اکبر کریمی/ زعفران که به گل سلامتی، سلطان ادویهها و طلای سرخ معروف است، اقتصادیترین گیاه ایران محسوب میشود. درمان کمخوابی، سرطان، ضد نفخ، تشنج و افسردگی و افزایش حافظه از جمله فوایدی است که در طب سنتی و جدید برای آن ذکر شده است.
امروزه، ایران مهمترین تولیدکننده زعفران جهان است. 95 درصد از زعفران کشور در استان خراسان جنوبی کشت میشود؛ ولی طی سالهای اخیر علاقهمندی به کاشت این محصول در دیگر نقاط کشور نیز افزایش یافته است.
در این بین، میتوان استانهایی چون یزد، اصفهان، فارس، کرمان، مرکزی و همدان را نام برد.
زعفران گیاهی نیمه گرمسیری است و در نقاطی که زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و خشک دارد، به خوبی میروید. این گیاه در مقابل سرما نیز مقاومت زیادی دارد؛ به همین دلیل، امروزه شاهد زعفرانزار در مناطق سردسیر کشورمان، از جمله در اردبیل نیز هستیم.
خانم مریم اسلامی یکی از کشاورزان این منطقه است که از دو سال پیش به کشت زعفران روی آورده است.
این خانم 39 ساله در رشته کشاورزی تحصیل کرده و با کسب اطلاع و راهنمایی از کشاورزان زعفران و پایگاهها و منابع مکتوب، بدون گذراندن دوره آموزشی، توانسته است این فعالیت را شروع کند.
اسلامی شرط اول برای ورود به این عرصه را، داشتن زمین یا اجاره هفت ساله آن میداند؛ چون زعفران گیاهی چند ساله است و اجاره زمین کمتر از هفت سال برای کشت زعفران توجیه اقتصادی ندارد.
تهیه پیاز زعفران
از آنجا که زعفران تولید بذر نمیکند، فقط از راه کورم (پیاز زعفران) میتوان آن را تکثیر کرد، در اواسط مرداد تا مهر ماه، بسته به آبوهوای هر منطقه (پیش از شروع یخشکن زمین)، اقدام به خارج کردن کورم از زعفرانزارهای مورد نظر یا تهیه آن از محلهای مناسب میکنند. اسلامی درباره هزینه اولیه برای خرید کورم میگوید: «چون پیاز زعفران یک بار خریداری میشود، میانگین هزینه آن برای هر سال زراعی که حداقل پنج سال میشود، رقمی کم و به صرفه است.»
آمادهسازی زمین
گیاه زعفران باید در زمینی کاشته شود که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد. در مزارعی که زمین شیب دارد، ابتدا باید زمین مورد نظر را تسطیح کرد؛ به گونهای که کاملاً یکنواخت باشد؛ زیرا در صورت ناهمواری زمین، بخشی از آن که برآمده است، از آب کمتری برخوردار میشود و بخشی که گود است، آب اضافی در آن جمع خواهد شد. گفتنی است، کمآبی و پرآبی سبب میشود محصول در سطح مزرعه به طور یکنواخت رشد نکند.
شخم زدن زمین، کوبیدن و ریز کردن خاک زمین (سلهشکنی) و اضافه کردن کود گاوی پوسیده شده به خاک از مراحل آمادهسازی زمین است که اسلامی پیش از کاشت کورمها این مراحل را روی زمین اجرا کرده است.
زعفران گیاهی حساس است و نباید مانعی بر سر راهش وجود داشته باشد؛ به همین دلیل سلهشکنی انجام میشود تا گلها به آسانی از خاک بیرون آیند. پس از این مراحل، زمین را با تراکتور به فاصلههای مشخص شیار میزنند (فارو کردن زمین) تا آماده کاشت کورمها شود.
کاشت کورم و آبدهی به زمین
از مرداد ماه تا مهر ماه میتوان به کاشت زعفران اقدام کرد. کاشت پیاز زعفران باید موقعی انجام شود که هوای پاییزی نسبتاً سردی به وجود آید. اگر پیاز پیش از موعد خود کاشته شود، به دلیل گرم بودن خاک زمین خراب خواهد شد. اسلامی میگوید: «زعفران محصولی کمآب است و به دلیل پرباران بودن اردبیل، تنها یک بار به زمین آب میدهیم.» بنابراین، با توجه به تغییرات جوی هر منطقه، به میزان نزولات آسمانی، از تعداد دفعات آبیاری میتوان کاست.
برای کاشت پیاز زعفران، با بیل چالههایی همردیف ایجاد میکنند و در داخل هر چاله از 3 تا 15 کورم قرار میدهند. عمق کاشت کورم 15 تا 20 سانتیمتر است و در موقع کاشت، سر آنها باید رو به بالا قرار گیرد. کورمها در این عمق در زمستان از سرما و یخبندان و در تابستان از گرمازدگی مصون میمانند.
پیاز زعفران در زمین، به مدت هفت سال و در بعضی مناطق تا 10 سال باقی مانده و محصول میدهد و از این نظر احتیاجی به کاشت مجدد زعفران در سالهای بعد وجود ندارد.
مقدار لازم پیاز برای کاشت زعفران در هر هکتار دو تن کورم است. اسلامی میگوید: «چون من تجربه اولم بود دو تن کورم را که از جهاد کشاورزی استان خریده بودم، در زمین 5000 متری کاشتم.» از سال هفتم به بعد باید کورمهای اضافی بیرون آورده شوند؛ وگرنه گیاه ضعیف شده و کورمها از بین میروند. در سال هفتم، مقدار کورمی که از زمین میتوان بیرون آورد، پنج برابر مقدار کشت شده در سال اول است.
پس از کاشت یا برداشت زعفران باید علفهای هرز را از بین برد که خانم اسلامی برای این منظور از علفکشهای شیمیایی استفاده نمیکند. او برای تهیه محصول ارگانیک، علفهای هرز را وجین میکند.
برداشت و خشک کردن
مزرعه زعفران در سال اول و دوم محصول قابل توجهی نخواهد داد و فقط تعدادی از کورمهایی که درشت بوده و ذخیره غذایی کافی داشتهاند، محصول میدهند. اوج گلدهی این گیاه از سال سوم تا پنجم است و از سال پنجم به بعد میتوان از پیاز زعفران (کورم) نیز بهرهبرداری کرد.
آب و هوای هر منطقهای در زمان به ثمر نشستن گل زعفران نقش اساسی دارد. گیاه زعفران وقتی به سطح خاک رسید، هوا باید به اندازهای سرد باشد که گیاه با آمدن به روی سطح خاک گل دهد. این نیز یکی از شگفتیهای طبیعت است که گیاه زعفران درست در آغاز سرما و خزان که هیچ گلی در صحرا نمیماند، گل میدهد.
اردبیل به دلیل سرمای زودرسی که دارد، تقریباً یک ماه زودتر از خراسان و در مهر ماه زعفران برداشت میکند. طول گلدهی گیاه زعفران حدود دو هفته است و پس از برداشت، بلافاصله باید پرچمها از برگهای گلها جدا شده و به وسیله دستگاه خشککن خشک شود.
برای تهیه گزارش از فعالیتهای اقتصاد مقاومتی در استان خود با شماره تلفن 09193472981 تماس بگیرید.