چون خودشان را دولت برتر میدانند، پس از یک دور مذاکره، شروع به پیشروی میکنند. اینگونه نیست که توافق میکنند برای تحقق توافق! بلکه این رویکرد مذاکراتشان قدرتمحور است، در یک گام برخی مسائل را برای خودشان تصویب کرده و از آنجا حرکت بعدی را شروع میکنند. این رفتاری است که در حوزه برجام هم دیده شد. در واقع، آمریکاییها عملاً زیادهخواهی میکنند؛ یعنی به آنچه در توافق کسب کردهاند، راضی نیستند و در حال حاضر دور بعدی فشارها را شروع کردهاند.
ایزدی: ایشان حداقل پس از انقلاب در حال مطالعه آمریکا هستند و به دلیل مسئولیتهایی که در نظام داشتهاند، چه در زمان مسئولیت رهبری و چه در زمانی که مسئولیتهای دیگر داشتند، به نوعی با آمریکا مرتبط بودند. اگر فردی بیش از سه دهه موضوعی را مطالعه کند، به طور حتم شناخت عمیقی از آن موضوع پیدا میکند. از سویی معظمله از نظر هوشی و بصیرت از افراد معمولی خیلی قویتر هستند و وقتی چنین شخصیتی سیوچند سال برای مطالعه موضوعی وقت بگذارد، به یقین کارشناس آن موضوع میشود. من این نکته را بارها گفتهام که شاید بهترین کارشناس ایران در موضوع آمریکا معظمله هستند و بهتر از ایشان کی در حوزه کارشناسی آمریکا نیست. با توجه به این سابقه ایشان به این مسئله پی بردهاند که طرف آمریکایی قابل اعتماد نیست. افراد دیگری هم که در انتقاد برجام نقش داشتند، این موضوع را مطالعه میکردند و از ابتدا با این مسئله درگیر بودند. اینها هم کم سابقه نداشتهاند! برخی از اینها سالها در شورای امنیت ملی حضور داشتند آمریکا مطالعه میکردند؛ اما وقتی به متن برجام رجوع میکنید این مسئله به طور کامل مشخص میشود که متن براساس اعتماد به آمریکاییها نوشته شده برای درک این مسئله هم لازم نیست شما دیپلمات کارکشتهای باشید. مردم معمولاً توافقی را مینویسند و امضا میکنند؛ هر کسی یک ماشینی یا خانهای خریده، مهم در این زمینه متن قرارداد است؛ یا شما به طرف قرارداد اعتماد دارید و به محتوا اهمیت نمیدهید یا اینکه اعتماد ندارید و به گونهای دقت میکنید که سرتان کلاه نرود! متن برجام به گونهای نوشته شده است که طرف ایرانی به طرف آمریکایی اعتماد کرده است و اگر طرف آمریکایی آن را نقض کند، دستمان به هیچجایی بند نیست و اگر ایران کوچکترین کاری هم بکند میتواند به نقض برجام متهم شود. در حقیقت، در صورت نقض برجام از سوی آمریکا راهکار برونرفت وجود ندارد؛ اما معظمله هم در زمان مذاکرات و هم در نامهای که به رئیسجمهور نوشتند و شروطی را تعیین کردند، بیاعتمادی صرف به آمریکا مشهود بود؛ اما متأسفانه آن کسانی که مسئول این کار بودند، به این نکات توجه نکردند و وضعیت فعلی پیش آمد.
*مهمترین مواردی که امام خامنهای نسبت به آمریکا انتقاد داشتند و معتقد بودند نقض برجام انجام میشود، چه بود؟
جمشیدی: ما در توافق هستهای چند موضوع مهم داریم؛ اول، شناسایی و تثبیت حقوق هستهای و دوم، رفع تحریمها. از منظر رهبر معظم انقلاب این دو محور اصلی هستند و هر حرکتی که این منفعت را به چالش بکشد یا اساساً خود توافق به چالش برود، مشکل دارد. به تازگی نیز ایشان فرمودهاند این چه توافقی است که هر غلطی آنها انجام میدهند، نقض برجام محسوب نمیشود و هر کاری که ما انجام میدهیم، نقض برجام است. ایشان تأکید کردند، توافقنامه را منصفانه بنویسید؛ اما آمریکاییها در هر دو مورد زیادهخواهی کرده و نقض کردهاند.بر اساس برجام، قرار بود دیگر تحریمهای جدید وضع و در کنگره مطرح نشود؛ اما آمریکاییها به وفور این کار را انجام میدهند. نکته مهم است که این برجام باید به گونهای نوشته میشد یا د به شکلی مطرح میشد که تفسیرپذیر نباشد و تفسیرهای متعدد پشت آن نیاید. قرار نیست هر روز آمریکاییها انتظارات جدید پیدا کنند و آن را بیاورند جزء برجام! به نظرم این موضوع از مهمترین مباحثی است که مدنظر رهبر معظم انقلاب بوده است.
*این پیمانشکنی آمریکا تا کجا ادامه پیدا میکند و شامل چه مواردی میشود؟ چرا آمریکا، باوجود اینکه میداند مردم ایران نسبت به این کشور بدبین میشوند به تکرار این رفتار اصرار دارد؟
جمشیدی: آمریکاییها نشان دادهاند نگاهشان به مردم ایران صرف بهرهبرداری و ابزاری است. آنها میخواهند از جامعه ایران علیه حاکمیت و نظام استفاده کنند. برای آنها تأمین منافعشان اهمیت دارد؛ یعنی به دلیل این مسئله اساساً سیاست خودشان را تغییر نمیدهند؛ افکار عمومی جهان و مردم خودشان هم همین طور هستند. آنها میخواهند این افکار را مدیریت کنند، نه اینکه افکار عمومی جهان را مبنا قرار بدهند و براساس آن برنامهریزی کنند. آمریکا یکسری منافع دارد و میخواهد دست ایران را در حوزههای دیگر ببندد و محدودیتهای راهبردی علیه قدرت نظام جمهوری اسلامی ایران ایجاد کند. به عبارتی، برنامه اصلی آمریکا تحریم و فشار اقتصادی است! حال باید مشخص شود که برنامه اصلی ایران در این قبال چیست؟ به ویژه اینکه برنامه هستهای ایران برای آنها موضوعیت دارد. البته نظر من این است که هدف اصلی آنها خود برجام نیست؛ بلکه محدود کردن قدرت منطقهای ایران است. در واقع، آنها از تمرکزی که بر روی برجام دارند، به منظور قانع کردن ایران برای ورود به مذاکرات منطقهای و موشکی استفاده میکنند؛ از این رو سیاست آمریکا این است و مسائل دیگر، مانند افکار عمومی برایشان چندان موضوعیت ندارد.
ایزدی: آمریکا دشمن مردم ایران است و دستور اخیر ترامپ هم که اجازه ورود اتباع ایرانی را محدود کرده، نشان میدهد آمریکاییها با مردم ایران مشکل دارند. (در ونزوئلا تنها مقامات را به آن لیست اضافه کردند و با مردم آن کشور کاری ندارند.) به عبارتی، برخلاف ادعایشان در زمینه احترام به افکار عمومی ایران، در عمل بیشترین ضربه را به مردم زدند؛ چرا که متوجه شدهاند این مردم بودند که در این کشور انقلاب کردند. از این رو کینه عمیقی با مردم دارند و نشان دادند با انجام سیاستهایشان با افکار عمومی توجه دیگری ندارند و سعی میکنند وجهه خودشان را کمی اصلاح کنند؛ اما سیاستهای خودشان را تغییر نمیدهند و این جای تعجبی ندارد. دولت آمریکا سالها با جمهوری اسلامی دشمن است، چیزی که طبیعی نیست، این است که شما به طرف مقابل اعتماد کنید. طرف مقابل دنبال تعامل با شماست؛ در حالی که میخواهد به شما ضربه بزند و نقضهای مختلف را توجیه کند.
*به نظر شما، رفتار ما باید چگونه باشد تا آمریکا از تخلف در برجام به منزله یک اهرم فشار علیه ما استفاده نکند؟
جمشیدی: متأسفانه، آمریکاییها از برجام به مثابه ابزار فشاری علیه ما استفاده کرده و در حوزههای دیگر هم آن را دنبال میکنند. مهمترین مسئله این است که اینها این کار را براساس یک محاسبه و برآوردی انجام میدهند و احساس میکنند که آنجا با یک مشکلی مواجه میشود. این نوع تفکرات آنها در اینجا غلط است. به عبارتی، باید سیاست، مواضع و کارهایی را در پیش بگیریم که اینها احساس کنند ایران محتاج برجام نیست و فشار بر ایران جواب نمیدهد. مهمتر از آن، اثر معکوس میگذارد؛ لذا دولت ما باید به گونهای رفتار کند که نگاه آنها به جمهوری اسلامی تغییر کند؛ به همین دلیل لازم است در مقابل رفتارهای آمریکاییها اقدام عملی کنیم که این اصلاً به معنای نقض برجام نیست. در واقع، باید به صورت هوشمندانه طراحیهایی داشته باشیم که آمریکا مقصر این رفتار خصمانهاش بشود.
ایزدی: این موضوع باید در متن برجام دقت میشد که انجام نشد و حالا باید برجام را مدیریت کنیم. قرار بود برجام مشکلات کشور را حل کند؛ اما در حال حاضر آمریکاییها سعی میکنند برجام را به یک مشکل تبدیل کنند؛ یعنی چیزی که قرار بود مشکل کشور را حل کند، خودش به یک مشکل تبدیل شده! و همواره به جای حل مشکلات بهانهجویی میکنند. و در حوزه نفوذ نظامی فشار میآورند. به هر روی سیاست کشور باید به گونهای باشد که از برجام درس بگیرد و دوباره این تفکر تکرار نشود و دنبال برجام دو و سه نروند که الان گروهی پیگیر هستند و میخواهند این کار را در داخل کشور انجام بدهند. باید عبرتهای برجام به صورت شفاف مطرح شود تا برجام بیشتر از اینها به منافع ملی ضربه وارد نکند.