پرونده‌ هسته‌ای ایران و چالش‌های پیش رو (بخش اول)

از جمله نکات مهم اجلاس گروه 8، بحث بر سر پروندة اتمی ایران و ضرورت از سرگیری مذاکرات کشورهای 1+5 با جمهوری اسلامی ایران به منظور بررسی سبد مشوق‌های اروپا و آمریکا بود. باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا در این اجلاس و در موضوع پروندة هسته‌ای ایران، ضمن شناسایی حقوق ایران به داشتن برنامة هسته‌ای مسالمت‌آمیز، از یک سقف زمانی (سپتامبر سال جاری مسیحی) برای شروع مذاکرات هسته‌ای ایران و کشورهای 1+5 سخن به میان آورد. همچنین رئیس جمهوری آمریکا بر ضرورت شروع مذاکره با جمهوری اسلامی ایران در مورد موضوع‌ها و مسائل دوجانبه تاکید کرد. در واقع آمریکا دو اقدام موازی را برای پیشبرد مذاکرات واشنگتن با تهران مطرح کرد. یکی مذاکرات کشورهای 1+5 (که آمریکا نیز در آن عضویت دارد) با ایران بر سر پروندة هسته‌ای و دیگری آمادگی برای مذاکرات مستقیم با ایران بر سر پرونده‌های گوناگون بویژه هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای (عراق، افغانستان، لبنان و فلسطین) است. به نظر می‌رسد آمریکا این دو اقدام موازی را به این دلیل در دستور کار خود قرار داده است که اگر یکی از آنها به هر دلیل در معرض مشکل قرار گرفت، راه برای گزینة دوم بسته نشود. آنچه این فرضیه را تقویت می‌کند اعلام سقف زمانی برای یکی از این دو اقدام و باز گذاشتن گزینة دوم است.
همزمان با تشکیل اجلاس گروه 8، چند مسأله توجه ناظران را به خود جلب کرد. یکی افزایش تهدیدهای اسرائیل در مورد امکان حملة نظامی به تأسیسات اتمی ایران و دوم چراغ سبز واشنگتن به رژیم صهیونیستی، مبنی بر مخالفت نداشتن آمریکا با هرگونه اقدام اسرائیل در زمینة پروندة هسته‌ای ایران بود. در مورد نکته اول باید گفت که اسرائیل از زمان روی کار آمدن دولت افراطی بنیامین نتانیاهو، موضوع هسته‌ای ایران را در دستور کار خود قرار داد. تهدیدهای اسرائیل در مورد حملة نظامی به تاسیسات اتمی ایران چندان تازه نیست. رژیم صهیونیستی در آخرین سال دوره دوم زمامداری جرج بوش، بارها و بارها تهدیدهای مستقیم و غیرمستقیم علیه ایران مطرح کرد. در آن زمان اسرائیل به مانورهای نظامی و اجرای عملیات نظامی هوایی علیه هدف‌های ماکتی تاسیسات اتمی ایران دست زد. حتی مسافت هوایی پرواز جنگنده‌ها را با اجرای مانور بر فراز کشور یونان به آزمون گذاشت. ناظران بین‌المللی در آن زمان این تهدیدهای اسرائیل را در چارچوب جنگ اراده‌ها تفسیر کردند، اما شکست‌های پی در پی اسرائیل در چند تهاجم نظامی در فاصلة دو سال (لبنان و فلسطین) رهبران این رژیم را بر آن داشت تا برای بازگرداندن اعتبار به اسطورة ماشین نظامی خود،‌ سناریو انتقال چالش نظامی را به حوزة منافع حریف قدرتمند منطقه‌ای (یعنی ایران) مورد بررسی قرار دهد.
از سوی دیگر، طرح آمادگی مذاکره مستقیم آمریکا با ایران از سوی باراک اوباما، اسرائیل را در تنگنا قرار داد. اسرائیل می‌داند که مذاکرة آمریکا با ایران به هر نتیجه‌ای که برسد، بخشی از حقوق محلی و منطقه‌ای ایران را تضمین خواهد کرد، در نتیجه و از دیدگاه رژیم صهیونیستی، پیشقدمی برای برهم زدن معادلات منطقه، می‌تواند آمریکا را در برابر عمل انجام شده قرار دهد.
در اجلاس گروه 8، سارکوزی، رئیس جمهور فرانسه، حمله نظامی اسرائیل به تاسیسات اتمی ایران را یک فاجعه واقعی به شمار آورد. سارکوزی خطاب به اسرائیل گفت که فرانسه در کنار اسرائیل است، اما در مقابل پروندة هسته‌ای ایران، نیاز به اقدام جمعی وجود دارد. دولت ایالات متحدة آمریکا با چرخش آشکار، اظهارات جوزف بایدن، معاون اول رئیس جمهوری و هیلاری کلینتون، وزیر خارجه را ترمیم کرد. جوزف بایدن چندی پیش گفته بود که اسرائیل یک کشور دموکراتیک است! و آمریکا نمی‌تواند به این کشور تحمیل کند که چه چیزی را در ارتباط با ایران انجام دهد یا انجام ندهد. خانم کلینتون نیز اظهارات مشابهی در این زمینه داشت، اما سخنگوی کاخ سفید بعداً اعلام کرد که اظهارات بایدن و کلینتون به معنای چراغ سبز به اسرائیل برای حمله به تاسیسات اتمی ایران نیست.
مجموعة رویدادها و اظهارنظرهای فوق، بخشی از تحولات مربوط به پروندة اتمی ایران است. پس از اجلاس گروه 8، کشورهای غربی اعلام کردند که در انتظار پاسخ ایران به پیشنهاد کشورهای 1+5 برای از سرگیری مذاکرات اتمی خواهند بود. منوچهر متکی، وزیر خارجة کشورمان در پاسخ به این اظهارات کشورهای غربی، اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران به زودی سبدی از پیشنهادها را در پاسخ به کشورهای 1+5 مطرح خواهد کرد. به این ترتیب، هم کشورهای 1+5 و هم ایران در آستانة شروع فصل جدیدی از مذاکرات هستند.
این نوشته می‌کوشد ابعاد پیشنهادهای ایران را مورد بررسی قرار دهد. همچنین موضوع برگزاری مذاکره با ایالات متحدة آمریکا در چارچوب پیشنهاد باراک اوباما در این نوشته مورد بررسی قرار می‌گیرد. تهدیدهای اسرائیل مبنی بر حمله به تأسیسات اتمی ایران نیز از دیگر موضوع‌های مورد بررسی این نوشته محسوب می‌شود:
 سبد پیشنهادی تهران
1ـ سبد پیشنهادی ایران در مورد پروندة اتمی‌اش بارها مورد بحث طرف‌ها قرار گرفته است. محور اصلی منطق ایران در مورد پروندة هسته‌ای، پذیرش توافق‌ها و معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی از سوی همة طرفهاست. اگر معاهدة منع تولید و گسترش سلاحهای کشتار جمعی که ایران آن را امضا کرده، تکالیفی برای اعضای این معاهده در نظر گرفته است، در مقابل، حقوقی را نیز برای آنان در چارچوب همین معاهده در نظر می‌گیرد. نمی‌توان از یک عضو امضاکنندة معاهده خواست که تکالیفش را انجام دهد، اما حقوقی را که در متن این معاهده وجود دارد، از دسترس اعضا خارج کرد. جمهوری اسلامی ایران تعهد دارد در کنار تکالیف خود، از حقوق مشروعش بهره بگیرد، اما موضوع نداشتن انحراف در برنامة هسته‌ای ایران از مسیر اصلی (ماهیت مسالمت‌آمیز) مورد توجه ایران قرار گرفته و جمهوری اسلامی ایران برای اطمینان‌سازی بیشتر، گام در دوره‌ای گذاشته است که برای خروج از بن‌بست مذاکرات، بسیار راهگشا و سازنده است. پیشنهاد ایران مبنی بر تأسیس یک کنسرسیوم مشترک با مشارکت کشورهای 1+5 و برخی کشورهای آسیایی به منظور مشارکت در پروژة غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران، تمامی بهانه‌های کشورهای 1+5 را در مورد ماهیت برنامة اتمی‌اش از میان برمی‌دارد. این پیشنهاد ایران،‌ برای بسیاری از حقوقدانان روابط بین‌الملل غیرمنتظره، شجاعانه و متکی بر اعتماد به نفس تلقی می‌شود، زیرا کمتر کشوری در جهان حاضر است خارج از چارچوبهای اعلام شدة معاهدة منع تولید و گسترش سلاح‌های کشتارجمعی و پروتکل‌های الحاقی آن، عمل کند. هنگامی که ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی به علاوه چین و روسیه در برنامة غنی‌سازی اورانیوم در خاک جمهوری اسلامی مشارکت می‌کنند، دو اتفاق بسیار مهم خواهد افتاد. اول، حقوق ایران مبنی بر برخورداری از یک چرخة مسالمت‌آمیز غنی‌سازی اورانیوم، مطابق معاهدة آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محترم شمرده خواهد شد. دوم، نگرانی کشورهای 1+5 در مورد ماهیت برنامة ایران مرتفع خواهد شد، زیرا آنها با مشارکت خود در این برنامه، عملاً نظارت خود را نیز تضمین خواهند کرد. در کنار همة این تدابیر، دوربینهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در تأسیسات اتمی ایران به کار خود در ضبط تمامی فعالیتها ادامه می‌دهند. در نتیجه و از دیدگاه کارکردگرایانه، نمی‌توان سناریوها و راه‌حل‌های مربوط به فعالیتهای اتمی ایران را از چند راه‌حل منطقی خارج کرد.
به نظر می‌رسد اگر ایران در سبد پیشنهادی خود در مورد موضوع هسته‌ای بویژه مساله غنی‌سازی اورانیوم، مساله مشارکت کشورهای غربی را در شکل کنسرسیوم مشترک مطرح کند، عکس‌العمل کشورهای غربی بویژه کشورهای 1+5 مثبت خواهد بود، زیرا از دیدگاه همین کشورها، این گامی اولیه در جهت شکستن بن‌بست موجود در مذاکرات اتمی است. دلیل من در این زمینه این است که کشورهای غربی در قالب نشست گروه 8، اظهارنظرهای محتاطانه‌ای در قبال موضوع هسته‌ای ایران مطرح کردند.          ادامه دارد...