روسیه ـ ترکمنستان؛ رفیق یا رقیب

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، روزنامه روسیسکیه وستی در مقاله‌ای با عنوان گاز ترکمنی کجا می‌رود؟ نوشته است: تا کنون در روابط بین روسیه و ترکمنستان مسایل داغ زیادی جمع شده است. به همین دلیل روش‌های دیپلماتیک رفتار روسیه با کشورهای آسیای مرکزی که در سال‌های اخیر طراحی شده، ممکن است مؤثر واقع نشود.
براساس این گزارش، در مدت زیادی روابط بین دو کشور فوق العاده رسمی و تشریفاتی بوده و مقامات سابق ترکمنستان به انزوا‌طلبی علاقه‌مند بودند. تنها همکاری گازی از این قاعده مستثنی بود. به همین دلیل مسکو برای دیدار اول قربان‌قلی بردی‌محمدوف، رئیس جمهور ترکمنستان از مسکو که اواخر ماه مارس سال جاری برگزار شد، اهمیت فراوانی قایل بود. طرفین بر آمادگی خود جهت تعمیق گفتگوی سیاسی و همکاری بازرگانی و اقتصادی تأکید کرده و مسایل بین‌المللی و منطقه‌ای مورد علاقه خود را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
این گزارش می‌افزاید: ولی رئیس جمهور ترکمنستان در جریان آن دیدار از امضای موافقتنامه‌ها درباره همکاری در بخش انرژی خودداری کرده و بر ادامه رایزنی‌ها در این زمینه تأکید کرد. مسکو و عشق‌آباد اختلاف نظرهایی را که در جریان مذاکرات بروز کرد، علنی نکردند، زیرا اعتقاد داشتند که توافق نهایی به زودی حاصل خواهد شد. معادلات فعلی به نفع همه بود: ترکمنستان که سالی 78 میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کرد، 50 میلیارد متر مکعب به روسیه و 8 میلیارد متر مکعب به ایران صادر می‌کرد.
ولی معلوم شد که در همان حال همکاری انرژی عشق‌آباد با پکن رشد می‌کرد. برای اواخر سال 2009 دو رویداد مهم برنامه‌ریزی شده است. یکی از آن‌ها راه‌اندازی خط لوله بین المللی انتقال گاز ترکمنستان – ازبکستان – قزاقستان – چین و دومی، راه‌اندازی خط لوله دولت‌آباد – سرخس – خانگیران بین بزرگ‌ترین میدان گازی ترکمنستان و ایران است. شرکت ملی نفت چین از تکمیل عملیات اجرایی در زمینه متصل کردن قسمت‌های ترکمنی و ازبکی خط لوله صادراتی خبر داده است.
براساس این گزارش، اوایل ماه آوریل در بحبوحه بحران جهانی و افت مصرف گاز در بازار اروپایی گازپروم اعلام کرد که مجبور است خرید گاز ترکمنستان را کاهش دهد. به عقیده ترکمنستان این کار با شتاب بیش از حدی انجام شد که در نتیجه آن روز 9 آوریل در قسمت ترکمنی خط لوله آسیای مرکزی – مرکز «انفجار مرموزی» رخ داد. وزارت امور خارجه ترکمنستان شرکت «گازپروم – اکسپورت» را مقصر اصلی این انفجار اعلام کرد. از همان موقع گفتگوی بین مسکو و عشق‌آباد حالت عصبی کسب کرد و تصمیم گرفته شد در مفاد موافقتنامه گازی بین روسیه و ترکمنستان بازنگری به عمل آید.
قبل از همه صادرات گاز از ترکمنستان به روسیه قطع شد. ساخت خط لوله انتقال گاز شرق – غرب که باید تأمین‌کننده خط لوله ساحلی خزر شود، به خطر افتاد. عشق‌آباد مناقصه ساخت خط لوله شرق – غرب را اعلام کرد در حالی که طبق توافقات پیشین قرار بود این پروژه توسط شرکت روسی «زاروبژ نفت گاز» اجرا شود. بردی‌محمدوف، رئیس جمهور ترکمنستان موافقت خود را با شرکت در پروژه «نابوکو» اعلام کرد که گاز آسیای مرکزی را از روی بستر خزر و سپس از طریق آذربایجان و گرجستان به ترکیه منتقل خواهد کرد. همچنین معلوم شد که تا پایان سال جاری ظرفیت خط لوله بین ترکمنستان و ایران از 8 تا 20 میلیارد متر مکعب افزایش خواهد یافت. در این رابطه در غرب اظهار نظر کردند که روسیه گاز ترکمنی را از دست داده است. غربی‌ها معتقدند که در صورت موافقت عشق‌آباد و باکو و رضایت مسکوت قزاقستان، ساخت نابوکو امکان‌پذیر می‌شود.
کرملین مجبور شد به اقدامات پیشگیرانه دست بزند. 30 ژوئن در جریان سفر دمیتری مدودف به باکو، رئیس گازپروم و رئیس شرکت ملی نفت و گاز آذربایجان موافقتنامه‌ای درباره خرید گاز آذربایجان به قیمت 350 دلار بابت یک هزار متر مکعب امضا کردند. مارک فرانکو رئیس نمایندگی کمیسیون اروپایی در مسکو این معامله را «غیر موجه از نظر اقتصادی» خواند.
بنابراین، می توان احتمال داد که تصمیم عشق‌آباد مبنی بر طرح دعوی علیه باکو در دادگاه بین المللی به خاطر میادین گازی مورد اختلاف طرفین در خزر، پاسخی به موافقتنامه گازی بین روسیه و آذربایجان باشد. لیکن بعد از سفر اخیر ولادیمیر پوتین نخست وزیر فدراسیون روسیه به ترکیه و امضای یک سری موافقتنامه ها با این کشور در زمینه همکاری انرژتیک، ورود گاز ترکمنی به بازار غربی از طریق نابوکو زیر علامت سئوال رفته است.
با این وجود بدیهی است که روسیه موقعیت انحصاری خود را در بازار گازی ترکمنستان از دست داده است. چین و ایران نیز در این بازار فعالیت می‌کنند. ولی روسیه، چین و ایران می‌توانند در بازار انرژی آسیای مرکزی هم رقیب باشند و هم متحد. بعید نیست که این سه کشور به طراحی سیاست واحد انرژتیک خود در منطقه بپردازند. در این صورت کیفیت اوضاع به طور ریشه‌ای تغییر خواهد کرد.