چتر نجات برای بعثی‌ها

فرزانه شاهسوند
جناح بازماندگان حزب بعث در عراق با تحریم انتخابات اولین گام را برای آشفته کردن فضای سیاسی این کشور برداشتند.
انتخابات پارلمانی عراق که دو هفته دیگر درهفتم مارس سال 2010 میلادی (16اسفند ماه) در 18 استان عراق برگزار می‌شود حساس‌ترین رقابت سیاسی بعد از سقوط رژیم بعث نام گرفته‌است. به همین سبب احزاب، گروه‌ها و طوایف مختلف عراق بالاترین سطح از مبارزه سیاسی را برای دستیابی به 325 کرسی پارلمان به نمایش گذاشته‌اند. در سه انتخابات دوران اشغال عراق رقابت اصلی میان سه جناح کردها، شیعیان و اهل سنت جریان داشت اما این بار با ورود طیف هواداران بعث، آرایش صحنه سیاسی عراق تاحدی دگرگون شده است.
جریان بعث برای انتخابات مارس یک طرح چند مرحله‌ای را ارائه کرد. این طرح از مشارکت تمام عیار در مبارزه انتخاباتی تا تحریم همه جانبه را شامل می شود. در راستای این طرح طیف بعثیون به فراخوان بیسابقه برای جذب نیروهای مخالف حکومت دست زدند. شعار بعثی‌ها در ورود به این انتخابات،« پیش به سوی بزرگترین ائتلاف سیاسی» بود. پرچم رهبری این ائتلاف را سه تن از کهنه کاران سیاست عراق که افرادی شاخص در دوران صدام نیز بودند در دست گرفتند؛ ایاد علاوی، صالح مطلک و ظافرالعانی.
در این میان صالح مطلک شهرتی افزونتر دارد. او زمانی از محرمان اسرار دیکتاتور عراق بود و منصب ریاست و مسئول مالی دفتر ساجده صدام، زن صدام را برعهده داشت. البته علاوه بر این سه تن، در سازماندهی و احیای جریان بعث افراد دیگری نیز تأثیرگذار هستند که از این میان می توان به نقش اسامه نجفی اشاره کرد. او رهبری جبهه وطنی عراق را برعهده دارد که با تجمع عراقیون به صحنه انتخابات آمد. پایگاه انتخاباتی این جریان یکی از استان‌های مهم عراق یعنی جبهه موصل است. استان نینوا که مرکزیت آن موصل است در ماه‌های اخیر به کانون تحرک بازماندگان بعثی تبدیل شده است. تا حدی که آنها در انتخابات با اسم حدباء به قدرت شوراها نمایی چشمگیری دست زدند.
دو پشتیبان دیگر این ائتلاف طارق الهاشمی است که پست مهم معاونت رئیس‌جمهور را برعهده دارد. الهاشمی به عنوان نماینده اعراب سنی در حکومت دو بار قانون انتخابات عراق را وتو کرد. نفر بعدی رافع‌العیساوی است که او نیز منصب کلیدی معاونت نخست‌وزیری را در دست دارد.
گفته می‌شود در سلسله مراتب ائتلافی که بعثی‌ها برای انتخابات شکل داده‌اند ایاد علاوی به عنوان عنصری سکولار و غربگرا کار رایزنی با طرف‌های امریکایی و اروپایی را پیش می برد به گونه‌ای که اغلب فرستادگان کاخ سفید با او دیدار داشته‌اند و صالح مطلک و طارق الهاشمی به عنوان عناصر متعصب و ملیگرا طرف ارتباط دولت‌های عربی بویژه سه کشور اردن ، مصر و عربستان هستند. همین شاخه از جریان هوادار بعث است که سعی دارد انتخابات آینده را به صحنه جدال طایفه‌ای شیعه و سنی تبدیل کند تا جایی که صالح مطلک برای برانگیختن احساسات قومی اهل سنت از طریق چند شبکه‌ ماهواره‌ای عرب جمهوری اسلامی را به مداخله در صحنه انتخابات آینده عراق متهم ساخته است.
سازمان‌دهندگان جریان بعث در این دور از انتخابات برای ساختن چنین ائتلافی که یارای رقابت با جبهه متحد کردها و شیعیان را داشته باشد به سراغ سران عشایر و طوایف مختلف عراق و نیز کلیه کسانی که خواهان سهمی در قدرت بودند، رفتند. به این صورت اولین ائتلاف بعثی‌ها با عنوان «جنبش ملی عراق» با حضور حدود 40 گروه سیاسی بزرگ و کوچک وارد کارزار انتخابات شد.
پیدا بود که اردوگاه انتخاباتی بعثی‌ها با چنین آرایشی به نظامات قانونی عراق تن نخواهد داد زیرا چنان که ظافر العانی وعده داده بود نامزدهای بعثی به کسب سهم بالا در پارلمان آینده چشم دوخته اند. به همین دلیل وقتی قانون انتخابات عراق نام همکاران رژیم بعث را از فهرست نامزدان حذف کرد آنها اکنون گزینه دوم را که «تحریم » انتخابات و بر هم زدن بازی رقابت است در دستور کار قرار داده‌اند.
به باور ناظران، تحریم انتخابات از سوی بعثی‌ها لطمه‌ای بر مشروعیت آن وارد نخواهد کرد. به این سبب که افکارعمومی عراق، این جریان را متهم اصلی در دو دوره استبداد زمان صدام و نیز خشونت و تروریسم پس از صدام می دانند اما ممکن است روند اجرای انتخابات را با مشکلات و موانعی روبه‌رو سازد.
بعثی‌ها در کارزار امروز علاوه بر توان تشکیلاتی، از قدرت مالی و تبلیغاتی بالایی برخوردار هستند. چند تریبون خبری جهان عرب و نیز برخی رسانه‌های غرب به صورت همه جانبه فعالیت انتخاباتی این جریان را پوشش می دهند. از وقتی که ماجرای رد صلاحیت شماری از اعضای این جریان پیش آمده، ایاد علاوی ، صالح مطلک و دیگر رهبران این جریان چهره ثابت مصاحبه‌ها و میزگرد شبکه العربیه، الشرق الاوسط، الحیات و دیگر نشریات منسوب به عربستان ، امارات و اردن شده‌اند.
 تغییر رویکرد آمریکایی‌ها
جناح بازماندگان بعث در دوره‌های گذشته نیز از در ستیز با انتخابات در آمده و صندوق‌های رأی را هدف قراردادند اما این بار تهدیدات بعثی‌ها از پشتوانه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برخوردار است. در راس ائتلاف بعثی‌ها چهره‌هایی مثل ایاد علاوی – نخست وزیر سابق، طارق الهاشمی معاون رئیس جمهوری و قاسم العبیدی وزیر دفاع قرار گرفته‌اند که توانسته‌اند حمایت چشمگیر شماری از دولت‌های عربی و نیز پشتیبانی سیاسی امریکا را جلب کنند. در این باره کافی است موضع اخیر سفیر امریکا در بغداد – کریستوفر هیل- با سیاست رسمی واشنگتن در انتخابات قبلی قیاس شود. در دوره گذشته سفارت امریکا جریان بعث را جریانی بی‌اعتقاد به مبانی دموکراسی و دهشت افکن معرفی کرد که فقط برای تسخیر قدرت از راه کودتا و خشونت می اندیشد اما این بار کریستوفر هیل سفیر امریکا در اظهارات خویش بعثی‌ها را از همه اندیشه‌های تیره و سوابق منفی که در دوران استبداد داشتند، تطهیر کرده و خواهان حضور آنها در عرصه انتخابات و مجلس آینده این کشور ‌شد.
بنابراین خیز سیاسی بعثی‌ها در این انتخابات عراق با «تغییر رویکرد» سیاسی امریکا ارتباط مستقیم دارد. سفیر امریکا در عراق نه تنها بازگشت جریان بعث را شرط تأیید انتخابات از سوی امریکا می‌خواند، بلکه حتی به زبان تهدید نیز متوسل می‌شود. هیل مدعی است که اگر فقط یکی از جریان‌های رقیب به قدرت دست یابند (یعنی ائتلاف حاکم کردها و شیعیان) ممکن است به هرج‌ومرج سیاسی در کشور منجر شود. نکته قابل تامل این است که حتی عباراتی که صالح مطلک در روز تحریم انتخابات به زبان ‌آورد با لحن دیپلمات امریکایی همپوشانی دارد. کریستوفر هیل با هشدار درباره این که عراق روزهای دشوار و مملو از خشونت پیش رو دارد مدعی می شود که چالش اصلی دولت و پارلمان آینده جلب رضایت بازندگان انتخابات است.
نباید از نظر دور داشت که این پیش بینی « روبه فاجعه » در شرایطی از سوی مقام اول امریکا در بغداد مطرح می‌شود که چند صباحی بیش تا خروج ارتش 160 هزار نفری این کشور از عراق باقی نمانده است. بنابراین در پساپشت این انتخابات مناقشه‌ای پردامنه در محافل امریکایی‌ها جریان دارد بر سر این که پارلمان آینده و دولت برآمده از آن در عراق چه را هی را خواهد پیمود. عمق نگرانی امریکا آنجا است که پارلمان و دولت آینده با هدایت نیروهای مستقل و مذهبی عراق مسیر سیاست خارجی این کشوررا از غرب محوری خارج سازد.از طرف دیگر چنان که عراقی‌ها قادر به پایه گذاری نظم سیاسی جدید نایل شوند کل مشروعیت 7 سال اشغال این کشور زیر سؤال خواهد رفت.
پیداست در دورنمایی که کریستوفر هیل برای آینده عراق ترسیم می کند دیگر مجالی برای خروج یا عقب نشینی امریکا باقی نمی‌ماند ارتش امریکا طبق پیمان امنیتی که اوباما امضا کرده باید 5 ماه بعد از انتخابات عراق یعنی ماه آگوست صحنه عراق را ترک کند. لکن امریکایی‌ها تبصره‌ای برای این تصمیم اضافه کرده‌اند، این تبصره صورتی خیرخواهانه و انساندوستانه دارد و در آن گفته شده که امریکا نباید عراق را در میان خشونت رها کند. بنابراین در صورتی که به تعبیر کریستوفر هیل انتخابات به موج بحران و کشمکش خیابانی منجر شود دولت اوباما نیز ناگزیر از مداخله دوباره در امنیت شهرها و بازگرداندن تفنگدارانش به خیابان‌های بغداد و 18 استان عراق است.
 برآیند چند ماه رایزنی
رویکرد مشترکی که در آخرین واپسین روزهای رقابت انتخاباتی از سوی اعراب و امریکا برای بازگشت بعثی‌ها دنبال می‌شود به صورت غیرمنتظره و یک شبه اتفاق نیفتاده است. این سیاست دارای یک سری مبانی توجیهی است که دیپلماسی کشورهای عربی مخالف دولت مالکی فراهم ساخته‌اند.
آنچه امروز تحت عنوان ضرورت جذب بخشی از بعثی‌ها شاهد هستیم نتیجه ماهها رایزنی و نشست آشکار و پنهانی در پایتخت‌های عربی و اروپایی است که پیرامون آینده سیاسی عراق تشکیل شده‌اند. دست کم در دو نشست مهمی که در استانبول و شرم الشیخ با حضور نمایندگان امریکا ، انگلیس و سازمان ملل برگزار شد جناح دولت‌های عربی به صراحت خواستار بازگشت شماری از بعثی‌ها به صحنه سیاست شدند. در این اجلاس‌ها بود که موضوع بازگشت بعثی‌ها در پوشش یک «ضرورت ملی» از سوی گروه دولت‌های متعصب عربی مطرح شد.
بحث اصلی در این نشست‌ها رسیدن به یک تفاهم سیاسی میان طوایف وگروه‌های مختلف عراق بود اما دیپلمات‌های کشورهای اردن ، مصر و عربستان زیرکانه، جریان مطرود بعثی‌ها را نیز در قالب طرح «آشتی ملی» گنجاندند.
نکته جالب اینجا است که پرونده بحث بازگشت بعثی‌ها در دست آن دسته از کشورهای عربی بوده که تا به امروز از گشودن سفارت در بغداد و در واقع به رسمیت شناختن دولت منتخب مردمی عراق امتناع کرده‌اند. مبنای این قهر و خصومت نیز چیزی جز جابجایی مکان اقلیت و اکثریت در نظام سیاسی نوین عراق نیست. یعنی دولت‌های عربی یاد شده تا زمانی ساختار سیاسی بغداد را تأیید و تثبیت کردند که در آن تفکر قومی مبتنی بر عربیت حکمفرما بود. مثلث هوادار این تفکر ناسیونالیستی در جهان عرب یعنی عربستان، اردن و مصر هیچ گاه این خواسته خویش را پنهان نکرده‌اند. آنها همواره در داخل و خارج از عراق به دنبال عناصری برای اجرای این تفکر بوده‌اند.
در هشت سال دوران اشغال عراق اگر این تفکر قوم گرایی راه به جایی نبرد، به این دلیل بود که اغلب چهره‌های شاخص جریان تسنن مثل جلال طالبانی ، ایاد السامرائی، طارق الهاشمی و... در حکومت نوین عراق مشارکت داشتند. به همین دلیل تئوری بازگشت بعثی‌ها به قدرت درنظر دولت‌های عربی مفهومی جز بازگشت عراق به دوران ماقبل دموکراسی ندارد. به لحاظ زمانی نیز آنها چنین می پندارند که انتخابات ماه مارس و برهه خروج ارتش امریکا – ماه آگوست – بهترین زمان برای عملیاتی کردن این اندیشه است.
در جریان دو نشست استانبول و شرم‌الشیخ آوردن طرح بازگشت بعثی‌ها به قدرت با واکنش منفی نوری المالکی و دولتمردان عراق روبه‌رو شد اما دیپلمات‌های عرب بی‌اعتنا به مخالفت‌های بغداد این طرح را به صورت جدی با طرف‌های امریکایی دنبال کردند. حاصل این مذاکرات طولانی اکنون به این نقطه منجر شده که سفیر امریکا به طور رسمی اعلام می‌کند که بدون حضور نامزدان جریان بعث پروسه رقابت انتخاباتی دچار نقصان و دستخوش بحران خواهد شد. بنابراین سخن اخیر کریستوفر هیل را باید هدیه‌ای گران برای جناح مقهور عرب به حساب آورد.
این بخشش را امریکایی‌ها در ازای یک تعهد موهوم اعطا می کنند مبنی بر این که اعراب منطقه بویژه عربستان و اردن به حمایت از ثبات و مشارکت در پروسه سیاسی عراق پس از خروج امریکا بپردازند. با یک نگاه ساده می‌توان دریافت که در این معامله هیچ تناسبی میان آنچه امریکایی‌ها داده‌اند با آنچه نصیب طرف عربی شده برقرار نیست. همچنان که سخنگویان دولت مالکی به صراحت گفته‌اند که کشورهای عربی نظیر عربستان به عنوان اولین پشتیبانان القاعده و شبکه‌های ترور هیچ گاه به وعده‌های خویش برای برقراری امنیت کشور همسایه متعهد نبوده‌اند.
مغلطه دیگر آنجا است که اعراب منطقه با زیرکی توانسته‌اند یک گروه اقلیت طرد شده به نام بعثی‌ها را که مردم عراق در انتخاباتی آزادانه دفن کرده بودند به جای اهل سنت علم کنند. به همین دلیل سفیر امریکا در فردای حذف نامزدان جریان تروریست بعثی چنان گلایه سر می‌دهند که گویی یک قوم و طایفه بزرگ اجتماعی از گردونه مشارکت خارج شده‌اند.
چنان که اغلب ناظران عراقی تأکید کرده‌اند حضور اقلیت کم شمار افراطیون بعث هیچ تأثیری در بالابردن کیفیت رقابت سیاسی ندارد. با نگاه به لیست بلند بیش از 6 هزار نامزد تسنن، ترکمن، کرد و شیعه و اقلیت مسیحی عراق می توان دریافت که انتخابات مارس سال 2010 در قیاس با انتخابات مجلس قبلی از دامنه رقابت بالاتر و شور بیشتری برخوردار است. طبق گزارش کمیساریا تاکنون 297 گروه سیاسی را برای شرکت در انتخابات تأیید کرده است که از این میان 86 ائتلاف و جریان سیاسی عمده و مهم و 54 شخصیت مستقل در روند رقابت انتخاباتی بیشتر مطرح باشند و رقابت فشرده انتخاباتی نیز بین 12 ائتلاف و تشکل بزرگ شکل گیرد.
چنان که مشهود است در این فهرست علاوه برائتلاف‌های شیعیان به رهبری عمار حکیم (ائتلاف عراق ملی ) و نوری المالکی (ائتلاف دولت قانونمند) ائتلاف‌های اهل سنت موسوم به ائتلاف همبستگی و وحدت ملی وابسته به وثاب شاکر نماینده سنی مجلس اهل موصل، ائتلاف اراده و تغییر به ریاست محمود دحام از شخصیت‌های سنی مستقل، ائتلاف وحدت عراق وابسته به جواد بولانی وزیر کشور با مشارکت اداره اوقاف اهل سنت عراق، ائتلاف کردها وابسته به طالبانی و بارزانی، ائتلاف توافق ملی وابسته به حزب اسلامی اهل سنت و با مشارکت گروه سیاسی عدنان دلیمی رئیس سابق حزب کنگره اهل عراق و ائتلاف عشتار ملی وابسته به اقلیت‌های مسیحی و اتحاد ملت وابسته به حزب کمونیست عراق، حضور دارند.