رضا اشرفی/ «پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» در هشتم دسامبر 1987 بین ایالات متحده آمریکا و روسیه به امضا رسید. این پیمان همه موشک‌های هسته‌ای و متعارف را که شامل سکوهای پرتاب آنها می‌شد، با بردهای 500 تا هزار کیلومتر (کوتاه‌برد) و بیش از هزار تا پنج هزار و پانصد کیلومتر (میان‌برد) را محدود می‌کرد. وقتی میخائیل گورباچف و رونالد ریگان این توافق را نهایی کردند، هر دو طرف به امن‌سازی موقعیت کشور خود در نظام بین‌الملل فکر می‌کردند؛ به این دلیل که رقابت‌های بین دو طرف در برخی موارد شرایطی را فراهم کرده بود که می‌توانست برای هر دو طرف آسیب‌زا باشد. اگر چه این توافق نتوانست شوروی سابق را از مرحله پرتگاه فروپاشی نجات دهد؛ اما پس از آن نیز مسکو و واشنگتن به آن وفادار ماندند. بر همین اساس، در سال 1991 میلادی دو هزار و 692 موشک هسته‌ای میان‌برد نابود شد و پس از آن نیز قرار شد ده سال از نیروگاه‌های هسته‌ای یکدیگر بازرسی به عمل آورند.
اگرچه این بازرسی‌ها ادامه پیدا کرد؛ اما دونالد ترامپ پیمانی را که رونالد ریگان در واشنگتن امضا کرده بود، نادیده گرفت و 21 اکتبر 2018 اعلام کرد از آن خارج خواهد شد. «رئیس‌جمهور آمریکا در بیانیه‌‌ای که هفته گذشته منتشر شد، تصریح کرد که آمریکا تعهدات خود در چارچوب پیمان INF را به حال تعلیق درآورده و روند خروج از آن را آغاز میکند.» در بیانیه همچنین آمده است، این روند «تا شش ماه به طول خواهد انجامید، مگر آنکه روسیه با نابود کردن همه موشک‌‌ها، پرتابگرها و تجهیزاتی که ناقض متن پیمان هستند، به تعهداتش عمل کند.»
وی برای اینکه موضع خود را در این کار محکم کند، اعلام کرده است کشورهای عضو ناتو نیز از آن حمایت کرده‌اند. وی سعی کرده است در این مسیر هوشمند عمل کند. به این دلیل که از یک سو اعضای ناتو به ویژه در اروپا نگاهی انتقادی به عملکردهای نظامی‌ـ امنیتی روسیه دارند و از سوی دیگر با انتقادات مداوم ترامپ از ناتو که حتی بحث خروج آمریکا از آن مطرح بوده، با این همراه‌سازی، اعضای ناتو را به سمت خواسته خود کشانده است؛ زیرا دست‌کم در این زمان نشان می‌دهد که ترامپ برخلاف مواضع گذشته، نگاهی به ناتو و اعضای آن دارد.
رئیس‌جمهور آمریکا دلیل تعلیق این پیمان را نقض‌های مکرر روسیه اعلام کرده است. در مقابل روسیه نیز با رد این ادعا نه تنها خروج خود را از آن اعلام کرده؛ بلکه کار بر روی تولید تسلیحات مدرن‌تر، از جمله موشک‌های مافوق صوت را در دستور کار خود قرار داده است.
البته INF اولین توافقی نیست که آمریکا و ترامپ از آن خارج شده‌اند. این کشور همواره قواعد بین‌المللی را نادیده می‌گیرد؛ برای نمونه می‌توان به دونالد ترامپ اشاره کرد که طی دو سال گذشته از پنج پیمان پاریس، ترانس پاسیفیک، نفتا، INF و برجام خارج شده است. اینکه گفته می‌شود روسیه به توافق پایبند نبوده، تنها یک فرض است که مبتنی بر رفتارهای پشت پرده کشورهایی است که عموماً سعی دارند دستاوردهای مدرن نظامی‌ـ امنیتی خود را مخفی نگه دارند. بر همین اساس، آمریکا بیش از هر کشوری به نقض توافقات نظامی‌ـ امنیتی دست زده است که البته چون به راحتی قابل اثبات نیست، توان دفاع برای آن باقی می‌ماند. ترامپ مبتنی بر همین رویکرد اعلام کرده است، روسیه به پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد پایبند نبوده است، اگر چه بازرسی‌ها آن را ثابت نمی‌کنند.
اینکه آیا این مسئله، خواسته دونالد ترامپ است یا رویکرد کلان آمریکا به راحتی قابل اثبات نیست؛ اما برای اینکه جهان به پاسخ آن برسد، ضروری است تا پایان دوره ترامپ و روی کار آمدن رئیس‌جمهور بعدی در آمریکا صبر کند و اگر رؤسای بعدی نیز همین رویه را ادامه دادند، مشخص می‌شود که این رویکرد مختص ترامپ نیست؛ بلکه آمریکا همچون آخرین سال‌های فروپاشی نظام دو قطبی، به دنبال آن است تا روسیه را وارد بازی تسلیحاتی کند. به همین منظور ولادیمیر پوتین تأکید کرده است این خروج آمریکا را حتماً پاسخ خواهد داد؛ اما وارد جنگ تسلیحاتی نخواهد شد. همان که در پایان دهه 1980 میلادی به جنگ ستارگان مشهور شد. البته در آن دوره وضعیت اقتصادی روسیه با آمریکا کاملاً متفاوت بودند؛ در حالی که موقعیت اقتصادی واشنگتن در این دوره، دست‌کم نسبت به چین و به طور کل جهان با ضعف‌های قابل توجه مواجه شده است.
جدای از اینکه این رویه کلان آمریکا نسبت به قدرت‌گیری دوباره روسیه است یا خیر، دونالد ترامپ با توجه به اینکه یک «آنارشیست شورش‌خواه» است، به هر اقدامی دست می‌زند تا گوشه‌ای از جهان با تنش همراه باشد و به این ترتیب رئیس‌جمهور تمایلات ذهنی خود را دنبال کند.
از سوی دیگر، خروج آمریکا از این پیمان، دست آن را برای هرگونه اقدام در این زمینه و همچنین دیگر حوزه‌ها باز می‌گذارد تا در دوره‌ای که روسیه خواهان نوسازی و توسعه صنعت تسلیحاتی خود است، از قافله عقب نماند. در این زمینه نباید چین را فراموش کرد. اگر چه پکن از دهه 1980 میلادی به سمت توسعه اقتصادی پیش رفته است، اما طی سال‌های اخیر تمایلات نظامی و امنیتی خود را بروز داده است. به ویژه آنکه در حوزه سایبری به همراه روسیه پیشرفت‌هایی داشته است که نگرانی آمریکا را برای نفوذ افزایش داده است.
آمریکا از این موضوع نیز هراس دارد که چون چین پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد را امضا نکرده، به راحتی می‌تواند در این مسیر گام بردارد. البته واشنگتن می‌تواند از چین دعوت کند که برای امن‌سازی جهان به این پیمان بپیوندند؛ اما به این دلیل که در این دوره ناامنی بین‌المللی منافع آمریکا را بهتر تأمین میکند، به جای وارد کردن چین یا هر کشور دیگر به این پیمان خواهان خروج از آن است تا برای توسعه تسلیحات خود دست بازتری داشته باشد.
اما مسئله بنیادی این است که با این شورش‌آفرینی آمریکا و خروج مداوم از پیمان‌های حساس و استراتژیک بین‌المللی، هر بار جهان بیش از گذشته به سمت ناامنی پیش می‌رود. به نظر می‌رسد، آمریکا هر چقدر به دنبال ناامن‌سازی و شورش‌سازی بین‌المللی است، روسیه و چین در این دوره خواهان تثبیت شرایط و امن کردن جهان هستند.
